Ένας τρόπος με τον οποίο εκφράζουν τα παιδιά κάθε ηλικίας τις ανάγκες τους είναι μέσω της συμπεριφοράς τους. Αυτό είναι ακόμα πιο έντονο σε παιδάκια νηπιακής ηλικίας που δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμα γνωστικά και συναισθηματικά, ώστε να χρησιμοποιήσουν άλλη οδό έκφρασης των αναγκών τους. Έτσι όταν τα παιδιά δεν ακολουθούν τις οδηγίες μας, μιλούν άσχημα, είναι σε υπερδιέγερση και κάνουν πράγματα μη αναμενόμενα, είναι επιθετικά, έχουν εκρήξεις θυμού με φωνές και κλάματα κι εμείς συνηθίζουμε να λέμε πως «βγαίνουν από τα όρια», εκείνα στην πραγματικότητα μας εκφράζουν τις βαθύτερες ανάγκες τους. Την ώρα που εμείς γεμίζουμε θυμό που τα παιδιά μας «δεν μας ακούν», εκείνα προασπαθούν να μας επικοινωνήσουν κάτι ουσιαστικό. Μας εκφράζουν τη βαθύτερη ανάγκη που έχουν για εσωτερική ισορροπία και συναισθηματική ασφάλεια. Τι μπορεί όμως να κρύβεται πίσω από την εσωτερική ανισορροπία και ανασφάλεια; Ποιες επιμέρους ανάγκες δεν έχουν καλυφθεί και οδηγήθηκαν εκτός ορίων; Τι προσπαθεί να σας πει το παιδάκι σας την ώρα του δικού σας μεγάλου θυμού;

1. Μαμά πεινάω. Αποτελεί ένα πολύ συχνό λόγο ο οποίος μπορεί να προκαλέσει δυσφορία και αυτή με τη σειρά της οποιαδήποτε συμπεριφορά που βγάζει το παιδί από τα όρια που έχουμε θέσει. Μην υποτιμάτε ποτέ τη δύναμη που κρύβεται πίσω από την αίσθηση της πείνας.

2. Μαμά νυστάζω ή κουράστηκα και θέλω ένα διάλειμμα. Τα περισσότερα παιδιά μικρής ηλικίας δεν μπορούν να καταλάβουν πότε είναι νυσταγμένα ή κουρασμένα, ενώ παρασύρονται εύκολα από τον ενθουσιασμό που νιώθουν όταν παίζουν και δεν δίνουν σημασία στις σωματικές τους αισθήσεις (δεν συμβαίνει και σε εμάς αυτό;). Η νύστα και η κούραση είναι λόγοι συχνότατοι που αρχικά δημιουργούν δυσφορία στα παιδιά, η οποία αν δεν γίνει αντιληπτή σύντομα θα φέρει ανησυχία, υπερδιέγερση, επιθετικότητα.

3. Μαμά μου λείπεις. Η σημασία της φράσης διττή. Τα παιδιά μικρής ηλικίας έχουν ανάγκη τη συχνή παρουσία όποιου κάθε φορά τα φροντίζει. Παράλληλα κάθε παιδί έχει περισσότερο απ’ όσο πιστεύουμε ανάγκη την ουσιαστική επαφή, το μοίρασμα με το γονιό του. Η έλλειψη σίγουρα θα φέρει δυσφορία και αυτή με τη σειρά της ότι εμείς λέμε «το παιδί μου δεν με ακούει».

4. Μαμά δεν ξέρω αν αυτό που κάνω είναι σωστό ή λάθος. Όσο τα παιδιά μας μεγαλώνουν μαθαίνουν. Μαθαίνουν πειραματιζόμενα, κάνοντας δοκιμές και λάθη. Αναμένουν από εμάς να τους δώσουμε τα φώτα μας για το αν αυτό που έκαναν ή είναι έτοιμα να κάνουν επιτρέπεται να το κάνουν. Όταν λοιπόν εμείς δεν είμαστε παρόντες κυριολεκτικά και μεταφορικά τότε τα παιδιά θα δυσφορήσουν και θα καταφύγουν σε συμπεριφορές που θα μας προβληματίσουν. Είναι ανάγκη λοιπόν σώμα και πνεύμα να είμαστε παρόντες την ώρα που τα παιδιά μας αναζητούν καθοδήγηση. Αν όχι το πιθανότερο είναι τα παιδιά να τεστάρουν τα όρια με ακόμα πιο έντονες συμπεριφορές με σκοπό κάποια στιγμή να τα θέσουμε ώστε να τα βρουν και να νιώσουν και πάλι ασφάλεια.

5. Μαμά δεν ήσουν αρκετά ακριβής και ξεκάθαρη. Φανταστείτε να είστε στην κουζίνα κάνοντας μια εργασία ου δεν μπορείτε να διακόψετε άμεσα. Το παιδάκι σας έρχεται και σας ζητά να του κατεβάσετε ένα συγκεκριμένο παιχνίδι από τη βιβλιοθήκη, το οποίο δεν μπορεί να πάρει μόνο του. Η αντίδρασή σας: Πήγαινε να δεις παιδικά τώρα! Το παιδάκι σας φεύγει και ξαναέρχεται σύντομα. Σας ζητά πιο επιτακτικά το παιχνίδι του. Και πάλι αντιδράτε με τον ίδιο τρόπο: Πλένω τα πιάτα! Πήγαινε να δεις παιδικά τώρα! Το παιδάκι σας αρχίζει να φωνάζει και να ζητά τα πάντα. Τι θα μπορούσατε να κάνετε; «Μαρία, αυτή τη στιγμή πλένω τα πιάτα. Δεν μπορώ να σου κατεβάσω το παιχνιδάκι που θέλεις. Θα το κάνω μόλις τελειώσω. Αν θες μπορείς να καθίσεις εδώ μέχρι να τελειώσω ή να πας να δεις παιδικά στην τηλεόραση. Τώρα το παιδί ξέρει ότι το ακούσατε, ότι το κατανοήσατε. Γνωρίζει ότι θα πάρει το παιχνίδι που επιθυμεί. Γνωρίζει το πότε θα το πάρει. Επιπλέον του δώσατε δυο εναλλακτικές επιλογές για το τι να κάνει μέχρι να έρθει η ώρα να το πάρει.

6. Μαμά θέλω να είσαι πιο σίγουρη για τον εαυτό σου, να έχεις περισσότερη αυτοπεποίθηση ή αλλιώς μαμά δεν πιστεύεις αυτό που μου λες, άρα φοβάμαι να το κάνω. Όταν οριοθετούμε τα παιδιά είναι απόλυτη ανάγκη να είμαστε όχι μόνο απόλυτα σίγουροι για αυτό που τους λέμε αλλά να δείχνουμε κιόλας. Τα παιδιά δεν πρόκειται να κάνουν ποτέ κάτι για το οποίο εμείς δεν αισθανόμαστε σιγουριά. Έχουν ανάγκη από γονείς δυνατούς για να νιώσουν ασφάλεια. Μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά με συμπεριφορές εκτός ορίων αναζητούν στην πραγματικότητα την συναισθηματική τους ασφάλεια από εμάς. Φανταστείτε να περιμένατε διάγνωση από το γιατρό σας για ένα πρόβλημα υγείας που σας ανησυχεί. Ο γιατρός σας λέει ότι μάλλον έχετε το τάδε. Χρειάζεται βέβαια να κάνετε κάποιες εξετάσεις πρώτα. Όμως σας δίνει μια φαρμακοθεραπεία την οποία σας καλεί να ξεκινήσετε πριν κάνετε τις εξετάσεις. «Κάνε τις εξετάσεις και έλα πάλι, σας λέει. Εσείς πως νιώθετε; Η ανησυχία με την οποία πήγατε στο γιατρό μειώθηκε; Δε νομίζω. Μάλλον αυξήθηκε. «Αν δεν είναι σίγουρος και ο γιατρός, ποιος ξέρει τι έχω…! Έτσι αισθάνεται και το παιδάκι σας.

7. Μαμά είσαι πολύ αυστηρή αυτή τη στιγμή μαζί μου ή και γενικότερα. Τα παιδιά έχουν έμφυτο το αίσθημα δικαιοσύνης. Μπορούν να καταλάβουν πότε αυτό που τους συμβαίνει είναι δίκαιο ή όχι και να αντιδρούν ανάλογα. Εναντιώνονται λοιπόν στην υπερβολική αυστηρότητα (και λέτε ότι βγήκαν εκτός ορίων), στην αυστηρότητα που δεν έρχεται να καλύψει τις δικές τους ανάγκες αλλά κάποιου άλλου, μάλλον τις δικές σας.

8. Μαμά δεν με σέβεσαι. Όταν δεν δείχνουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα παιδιά μας, όταν δεν τους μιλάμε σα να είναι ολοκληρωμένοι άνθρωποι, αλλά σαν πλάσματα που δεν είναι τόσο έξυπνα όσο εμείς, τόσο ικανά να επιλέξουν όσο εμείς, τότε τα παιδιά δικαίως θα εναντιωθούν. Θα έπρεπε να ελπίζουμε ότι θα εναντιωθούν γιατί αυτό αποτελεί ένδειξη ότι ο σεβασμός που έχουν για τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση η αυτοπεποίθησή τους καλά κρατεί και ότι η έλλειψη σεβασμού που μόλις εκφράσαμε δεν θα τα βλάψει περαιτέρω.

9. Μαμά τον τελευταίο καιρό δεν είμαι καλά. Οποιαδήποτε αλλαγή στο περιβάλλον του παιδιού (σπίτι, σχολείο) μπορεί να του δημιουργήσει άγχος, φόβο. Νέο μέλος στην οικογένεια ή μια μαμά που πρόκειται να γεννήσει σύντομα, θάνατος, αρρώστια, απώλεια εργασίας, ψυχική ασθένεια γονιού, αλλαγή δασκάλας, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, πρώτη φορά στο σχολείο είναι όλες καταστάσεις που μπορούν να τροφοδοτήσουν το παιδί με φόβο. Το παιδί βγαίνοντας από τα όρια εκφράζει την αδυναμία του να επεξεργαστεί ότι του συμβαίνει. Ζητά βοήθεια για να κατανοήσει τα γεγονότα αλλά και τα συναισθήματα που απορρέουν από αυτά.

10. Μαμά δεν με καταλαβαίνεις. Η κατανόηση κρύβεται πίσω από το καθετί που αφορά τα παιδιά μας. Πίσω από όλες τις παραπάνω ανάγκες κρύβεται η ανάγκη για κατανόηση ή αλλιώς είναι ανάγκη πρώτα να κατανοήσουμε την ανάγκη κι έπειτα να την καλύψουμε. Τι σημαίνει όμως κατανόηση; Καταλαβαίνω τι θέλει να μου πει το παιδί μου με τη συμπεριφορά του, καταλαβαίνω γιατί συμπεριφέρεται έτσι, καταλαβαίνω πως αισθάνεται τώρα, καταλαβαίνω γιατί αισθάνεται έτσι τώρα, καταλαβαίνω ποιο συναίσθημα, ποια σκέψη, ποια συμπεριφορά, ποια κατάσταση το ώθησε να βγει εκτός ορίων. Μπαίνω στη δική του θέση και προσπαθώ να την κατανοήσω με τα δικά του μάτια και όχι με τα δικά μου, της μαμάς μου, της φίλης μου, του μπαμπά του… Πάνω απ’ όλα όμως κατανοώ σημαίνει αποδέχομαι και σέβομαι πλήρως αυτό που αισθάνεσαι, δεν πειράζει να το αισθάνεσαι, μπορείς να αισθάνεσαι όπως θέλεις, εγώ είμαι εδώ για σένα.
Όποια κι αν είναι η αιτία που το παιδάκι σας βγαίνει από τα όρια, το σίγουρο είναι ότι νιώθει είτε έντονη δυσφορία ή οποία του προκαλεί φόβο γιατί δεν ξέρει τι να κάνει με αυτή είτε αισθάνεται άμεσα φόβο και αναμένει τη βοήθειά σας. Αναζητά την επανάκτηση της ασφάλειάς του από εσάς.
Φανταστείτε όλες τις παραπάνω αιτίες σα θηρία έτοιμα να κατασπαράξουν το παιδί σας. Τι θα έκανε κάποιος αν ερχόταν αντιμέτωπος με ένα θηρίο; Επίθεση, πάγωμα, γρήγορη αποχώρηση. Τα παιδιά σε αυτή την περίπτωση το αντιμετωπίζουν με επίθεση. Εσείς λοιπόν που είστε οι γονείς του και είστε άνθρωποι σίγουρα πιο ώριμοι από το παιδί σας, τι θα κάνατε; Θα αντιμετωπίζατε ότι βιώνει το παιδί σας σα να έρχεστε κι εσείς αντιμέτωποι με το θηρίο ή βλέποντάς το πιο ώριμα θα φέρνατε το θηρίο στις πραγματικές του διαστάσεις; Το κλειδί λοιπόν είναι η κατανόηση της κατάστασης και η διαχείρισή της, κάτι που δεν μπορεί να κάνει το παιδάκι σας μόνο του και το ζητά επίμονα από εσάς. Μαμά κατάλαβέ με, μαμά βοήθησέ με…