Ο φόβος άραγε είναι καλός ή κακός; Οι περισσότεροι θα προτιμούσαμε να μην φοβόμασταν. Τι θα συνέβαινε όμως, αν δεν υπήρχε ο φόβος; Ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απειλή. Όταν αντιληφθούμε, ότι απειλείται η προσωπική μας ασφάλεια (ότι κι αν σημαίνει αυτό), αντιδρούμε με φόβο. Γιατί; Για να προστατευτούμε. Ο φόβος υπάρχει, για να μας εξασφαλίσει την ετοιμότητα με στόχο να καταφέρουμε να αποφύγουμε τους κινδύνους. Όταν φοβόμαστε, παίρνουμε τα μέτρα μας, προετοιμαζόμαστε. Θα υπήρχε άραγε άνθρωπος ακόμα πάνω στη γη, αν ζώντας εκεί στις σπηλιές δεν είχε βοηθό το φόβο; Όχι. Θα τον είχαν κατασπαράξει τα θηρία. Ο φόβος λοιπόν είναι κάτι φυσιολογικό και όχι κάτι, που πρέπει να εξαλείψουμε. Όλη η συζήτηση γύρω από το φόβο γίνεται, για να μάθουμε να τον αντιμετωπίζουμε αλλά και για να τον χρησιμοποιούμε με τρόπο θετικό και όχι για να τον σταματήσουμε μια για πάντα.

Οι περισσότεροι φόβοι, που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, είναι στα πλαίσια της φυσιολογικής τους ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει, πως τα παιδιά αντιμετωπίζουν κοινούς φόβους ανάλογα με την ηλικία τους. Καθώς μεγαλώνουν και ωριμάζουν, αλλάζουν και οι φόβοι τους:

>Σε ένα νεογέννητο μπορούμε να προκαλέσουμε φόβο, κάνοντας ένα δυνατό θόρυβο.

>Μετά τον έβδομο μήνα παρατηρείται φόβος για τα ξένα πρόσωπα αλλά και άγχος αποχωρισμού από τους ανθρώπους που το φροντίζουν το οποίο υποχωρεί συνήθως μέχρι το τρίτο έτος.

>Από τον πρώτο έως τον τρίτο χρόνο τα παιδιά έρχονται σε επαφή με νέες καταστάσεις. Έτσι αναπτύσσονται συνήθως φόβοι που έχουν να κάνουν με τα ζώα ή το γιατρό.

>Μετά τα δύο τους χρόνια τα παιδιά γίνονται όλο και πιο αυτόνομα, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται και η φαντασία τους. Δεν φοβούνται πια μόνο πραγματικές καταστάσεις, φοβούνται ότι δεν μπορούν να ελέγξουν. Αρχίζουν δηλαδή φόβοι που σχετίζονται με το σκοτάδι, τις αστραπές, τους κεραυνούς.

>Από τριών έως τεσσάρων ετών η φαντασία αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο, γι’αυτό και φοβούνται τα τέρατα, τις μάγισσες και τα φαντάσματα. Παράλληλα μαθαίνουν συνεχώς καινούργια πράγματα με αποτέλεσμα να φοβούνται την αποτυχία και την ασθένεια κ.α.

>Από τα έξι τους χρόνια κι έπειτα, τα παιδιά φοβούνται πράγματα και καταστάσεις που αφορούν περισσότερο την καθημερινή τους ζωή, όπως μήπως χτυπήσουν ή πάθουν κάτι οι γονείς τους. Στην ίδια ηλικία εμφανίζεται και ο φόβος του θανάτου.

>Μετά τα οκτώ ή εννιά χρόνια αρχίζουν να ελαττώνονται τέτοιοι φόβοι.

Αν και οι φόβοι αυτοί είναι φυσιολογικοί και αναμενόμενοι για τα παιδιά (άρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας), αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να κάνουμε τίποτα γι’αυτούς. Δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ανάγκη να δίνουμε σημασία στα παιδιά, όταν τους εκφράζουν. Υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε, ώστε οι φόβοι αυτοί να υποχωρήσουν φυσιολογικά:

Μην πανικοβάλλεστε! Δεν είναι αναγκαίο να δίνετε προσοχή σε κάθε εκδήλωση φόβου του παιδιού, μεγαλοποιώντας τον.

Μην μεταδίδετε στο παιδί τους δικούς σας φόβους. Υπάρχουν φόβοι οι οποίοι μαθαίνονται στα παιδιά. Ότι φοβάστε εσείς, είναι πολύ πιθανό να μάθει να το φοβάται κι εκείνο.

Κάποιοι φόβοι μπορεί να είναι πραγματικά παράλογοι κι αστείοι για μας, αλλά για τα παιδιά όχι. Γι’αυτό μην τα ειρωνεύεστε και μην τα αποπαίρνετε. Ακούστε τι έχουν να σας πουν και προσπαθήστε να τα καταλάβετε με στόχο να τα ανακουφίσετε.

Μην χρησιμοποιείτε το φόβο για να οριοθετήσετε τα παιδιά σας. «Θα έρθει ο μπαμπούλας, αν δεν φας το φαγητό σου!». Αν το κάνετε, μην απορείτε, που φοβούνται τον μπαμπούλα.

Προσπαθήστε να διερευνήσετε την πηγή του φόβου. Αφού την βρείτε, δώστε στο παιδί σας να καταλάβει, γιατί δεν υπάρχει λόγος να φοβάται. Εξηγήστε του δηλαδή, γιατί δεν υπάρχει κίνδυνος.

Μην το φέρνετε σε επαφή με αυτό που φοβάται χωρίς να το περιμένει και χωρίς να το έχετε προετοιμάσει. Δεν θα το κάνετε έτσι πιο δυνατό. Θα καταφέρετε να φοβηθεί περισσότερο αλλά και να πληγώσετε τη σχέση εμπιστοσύνης, που έχετε με το παιδί σας.

Διαβάστε μαζί παραμύθια με ήρωες που φοβούνται κάτι και τελικά ξεπερνούν τους φόβους τους. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες των παραμυθιών. Αυτός είναι ο στόχος σας κι εδώ. Να ταυτιστεί με τον ήρωα που καταφέρνει να ξεπεράσει το φόβο του, ώστε να τον ξεπεράσει και το ίδιο.

«Παίξτε» τους φόβους του με κουκλάκια και φιγούρες. Αφήστε το να φτιάξει μια ιστορία με το φόβο του και παίξτε μαζί. Κατατροπώστε τη μάγισσα ή το τέρας με ένα φανταστικό ήρωα με πανίσχυρες δυνάμεις. Βοηθήστε με τις δικές σας «δυνάμεις», όπου χρειάζεται. Με αυτό τον τρόπο, το παιδί αποκτά τον έλεγχο του φόβου του. Σκοτώνει το τέρας, μεταμορφώνει την κακιά μάγισσα σε βάτραχο και νικά το φόβο του.

Να είστε παρατηρητικοί και δεκτικοί. Το παιδί σας μπορεί να σας μιλήσει το ίδιο για το φόβο του, μπορεί και όχι. Μπορεί να σας μιλήσει με αφορμή κάτι που είδε ή άκουσε. Μπορεί να σας μιλάει με σημάδια: κακή διάθεση, αποφυγές, εφιάλτες, ανεξήγητα κλάματα, παράξενες για εσάς ερωτήσεις, μπορεί να ζητά συνέχεια την αγκαλιά, το κρεβάτι, την παρηγοριά σας. Έχετε τα μάτια και τα αυτιά σας ανοιχτά. Μοιραστείτε τους δικούς σας φόβους. Εξηγήστε στο παιδί, ότι όλα τα παιδιά της ηλικίας του σε όλο τον κόσμο φοβούνται περίπου τα ίδια πράγματα με εκείνο αυτή τη στιγμή. Το ίδιο συνέβη και σε εσάς, όταν ήσασταν μικρό παιδάκι. Είναι φυσιολογικό να φοβάσαι. Το ξέρω, θα προτιμούσες να μη φοβάσαι. Ο φόβος σου, όσο μεγάλος κι αν είναι, σε λίγο καιρό θα φύγει. Θα φύγει, όσο μεγαλώνεις. Ξέρω όμως κι ένα τρόπο να τον διώξουμε μαζί, αν θέλεις. Ξέρω έναν τρόπο μαγικό, που μπορεί να νικήσει τον φόβο και να τον διώξει μακριά!
Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας και μην τα αποπαίρνετε κι αυτά θα αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, θα παίρνουν πρωτοβουλίες, θα γίνουν αυτόνομα. Εσείς πρέπει να είστε πάντα εκεί, για να νιώθουν προστατευμένα, για να ξέρουν ότι μπορούν να μοιραστούν το βάρος που αισθάνονται, για να τα ανακουφίζετε. Μην προσπαθείτε να αποφύγουν την επαφή με καθετί που πιστεύετε, πως θα τους προκαλούσε φόβο. Αυτό που καταφέρνετε είναι να τους δημιουργείτε περισσότερο φόβο. Τα παιδιά, για να μην φοβούνται έχουν ανάγκη να αισθανθούν, ότι αποκτούν τον έλεγχο, ότι μπορούν να τα καταφέρουν. Αφήστε τα να φοβηθούν, για να μάθουν να μην φοβούνται.