Για τα παιδιά δεν είναι όλα τα ψέματα ίδια και τελικά δεν είναι όλα ψέματα, γιατί η αξιολόγηση του ψέματος εξαρτάται από το αναπτυξιακό στάδιο, στο οποίο βρίσκεται ένα παιδί. Αλλιώς αντιμετωπίζουμε ένα ψέμα ενός παιδιού 4 ετών που δεν έχει διαχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό ακόμα και αλλιώς ένα παιδί Γυμνασίου, που σας λέει ψέματα για γεγονότα, που συνέβησαν στο σχολείο σε σχέση με αυτό.
Είναι δική σας δουλειά, όπως πάντα άλλωστε, να δείξετε στο παιδί σας με όλους τους τρόπους την αξία της ειλικρίνειας, να το βοηθήσετε να καταλάβει, πως όλες οι σχέσεις μας πρέπει να χτίζονται βασισμένες στην ειλικρίνεια, για να είναι σταθερές και να κρατήσουν στο χρόνο. Δεν μπορείτε εσείς ως γονείς του να έχετε καλή σχέση με το παιδί σας, αν δεν του έχετε εμπιστοσύνη και δεν σας έχει και εκείνο. Δεν θα μπορέσει να έχει φίλους πραγματικούς και αργότερα σταθερές σχέσεις με το αντίθετο φύλο, αν δεν υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη.
Αποτελέστε ένα πρότυπο ειλικρίνειας για τα παιδιά σας. Η «δουλειά» είναι δύσκολη. Είναι ανάγκη να είστε σε εγρήγορση, γιατί με κάθε σας συμπεριφορά, με κάθε σας αντίδραση, με κάθε σας λόγο αποτελείτε πρότυπο για τα παιδιά σας. Δεν μπορείτε να αποφεύγετε τις καθημερινές σας ευθύνες, να ξεγλιστράτε και να μην κάνετε κάτι που έπρεπε να κάνετε. Δεν μπορείτε να μην τηρείτε τις υποσχέσεις σας. Υποσχέσεις που δώσατε στα παιδιά σας, στον σύντροφο ή την σύντροφό σας ή σε κάποιον άλλο, που λανθασμένα πιστεύετε, ότι τα παιδιά σας δεν θα το μάθουν. Τα παιδιά ακούνε ακόμα και όταν δεν είναι μπροστά, ακόμα και όταν προσπαθείτε να τα μπερδέψετε. Μπορεί να μην κατανοήσουν πλήρως τι συνέβη, θα καταλάβουν όμως τη δική σας προσπάθεια να τα μπερδέψετε και αυτό ισοδυναμεί αυτόματα με έναν μπαμπά ή μία μαμά που πιάστηκε να λέει ψέματα.
Κάντε ένα διάλειμμα, αν είστε θυμωμένη/ος. Αν μόλις πιάσατε το παιδί σας να λέει ψέματα και αυτό σας γεμίζει οργή, μην αντιδράτε άμεσα. Ο θυμός θολώνει την κρίση μας. Δεν είναι ποτέ καλός σύμβουλος. Δεν θα μπορέσετε να αντιμετωπίσετε το ψέμα όσο αποτελεσματικά θα το κάνατε, αν ήσασταν ήρεμη/ος. Πάρτε το χρόνο σας και ηρεμήστε. Ελάτε ξανά σε επαφή με το παιδί, όταν θα είστε έτοιμη/ος. Άλλωστε είστε για κάποιο λόγο σίγουρη/ος ότι σας λέει ψέματα;
Αξιολογήστε με βάση την ηλικία. Μην παίρνετε φόρα. Αν το παιδάκι σας δεν έχει πάει ακόμα σχολείο, μπορεί το ψέμα του να οφείλεται στο γεγονός, ότι ακόμα δεν έχει ξεχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό. Δεν μπορεί να διαχωρίσει αυτό που έγινε από αυτό που θα ήθελε να γίνει. Πείτε στο παιδί σας: Όλοι μας θα θέλαμε τα πράγματα να γίνονται όπως εμείς ευχόμαστε να γίνουν και μερικές φορές υποκρινόμαστε πως έχουν γίνει έτσι, για να αισθανθούμε καλύτερα. Έχει πλάκα να παίζουμε θέατρο! Έτσι δεν εμποδίζετε τη δημιουργικότητα του παιδιού σας, του δίνετε όμως να καταλάβει, ότι αυτό που σας λέει είναι απλά ένα παραμύθι.
Συζητήστε μαζί το γεγονός. Τα θέματα ηθικής είναι δύσκολα για τα παιδιά (για εμάς δεν είναι, άλλωστε;). Να αποφασίσω αυτό ή εκείνο και γιατί; Ακόμα κι αν σας είπε ψέματα, δώστε την ευκαιρία στο παιδί σας να επανορθώσει. Συζητήστε μαζί τι ακριβώς συνέβη και για ποιο λόγο. Τι το ώθησε να πει ψέματα; Πώς το σκέφτηκε; Ψάξτε δηλαδή να βρείτε τι κρύβεται πίσω από το ψέμα. Τι άλλο θα μπορούσε να είχε κάνει, αντί να πει ψέματα. Συζητήστε μαζί τις εναλλακτικές, κάντε του προτάσεις. Αν το ψέμα οφείλεται στο φόβο για τις δικές σας αντιδράσεις, φαίνεται πως ήρθε η ώρα να αναθεωρήσετε τον τρόπο που οριοθετείτε το παιδί σας, τον τρόπο που επικοινωνείτε μαζί του, να σκεφτείτε τι μηνύματα στέλνετε με τη συμπεριφορά σας (σχετικά με την αγάπη, την αποδοχή και το σεβασμό που του δείχνετε). Τα παιδιά μας φοβούνται μήπως χάσουν την αγάπη και την αποδοχή μας, φοβούνται μήπως αλλάξει η γνώμη μας γι’ αυτά. Γι’ αυτό, ποτέ όσο θυμωμένοι κι αν είστε, μην τα χαρακτηρίζετε ( είσαι άχρηστος, τεμπέλης, αργός κ.α) και μην υπονοείτε με τα λόγια σας τέτοιους χαρακτηρισμούς (δεν το κάνεις καλά, πάλι τέτοιο βαθμό πήρες;).
Αν πιάσατε πράγματι το παιδί σας να σας λέει ψέματα (σχολικές ηλικίες), μην κάνετε τους ανακριτές με σκοπό να ομολογήσει το ψέμα του. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να το φοβίσετε. Ο φόβος μας κάνει να κλεινόμαστε περισσότερο και να φοράμε πανοπλίες. Δεν θέλετε να μην σας λέει ψέματα επειδή σας φοβάται. Αυτή δεν θα ήταν μια αυθεντική ειλικρίνεια. Θα ήταν μια ειλικρίνεια από φόβο και όχι μια ειλικρίνεια που πηγάζει από την εσωτερική ανάγκη του παιδιού να λέει την αλήθεια και την αίσθηση του πως ότι και να γίνει, ότι κι αν έκανα η μαμά και ο μπαμπάς θα με ακούσουν, δεν θα με κατακρίνουν, θα συνεχίσουν να είναι δίπλα μου και να με αγαπάνε. Μείνετε ψύχραιμοι. Πείτε στο παιδί σας, πως μόλις έκανε ένα λάθος, σας είπε ψέματα. Εξηγήστε του πως δεν υπάρχει κανένας λόγος να σας λέει ψέματα. Η μαμά και ο μπαμπάς είναι εδώ και σε αγαπάνε. Αναγνωρίστε ότι βρίσκεται σε δύσκολη θέση, ότι έχει δίκιο να αισθάνεται άσχημα, δείξτε δηλαδή κατανόηση των συναισθημάτων που το ώθησαν να σας πει ψέματα. Αν συνεχίζει να υποστηρίζει την ιστορία του δείξτε του με ποιο τρόπο «το καταλάβατε». Δείξτε του με τα δικά σας επιχειρήματα ότι αυτό που σας λέει είναι ψέμα και επισημάνετε τις άμεσες συνέπειες που έχει το ψέμα του σε εσάς, το ίδιο το παιδί και σε όσους εμπλέκονται στο ψέμα του (πχ. σε επίπεδο συναισθημάτων). Όσο πιο ήρεμοι και είστε, τόσο πιο εύκολα θα σας πει την αλήθεια την επόμενη φορά που θα έρθει αντιμέτωπο με μια δύσκολη κατάσταση.
Μην βάζετε ταμπέλες στα παιδιά! Τις περισσότερες φορές, τα παιδιά ταυτίζονται με τις ταμπέλες που τους βάζουν και ορίζουν τη συμπεριφορά τους με βάση αυτές. Ακόμα χειρότερα, ορίζουν τον εαυτό τους με βάση αυτές. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί το γεγονός ότι οι γονείς συνηθίζουν να δίνουν συνεχώς προσοχή σε συμπεριφορές που σχετίζονται με τις ταμπέλες που έχουν βάλει στα παιδιά τους και έτσι ενισχύουν, τροφοδοτούν και τις ταμπέλες και τις συμπεριφορές. Το παιδί συνεχίζει να συμπεριφέρεται με τον τρόπο που ορίζει η ταμπέλα που του έχει δοθεί. Άλλωστε ποιο παιδί θα σταματούσε να λέει ψέματα, αν η περισσότερη προσοχή που έπαιρνε ήταν όταν έλεγε ψέματα;
Ένα ψέμα μπορεί να είναι αθώο. Μπορεί και μάλλον πρέπει να μην του δώσουμε καμία σημασία, ειδικά αν προέρχεται από παιδί μικρής ηλικίας. Μπορεί να μας κάνει να χαμογελάσουμε. Αν όμως προέρχεται από έναν έφηβο ή αν το ψέμα είναι συστηματικό, τότε πρέπει να προβληματιστούμε. Ποιο είναι το πρόβλημα; Το ίδιο ψέμα; Σχεδόν ποτέ. Τι πήγε στραβά; Γιατί το παιδί μου επιλέγει να μου πει ψέματα, ενώ θα μπορούσε να μου πει την αλήθεια; Θα μπορούσε;Αναρωτηθείτε πόσο ανοιχτοί και δεκτικοί είστε. Αναρωτηθείτε για τις αντιδράσεις σας, όταν κάτι πάει στραβά. Μήπως ο φόβος για αυτές κάνουν το παιδί σας να αντιδρά με ψέματα; Μήπως συμβαίνει κάτι στο παιδί που δεν το έχετε υπόψη σας; Οι φίλοι; Το σχολείο; Σε κάθε περίπτωση το συστηματικό ψέμα είναι ένα καμπανάκι για τους γονείς. Ακούστε το και δράστε ανάλογα.