Το μωράκι σας κλαίει ή δυσφορεί έντονα κάθε φορά που φεύγετε ή σας αποχωρίζεται; Μήπως είναι 8 έως 24 μηνών; Αν ναι, τότε αυτό που του συμβαίνει είναι ότι βιώνει άγχος αποχωρισμού. Κάθε φορά που απομακρύνεστε αγχώνεται και το εκφράζει με κλάμα. Άγχος σε τόσο μικρή ηλικία; Μην ανησυχείτε! Το άγχος αυτό εντάσσεται στα πλαίσια της φυσιολογικής του ανάπτυξης. Πρόκειται δηλαδή για ένα άγχος φυσιολογικό και αναμενόμενο για τα παιδιά της ηλικίας του (δίχως αυτό να σημαίνει ότι δεν δίνουμε την πρέπουσα σημασία).

Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να παραταθεί;

Αν και από μόνο του το άγχος αποχωρισμού δεν αποτελεί διαταραχή, όταν εντάσσεται στα πλαίσια της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού, αν το άγχος αυτό συνεχίζεται και μετά τα δύο του έτη, τότε μπορεί να γίνει διαταραχή. «Φυσιολογικό» θεωρείται το άγχος αποχωρισμού όταν υπάρχει μέχρι τους 24 μήνες ζωής του παιδιού. Όταν το άγχος ξεπεράσει αυτό το ηλικιακό όριο θα πρέπει να αρχίσει να μας προβληματίζει. Μέχρι αυτή την ηλικία το παιδί πρέπει να έχει καταλάβει ότι οι γονείς του θα ξαναγυρίσουν στο σπίτι, όταν εκείνοι φεύγουν από αυτό. Αυτή η συνειδητοποίηση μειώνει δραστικά το άγχος. Αν το παιδί δεν έχει κατανοήσει πως το ότι φεύγουν οι γονείς του από το σπίτι δεν σημαίνει πως δεν θα ξαναγυρίσουν, ενώ είναι πάνω από 24 μηνών, αν δηλαδή συνεχίσει να βιώνει έντονο άγχος, τότε πρέπει άμεσα να αναζητήσουμε τις αιτίες που μπλοκάρουν αυτή την κατανόηση ή αλλιώς τις αιτίες που τροφοδοτούν και παρατείνουν το άγχος του παιδιού. Ζητήστε βοήθεια από κάποιο ειδικό, ψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο.

Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να ξαναέρθει κάποια στιγμή στη ζωή του παιδιού;

Είναι πολύ πιθανό σε περιόδους έντονου άγχους το παιδί σας να ξαναβιώσει άγχος αποχωρισμού. Είναι πολύ πιθανό δηλαδή ξανά κατά τη διάρκεια της ζωής του παιδιού σας και ενώ είναι 5 ή 7 ή 10 ετών να αρχίσει να φοβάται ότι θα σας χάσει ή να μην θέλει να σας αποχωριστεί. Πότε μπορεί να συμβεί αυτό; Τα παιδιά βιώνουν έντονο άγχος, όταν έρχονται αντιμέτωπα με καταστάσεις μη οικείες σε αυτά (νέες, άρα και άγνωστες, το άγνωστο μπορεί να προκαλέσει φόβο) και ειδικά, όταν τα αναγκάζουν να τις αντιμετωπίζουν μακριά από τους γονείς τους. Για παράδειγμα, ένα παιδί σε οποιαδήποτε ηλικία θα βίωνε έντονο άγχος, αν αναγκαζόταν για λόγους υγείας να εισαχθεί σε νοσοκομείο. Η ασθένεια, ο πόνος και ο ίδιος ο χώρος οδηγούν το παιδί στο να έχει μεγάλη ανάγκη για παρηγοριά, άρα στο να έχει περισσότερη ανάγκη τους γονείς του. Γι’αυτό ακριβώς το λόγο, είναι ανάγκη να είστε παρόντες κατά τη διάρκεια ιατρικών εξετάσεων ή άλλων διαδικασιών, που λαμβάνουν χώρα σε ένα νοσοκομείο, όσο πιο πολύ μπορείτε. Η παρουσία σας και μόνο μπορεί να μειώσει τον πόνο του παιδιού σας, γιατί πολύ απλά η παρουσία σας θα μειώσει το άγχος του.

Αν παρατηρήσετε στο παιδί σας σε περιόδους άγχους:

> Έντονη δυσφορία, όταν σας αποχωρίζεται.

> Εφιάλτες

> Άρνηση να πάει στο σχολείο ή σε άλλες δραστηριότητες, που απαιτούν τον αποχωρισμό.

> Άρνηση να πάει για ύπνο χωρίς εσάς (αν δηλαδή πηγαίνει για ύπνο μόνο στο κρεβάτι σας).

> Παράπονα για σωματικά συμπτώματα.

> Μεγάλη ανησυχία από τη μεριά του παιδιού σας ότι μπορεί να σας συμβεί κάτι.

Τότε είναι πολύ πιθανό να βιώνει άγχος αποχωρισμού λόγω κάποιου παράγοντα στο περιβάλλον του. Αυτός ο παράγοντας θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε. Ένας πρόσφατος χωρισμός στην οικογένεια ή ένας επερχόμενος χωρισμός, ένας θάνατος συγγενικού προσώπου, μία ασθένεια στην οικογένεια ή φιλικού προσώπου, ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια, η μετάβαση του παιδιού από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο ή σε οποιαδήποτε επόμενη τάξη κ.α, μπορούν να γεμίσουν το παιδάκι σας με έντονο άγχος, με άγχος που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Το άγχος αυτό, όταν κατακλύσει το παιδί, θα φέρει μαζί του το άγχος αποχωρισμού, την έγνοια του παιδιού για την ασφάλεια των γονιών του (είναι η μαμά μου κοντά, θα γυρίσει ο μπαμπάς στο σπίτι, τι θα γίνει αν πάθει κάτι η μαμά), που ισοδυναμεί με την έγνοια για τη δική του ασφάλεια.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Όποια κι αν είναι η πηγή του άγχους του παιδιού σας, όποια ηλικία και να έχει, είναι ανάγκη να ψάξετε να την βρείτε με ή χωρίς το παιδί σας (εξαρτάται από την ηλικία). Σκεφτείτε τι άλλαξε πρόσφατα στη ζωή του παιδιού σας (καθημερινότητα, πρόσωπα, η δική σας διάθεση). Συνήθως εκεί βρίσκεται η αιτία του άγχους. Οποιαδήποτε αλλαγή στη ζωή ενός ανθρώπου μπορεί να φέρει άγχος είτε πρόκειται για θετική είτε πρόκειται για αρνητική αλλαγή. Ακόμη περισσότερο, όταν η αλλαγή αφορά τη ζωή ενός παιδιού.

Τα παιδιά εξαρτώνται απόλυτα από τους γονείς τους ιδιαίτερα αν μιλάμε για μικρές ηλικίες. Δεν είναι ούτε γνωστικά ούτε συναισθηματικά τόσο ώριμα όσο εμείς για να μπορέσουν να διαχειριστούν μόνα τα συναισθήματά τους. Πολύ απλά, δεν ξέρουν τον τρόπο. Με το να εκφράζουν το άγχος τους μας εκφράζουν μια βαθιά τους ανάγκη. Μαμά, μπαμπά βοηθήστε με! Η ανάγκη αυτή πρέπει να καλυφθεί, για να μειωθεί και να εξαλειφθεί το άγχος του παιδιού. Είναι λοιπόν στα δικά σας χέρια η ανακούφισή του. Το άγχος είναι ανάγκη να εκφραστεί, να γίνει κατανοητό από εσάς, να επεξεργαστεί, άρα να γίνει κατανοητό και από το παιδί. Το άγχος μπορεί να εκφραστεί με λόγια, με παιχνίδι, παραμύθια ή ζωγραφιές, κουκλοθέατρο ή θέατρο. Παίξτε με το παιδί «την οικογένεια», ακούστε το πολύ, παρατηρήστε το περισσότερο, να παρεμβαίνετε λιγότερο. Με άλλα λόγια ακούστε προσεκτικά τι σας λέει και τι σας δείχνει το παιδί με την επιλογή των λέξεων, εκφράσεων, πράξεων στο παιχνίδι του. Δείξτε κατανόηση, ενσυναίσθηση. Δείξτε με τα λόγια και τις πράξεις σας ότι κατανοείτε τα συναισθήματα και τις σκέψεις του παιδιού σας. Να είστε όμως αυθεντικοί. Δείτε τη δική του πλευρά. Δείτε αυτό που βιώνει το παιδί με τα δικά του μάτια και όχι τα δικά σας. Μην ερμηνεύετε τα λόγια του. Κατανοήστε τα.

Είναι ανάγκη να είστε στοργικοί, ενθαρρυντικοί, ανοιχτοί σε συζητήσεις, με κεραίες έτοιμες να πιάσουν οποιαδήποτε συναισθηματική αλλαγή του παιδιού σας. Να είστε έτοιμοι και διαθέσιμοι να καλύψετε οποιαδήποτε συναισθηματική ανάγκη του παιδιού σας. Ο φόβος του ότι θα σας χάσει θα φύγει μόνο, όταν αισθανθεί σιγουριά μαζί σας, μόνο όταν καταφέρετε να του παρέχετε συναισθηματική ασφάλεια.

Αν παρ’όλες τις προσπάθειές σας το πρόβλημα συνεχιστεί ή ενταθεί αναζητήστε άμεσα βοήθεια από ειδικό, ψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο.

Για ένα βρέφος ή για ένα νήπιο (8 έως 24 μηνών), το άγχος αποχωρισμού βρίσκεται στα πλαίσια της φυσιολογικής του ανάπτυξης. Το παιδί σας σε αυτή τη φάση αναπτύσσει άγχος, όταν απομακρύνεται από την/τον τροφό του (κυρίως από τη μαμά/ από τους ανθρώπους που το φροντίζουν). Το άγχος του γίνεται πιο έντονο, όταν η απομάκρυνσή του από τη μαμά ή τον μπαμπά γίνεται εκτός σπιτιού. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Πριν τους 8 μήνες της ηλικίας του ένα βρέφος γνωρίζει πολύ λίγα για τον κόσμο. Δεν ξέρει τι θεωρείται κανονικό, συνηθισμένο ή επικίνδυνο. Μετά τους 8 μήνες έχει έρθει πια ο καιρός που ξέρει τι να περιμένει από τους ανθρώπους τόσο καλά, που η γνώση αυτή μπορεί να του δημιουργήσει τον πρώτο του μεγάλο φόβο, «αν με πάρει κάποιος από τη μαμά και τον μπαμπά, δεν θα υπάρχω».

Λίγο πριν ή λίγο μετά τους 8 μήνες, ανάλογα με το ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού σας, έρχεται η συνειδητοποίηση από τη μεριά του, ότι δεν αποτελεί μέρος του σώματος της μαμάς του. Το βρέφος καταλαβαίνει για πρώτη φορά, ότι είναι αυτόνομο, ότι έχει δικό του σώμα, ανεξάρτητο από της μαμάς. Αυτή η κατανόηση γεννά αμέσως μια νέα, ότι εφόσον είμαι ανεξάρτητος/η από τη μαμά μου, αυτό σημαίνει πως υπάρχει περίπτωση η μαμά μου να φύγει κι αν φύγει να μην την ξαναδώ. Αυτή η συνειδητοποίηση γεννά στο παιδί έντονο άγχος, το άγχος αποχωρισμού.

Παράλληλα την ίδια περίοδο, το παιδί σας έχει πια καταλάβει βασικά πράγματα για τη ζωή του. Ποιος είναι αυτός που του δίνει την τροφή, ποιος είναι αυτός που το αλλάζει και το κάνει μπάνιο, ποιος είναι αυτός που το κοιμίζει, ποιος είναι αυτός που το ηρεμεί ή του κάνει παιχνίδια ή του τραγουδάει. Έχει καταλάβει δηλαδή ποιος είναι αυτός που σταθερά και με συνέπεια το φροντίζει, το μεγαλώνει. Πριν από αυτή τη συνειδητοποίηση, μπορούσε να πηγαίνει από αγκαλιά σε αγκαλιά χωρίς δισταγμό. Χαμογελούσε σε όλους, τέντωνε τα χέρια στους περισσότερους. Απομακρυνόταν από το σπίτι και τους γονείς του, χωρίς να αλλάξει η διάθεσή του. Μετά τους 8 μήνες όμως, τα πράγματα αλλάζουν, γιατί το παιδί ξέρει πολύ καλά ποιοι είναι οι άνθρωποι που το φροντίζουν και μόνο αυτούς εμπιστεύεται γιατί μόνο αυτοί γνωρίζει ότι θα το φροντίζουν σταθερά. Συνειδητοποιεί ότι μόνο αυτοί είναι που μπορούν να του δώσουν την ασφάλεια που χρειάζεται για να συνεχίσει να ζει. Τους άλλους δεν τους ξέρει, άρα δεν μπορεί να τους εμπιστευτεί.

Όταν λοιπόν η μαμά απομακρύνεται από το οπτικό του πεδίο ή φεύγει από το σπίτι ή το παίρνει κάποιος άγνωστος αγκαλιά, κάνει την εμφάνισή του το άγχος αποχωρισμού και με έντονη δυσφορία αλλά και γοερό κλάμα το παιδί εκφράζει την ανησυχία του, ότι η μαμά δεν θα ξαναγυρίσει κι εκείνο ποιος θα το φροντίζει, έτσι ώστε να συνεχίσει να ζει; Η θέα και μόνο ανθρώπων που δεν γνωρίζει ή δεν γνωρίζει αρκετά καλά είναι ικανή να του θυμίσει αυτή την ανησυχία με αποτέλεσμα να κλαίει και να μην θέλει να φύγει από την αγκαλιά της μαμάς ή του μπαμπά.

Το άγχος αποχωρισμού αρχίζει να μειώνεται, όταν το παιδί καταλάβει πως η μαμά ξαναγυρνά τελικά στο σπίτι. Αυτή η κατανόηση δεν θα έρθει με δύο ή τρεις φορές που θα ξαναγυρίσετε σπίτι από τη δουλειά σας. Θα χρειαστεί υπομονή από τη μεριά σας, γιατί συνήθως το άγχος αποχωρισμού, όταν εκδηλώνεται στα πλαίσια της φυσιολογικής ανάπτυξης, σταματά λίγο μετά τους 24 μήνες της ζωής του παιδιού σας.

Αναρωτιέστε με ποιο τρόπο θα ξεπεράσουν πιο εύκολα το άγχος αυτό τα παιδιά σας; Αυτό που πρέπει να έχετε πάντα στο μυαλό σας είναι, πως είναι ανάγκη να προσφέρετε στα παιδιά σας ένα ασφαλές σπιτικό, ότι κι αν σημαίνει αυτό. Είναι ανάγκη από τη μια τα παιδιά να μεγαλώνουν σε ένα ασφαλές σπίτι και από την άλλη να τα μεγαλώνουν δύο γονείς που είναι ικανοί να τους προσφέρουν και συναισθηματική ασφάλεια. Δύο γονείς που μπορούν να προσφέρουν σταθερό περιβάλλον. Η σταθερότητα στο περιβάλλον κερδίζεται όταν τα πρόσωπα είναι σταθερά, όταν η φροντίδα είναι σταθερή, όταν ο τρόπος που φροντίζεις  είναι σταθερός. Τότε είναι που τα παιδιά ξέρουν τι να περιμένουν από το περιβάλλον τους, από τους γονείς τους. Τότε είναι που συνειδητοποιούν ότι αυτό μπορούν να το έχουν πάντα, γιατί οι γονείς τους αυτό τους έχουν δείξει. Άρα δεν έχουν λόγο να αγχώνονται.

Τι άλλο μπορείτε να κάνετε για τα παιδιά σας; Να τα βοηθήσετε να εμπιστευτούν και άλλους ανθρώπους πέρα από εσάς. Επιλέξτε ανθρώπους που και εσείς εμπιστεύεστε. Επιλέξτε δηλαδή ανθρώπους, που γνωρίζετε πως η συμπεριφορά τους είναι τέτοια, που και εκείνοι μπορούν να προσφέρουν την ασφάλεια, που τόσο έχει ανάγκη το παιδί σας. Εισάγετέ τους στο περιβάλλον σας και δώστε χρόνο στο παιδί σας να τους εμπιστευτεί κι εκείνο. Πότε θα τους εμπιστευτεί; Όταν καταλάβει ότι κι εκείνοι είναι τόσο σταθεροί στη φροντίδα και στις αντιδράσεις τους όσο εσείς. Όταν δηλαδή καταλάβει, ότι θα το ταίσουν κοιτάζοντας το στα μάτια και χαμογελώντας του, όπως ακριβώς κάνετε κι εσείς, ότι θα του κάνουν αγκαλιές, όπως ακριβώς τις κάνετε κι εσείς, ότι θα το αλλάζουν με φροντίδα και λόγια καθησυχαστικά, όταν δυσφορεί, όπως ακριβώς κάνετε κι εσείς.

Μην αγχώνεστε μπροστά στο άγχος αποχωρισμού που βιώνει το παιδί σας. Αυτό είναι ένα μεταβατικό στάδιο, κατά το οποίο είστε ως γονείς υπεύθυνοι να δείξετε στο παιδί σας, ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να φοβάται, ότι δεν θα σας ξαναδεί. Παρέχοντάς του ένα σταθερό περιβάλλον,  ένα σταθερό τρόπο για να μεγαλώνει αλλά και συχνή επαφή με ανθρώπους που εμπιστεύεστε τόσο εσείς όσο και εκείνο,  το παιδάκι σας θα μεγαλώσει σε ένα ασφαλές περιβάλλον, σε ένα περιβάλλον που θα του λέει: «Μη φοβάσαι, εγώ θα είμαι πάντα εδώ».

Μαμά μου, μη φεύγεις (μέρος 2ο)…