Category: Συναισθηματική Νοημοσύνη

Πώς να μάθω το παιδί μου να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του

Ένα από τα μεγαλύτερα δώρα, που μπορείτε να κάνετε στα παιδιά σας είναι να τα μάθετε να αυτορρυθμίζουν τα συναισθήματά τους (να τα διαχειρίζονται αποτελεσματικά). Τι σημαίνει αυτό; Μπορείτε να τα εκπαιδεύσετε να μπορούν να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην τα αφήνουν να τα κατακλύζουν, γεγονός με πολλές αρνητικές συνέπειες για τα ίδια τα παιδιά. Ένα παιδί που κλαίει απαρηγόρητα, ένα θυμωμένο παιδί, που χτυπάει και πετάει αντικείμενα, ένα αγχωμένο παιδί που δεν θέλει να πάει στο σχολείο, γιατί πιστεύει πως δε θα τα καταφέρει, ένα παιδί που φοβάται έντονα κάτι ή και πολλά πράγματα, με αποτέλεσμα να αποφεύγει ανθρώπους, καταστάσεις, πράξεις, είναι όλα παιδιά που δεν μπορούν να αυτορρυθμιστούν. Η έλλειψη αυτορρύθμισης οδηγεί σε μονοπάτια δύσκολα τόσο το παιδί όσο και τους γονείς του.

Η εκπαίδευση των παιδιών σας στην αυτορρύθμιση των συναισθημάτων τους έχει πολλαπλά οφέλη για εκείνα. Μαθαίνουν ευκολότερα, κάνουν πιο εύκολα φίλους σταθερούς, μπλέκονται δυσκολότερα σε καβγάδες κ.α. Το μεγαλύτερο δώρο όμως, που μπορεί να δώσει η αυτορρύθμιση είναι η ψυχική υγεία. Τα παιδιά αλλά και γενικότερα οι άνθρωποι, που αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, κατανοούν τους λόγους, που τα προκάλεσαν και καταφέρνουν να μην τα αφήσουν να τους οδηγήσουν σε λάθος αποφάσεις αλλά στις ιδανικές για εκείνους, είναι άνθρωποι με λιγότερες πιθανότητες να νοσήσουν ψυχικά, είναι άνθρωποι «συναισθηματικά πιο ανθεκτικοί». Είναι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, δηλαδή συναισθηματικά ώριμοι άνθρωποι.

Η αυτορρύθμιση είναι μια δεξιότητα, που κατακτάται από το παιδί σταδιακά. Κάθε φορά, που το μωρό σας είναι αναστατωμένο και εσείς το παρηγορείτε προτού η αναστάτωσή του φτάσει στα ύψη, εκείνο κάνει ένα βήμα παραπάνω για την κατάκτηση της αυτορρύθμισης των συναισθημάτων του. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θα έχουν καταφέρει να ρυθμίζουν τα συναισθηματά τους σε ικανοποιητικό βαθμό, αν έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον «ευαίσθητο» στα ερεθίσματα που έπαιρνε από το παιδί, ένα περιβάλλον που «απαντούσε» σε αυτά τα ερεθίσματα, ένα περιβάλλον δηλαδή που κάλυπτε τις βασικές σωματικές, γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές ανάγκες του. Όσο για τα παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας, θα πρέπει να έχουν ήδη καταφέρει να ελέγχουν συναισθήματα φόβου, θυμού και άγχους σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην τα εμποδίζουν να συγκεντρωθούν και να μάθουν. Το ότι τα περισσότερα παιδιά σχολικής ηλικίας έχουν συνήθως καταφέρει να φτάσουν σε ένα καλό επίπεδο αυτορρύθμισης των συναισθημάτων τους (αν έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον «ευαίσθητο», όπως αναφέρθηκε παραπάνω), δεν σημαίνει, πως δεν έχουν ανάγκη πια τη δική σας συνδρομή για να «ρυθμίζουν» τα συναισθηματά τους. Άλλωστε κι εμείς ως ενήλικες πολλές φορές κατακλυζόμαστε από δυσάρεστα συναισθήματα, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’αυτά, συνήθως πρόσκαιρα.

Να τι μπορείτε να κάνετε για να εκπαιδεύσετε τα παιδιά σας στην αυτορρύθμιση των συναισθημάτων τους απο τη στιγμή της γέννησης τους:

> Τα πολύ μικρά μωρά έχουν απόλυτη ανάγκη από σας για να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Δεν μπορούν να τα καταφέρουν μόνα τους, χρειάζεται να κάνετε εσείς «όλη τη δουλειά» για εκείνα. Όταν είναι αναστατωμένα παρηγορήστε τα στην αγκαλιά σας δειχνοντάς τους την αγάπη σας, τη ζεστασιά σας, την ηρεμία σας. Μόνο έτσι θα καταλάβουν ότι αγαπιούνται και είναι ασφαλή. Όχι με τα λόγια αλλά με τις πράξεις.

> Εισάγετε σε αυτή τη διαδικασία και τον λόγο σας. Μιλήστε στο μωρό σας με ηρεμία για το τι αισθάνονται αλλά και για το τι θα κάνετε γι’αυτό. Μπορείτε για παράδειγμα να πείτε: «Αισθάνεσαι αναστατωμένο γιατί είχαμε κόσμο και φασαρία στο σπίτι, αλλά εγώ θα σε κρατάω μέχρι να αισθανθείς καλύτερα». Δεν θα καταλάβει τα λόγια σας αλλά τον ήρεμο τόνο στη φωνή σας και τις πράξεις σας.

> Μεγαλώνοντας δεν θα αναστατώνονται τόσο εύκολα. Είναι ικανά να περιμένουν για λίγο π.χ το φαγητό τους δίχως να αναστατωθούν ιδιαίτερα. Την ώρα που το ετοιμάζετε μιλήστε του: «Το ξέρω ότι πεινάς, γι’αυτό κι εγώ ετοιμάζω το φαγητό σου».

> Στο τέλος του πρώτου χρόνου είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αρχίσετε να δίνετε όνομα σε κάθε του συναίσθημα (μπορείτε φυσικά να το κάνετε από τη στιγμή της γέννησης). Δίνοντας όνομα σε κάτι, ουσιαστικά του δίνουμε υπόσταση, το κάνουμε χειροπιαστό, άρα πιο εύκολα αντιμετωπίσιμο. Μπορείτε για παράδειγμα να πείτε: «Θυμώνεις όταν είναι ώρα για φαγητό και σε παίρνω από τα παιχνίδια σου», «Θυμώνεις όταν φεύγω από το σπίτι», «Φοβάσαι όταν κλείνει δυνατά η πόρτα», «Χαίρεσαι όταν βλέπεις από το παράθυρο τον παππού να έρχεται σπίτι».

> Αργότερα χρησιμοποιήστε συστηματικά λέξεις και όχι πράξεις για να εκφράσετε τα συναισθήματά τους και τις ανάγκες τους: «Ξέρω ότι θέλεις την κουτάλα που κρατάω, αλλά θα περιμένεις να τελειώσω πρώτα», «Ξέρω ότι θέλεις να συνεχίσουμε το παιχνίδι στην αυλή αλλά είναι ώρα για το δεκατιανό σου. Θα συνεχίσουμε να παίζουμε αφού φας πρώτα».

> Αφού το παιδί σας κατακτήσει το λόγο ενθαρρύνετέ το να μιλάει για τα συναισθήματά του αλλά και να δίνει προσοχή στα συναισθήματα των άλλων π.χ « Μην με χτυπάς, με πονάς. Δεν μου αρέσει, απαγορεύεται να χτυπάμε».

> Αντιμετωπίστε μαζί τις ματαιώσεις του, δίνοντας παράλληλα σημασία στα συναισθήματά του. Αν π.χ. έπεσε ο πύργος που έχτισε με τουβλάκια και το παιδάκι σας αναστατώθηκε, δείξτε του ότι καταλαβαίνετε τα συναισθήματά του, ωχ, έπεσε ο πύργος, στενοχωρήθηκες,αγάπη μου και προτείνετε να τον χτίσετε ξανά μαζί. Αν έσπασε κάποιο παιχνίδι του, προσπαθήστε μαζί να το διορθώσετε, αφού πρώτα πάρετε λίγο χρόνο για να παρατηρήσετε τυχόν δυσάρεστα συναισθήματα του παιδιού σας. Αν αυτά υπάρχουν επιβεβαιώστε τα στο παιδί σας, λέγοντάς του ότι έχει δίκιο να αισθάνεται έτσι και προτείνετέ του να προσπαθήσετε μαζί να το διορθώσετε. Του δείχνετε πώς να μην αφήνει τα δυσάρεστα συναισθήματα να το εμποδίσουν να συνεχίσει.

> Αν είναι ανυπόμονο και δεν μπορεί να περιμένει τη σειρά του, δείξτε του κάτι άλλο με το οποίο μπορεί να ασχοληθεί. Ουσιαστικά του δίνετε το μήνυμα ότι πάντα θα υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στη ζωή.

> Αν κάτι του έχει προκαλέσει αναστάτωση δείξτε του τον τρόπο να ηρεμεί και να χαλαρώνει. Διαβάστε μια ιστορία,τραγουδήστε, πηγαίνετε μια βόλτα.

> Ζωγραφίστε, παίξτε με πλαστελίνη και πηλό, παίξτε με κούκλες και φιγούρες, παίξτε θέατρο. Τα βοηθάτε να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

> Μειώστε σταδιακά την απόσπαση της προσοχής, όταν αναστατώνεται. Οι περισσότεροι γονείς, όταν αναστατώνεται για κάποιο λόγο το παιδί μας, προσπαθούμε να του αποσπάσουμε την προσοχή με κάτι που ξέρουμε ότι θα του κεντρίσει το ενδιαφέρον και θα μείωση ή θα εξαλείψει την αναστάτωση. Τι συμβαίνει όμως όταν η απόσπαση προσοχής γίνεται πανάκεια; Δεν αφήνουμε τα παιδιά να βιώσουν τα συναισθήματά τους. Δεν τους δίνουμε την ευκαιρία να μπορέσουν να τα επεξεργαστούν και να τα ελέγξουν. Δεν τα αφήνουμε να μάθουν. Δεν αποσπάμε την προσοχή του παιδιού κάθε φορά και για όλα τα πράγματα που το αναστατώνουν. Σταδιακά μετά τον 12ο μήνα τους τα αφήνουμε να βιώσουν αυτό που αισθάνονται, με εμάς πάντα δίπλα τους να τα υποστηρίζουμε. Για παράδειγμα κάντε μια αρχή λέγοντας στο παιδί σας, που θέλει οπωσδήποτε κάτι που δεν μπορεί να πάρει: Όχι, αυτό δεν μπορείς να το πάρεις, δεν είναι δικό σου ή δεν το χρειάζεσαι και περιμένετε αντιδράσεις. Αν δυσφορήσει: Το ξέρω, θέλεις πολύ να το πάρεις και θυμώνεις που δεν στο δίνω. Δεν μπορείς όμως να το πάρεις. Περιμένετε. Ύστερα μπορείτε να του προτείνετε να πάρει κάτι που μπορεί.

> Συζητήστε κάθε φορά που υπάρχει μια κρίση στο σπίτι ή αλλού και το παιδί σας είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Στόχος σας είναι να καταλάβει τι συνέβη και γιατί. Ποια ήταν τα συναιθήματά του τότε και τώρα, ποια τα δικά σας και γιατί. Πώς θα μπορούσε να αποφύγει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και τι θα κάνει για να επανορθώσει.

Ασχοληθείτε με τα συναισθήματα. Ασχοληθείτε με τα συναισθήματα των παιδιών σας αλλά και τα δικά σας. Κάντε μια αρχή σε όποια ηλικία κι αν βρίσκονται τα παιδιά σας. Ποτέ δεν είναι αργά να τα βοηθήσετε να γίνουν συναισθηματικά πιο ώριμα. Ποτέ δεν είναι αργά να ενισχύσετε τη συναισθηματική τους νοημοσύνη.  Δώστε προσοχή στα συναισθήματα. Δώστε τους όνομα, βρείτε γιατί υπάρχουν, κάντε κάτι γι’αυτά. Μην τα αφήνετε απλά να υπάρχουν, μην κάνετε πως δεν υπάρχουν, μην τα προσπερνάτε, θα σας φτάσουν στην επόμενη στροφή γιγαντωμένα!

Πώς να αντιμετωπίσετε το φόβο του παιδιού σας για το σκοτάδι

Ο φόβος για το σκοτάδι είναι ένας κοινός φόβος στα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Είναι ένας από τους φόβους, που έρχονται, ως συνέπεια της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών (παιδιά 3-4 ετών). Αυτό σημαίνει, πως ο φόβος για το σκοτάδι, όπως και άλλοι φόβοι, είναι φόβοι που αναμένουμε να αναπτυχθούν στα παιδιά μας. Μη σας κάνει εντύπωση λοιπόν, αν το παιδάκι σας ξαφνικά εμφανίσει π.χ. δυσκολία να πάει για ύπνο ή ζητά επίμονα να κοιμηθεί στο δικό σας κρεβάτι ή κλαίει απαρηγόρητο λέγοντας, πως δεν μπορεί να κοιμηθεί, ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν σας είχε προβληματίσει καθόλου με τη συμπεριφορά του σχετικά με τον ύπνο ή φαινόταν θαρραλέο, όταν βρισκόταν σε σκοτεινά δωμάτια.

Μην ανησυχείτε! Ο φόβος για το σκοτάδι είναι παροδικός και υποχωρεί με το χρόνο, όπως υποχώρησε και όταν ήσασταν εσείς μικρό παιδί. Θυμάστε τότε, που φοβόσασταν κι εσείς; Αντιμετωπίστε τον σαν μια νέα πρόκληση-έχετε να μάθετε άλλωστε από αυτό- και όχι σαν κάτι μη φυσιολογικό, που ήρθε για να σας αναστατώσει.

Το ότι ο φόβος για το σκοτάδι είναι ένα φαινόμενο παροδικό και φυσιολογικό, αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να ασχοληθούμε καθόλου με αυτόν. Το παιδί σας έχει ανάγκη τη βοήθειά σας και τη γνώση σας. Εσείς είστε αυτοί που θα του δώσετε τα κατάλληλα εφόδια για να τον αντιμετωπίσει. Μην αφήσετε σε καμία περίπτωση το παιδί σας αβοήθητο. Η στάση σας θα του δημιουργήσει πολύ μεγαλύτερο άγχος από το αναμενόμενο για την ηλικία του, με αρνητικές συνέπειες στην ομαλή συναισθηματική του ωρίμανση.

Τι να αποφύγετε να κάνετε:

> Να λέτε στο παιδί σας ότι δεν πρέπει να φοβάται. Δεν καταλαβαίνει τι του λέτε, γιατί εκείνο πράγματι φοβάται και θα φοβάται.
> Να αντιμετωπίζετε το φόβο του χρησιμοποιώντας στερεότυπα. Να λέτε, αν είναι αγόρι, «οι άντρες δεν φοβούνται» και αν είναι κορίτσι «είσαι μεγάλο κορίτσι πια για να φοβάσαι». Το πως αντιμετωπίζουμε και το αν θα αντιμετωπίσουμε το φόβο για το σκοτάδι δεν έχει να κάνει με το φύλο. Τα αγόρια δεν είναι πιο θαρραλέα από τα κορίτσια. Άρα δεν έχει νόημα να υπενθυμίζετε στο παιδί σας το φύλο του. Δεν του προσφέρετε τίποτα. Αντίθετα του προκαλείτε ενοχές και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, γιατί το μήνυμα που του περνάτε είναι, πως αν και είναι άντρας δεν καταφέρνει να μην φοβάται. Επιπλέον, η απλή υπενθύμιση της ηλικίας δεν μαθαίνει τίποτα στα παιδιά. Άλλωστε, αυτή είναι η ηλικία, που αναπτύσσεται αυτός ο φόβος και όχι κάποια άλλη.
> Να το ειρωνεύεστε και να το επικρίνετε. Μπορεί στα δικά σας μάτια ο φόβος αυτός να είναι παράλογος, όμως για το παιδί σας δεν είναι. Είναι ένας φόβος υπαρκτός και χρειάζεται να τον αντιμετωπίσετε μαζί.
> Να το μαλώσετε. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνετε να κάνετε το παιδί σας να μην σας ξαναμιλήσει για τα συναισθήματά του. Καταφέρνετε να μη θελήσει άλλη φορά να μοιραστεί τους φόβους του ή άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, που δεν μπορεί μόνο του να διαχειριστεί (ποιο παιδί μπορεί, άλλωστε;), γιατί θα φοβάται την αντίδρασή σας, θα φοβάται εσάς. Καταφέρνετε επίσης να αποφύγετε την αναστάτωση, που σας προκαλεί το παιδί με την εκδήλωση ανησυχίας. Έτσι όμως δεν θα καταφέρει να μην φοβάται. Ο φόβος δεν σταματά με τη φωνή, δεν σταματά με τη δημιουργία ενός άλλου φόβου. Αναρωτηθείτε τι πραγματικά θέλετε. Να «ησυχάσετε» εσείς ή να «ησυχάσει» το παιδί σας;
> Να πανικοβληθείτε ή να μεγαλοποιήσετε το φόβο για το σκοτάδι. Ο φόβος είναι ήδη μεγάλος για το παιδί. Δεν έχει ανάγκη να αντιμετωπίσει και τους δικούς σας. Περιορίστε ή καλύτερα βάλτε στην άκρη το δικό σας φόβο, για το πώς θα το αντιμετωπίσετε και ανασυγκροτηθείτε. Εσείς είστε ο ενήλικας!

Τι να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου;
> Να είστε υποστηρικτικοί και παρηγορητικοί. Το παιδί σας θέλει τη ζεστή σας αγκαλιά κάθε μέρα. Τώρα όμως την έχει απόλυτη ανάγκη.
> Να είστε ανοικτοί και διαθέσιμοι για συζήτηση ή να αναζητάτε τη συζήτηση με το παιδί σας για το φόβο του. Ακούστε τι έχει να σας πει, αφουγκραστείτε το.
> Εξηγήστε στο παιδί σας ότι αυτός ο φόβος είναι φυσιολογικός και πως όλα τα παιδάκια στην ηλικία του σε όλο τον κόσμο φοβούνται το σκοτάδι, ακόμα κι εσείς όταν ήσασταν μικρή/ός. Μετά όμως από λίγο καιρό γίνεται κάτι μαγικό και ο φόβος εξαφανίζεται. Εξαφανίζεται από όλα τα παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι μεγάλωσες! Έτσι θα εξαφανιστεί και από εσένα! Έτσι ξαφνικά εξαφανίστηκε, όταν ήμουν κι εγώ μικρή/ός. Αυτό σημαίνει πως θα έχεις νικήσει το φόβο, θα τα έχεις μεγαλώσει!
> Πάρτε παραμύθια με ήρωες παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι ή φοβούνται να κοιμηθούν μόνα τους και διαβάστε τα μαζί. Το παιδί σας θα ταυτιστεί με τον ήρωα. Θα βιώσει με τρόπο ελεγχόμενο το βίωμα και τα παθήματά του. Κάθε παραμύθι προσφέρει στο τέλος μία λύση στο πρόβλημα του ήρωα. Δίνει ιδέες και εναλλακτικούς τρόπους σκέψης. Με το παραμύθι το παιδί θα αρχίσει να επεξεργάζεται το φόβο του, άρα να τον αντιμετωπίζει.

Το παιδί σας έχει ανάγκη μεγάλη δύναμη για να νικήσει το φόβο του. Τη δύναμη αυτή θα τη βρει στη φαντασία του. Μπορεί τη νύχτα να μετατρέπεται σε υπερήρωα, να πολεμάει με το φόβο και να τον νικάει. Μπορεί να έχει πάντα μαζί του ένα αγαπημένο του αντικείμενο, που θα το προφυλάσσει από το φόβο, γιατί με ένα μαγικό ραβδί αυτό τη νύχτα μετατρέπεται π.χ από χελωνάκι σε ένα τεράστιο και δυνατό δεινόσαυρο. Βάλτε τη φαντασία σας να δουλέψει, χρησιμοποιήστε την απεριόριστη φαντασία του παιδιού σας. Μαζί θα νικήσουμε το φόβο!

Άλλο φόβος, άλλο φοβία;

«Άλλο φόβος και άλλο φοβία; Ποια η διαφορά; Πώς δημιουργούνται οι φοβίες; Ποια είναι τα σημάδια που μπορώ να παρατηρήσω στο παιδί μου, για να αναζητήσω βοήθεια;», αποτελούν πιθανές ερωτήσεις γονέων που ανησυχούν βλέποντας τα παιδιά τους να φοβούνται.

Ο φόβος είναι ένα από τα συναισθήματα του ανθρώπου, προστατευτικού χαρακτήρα, μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού, μπροστά σε μία πραγματική ή πλασματική απειλή ή κίνδυνο. Αντίθετα, η φοβία είναι ο αδικαιολόγητος, επίμονος, έντονος, παράλογος φόβος που βιώνει ο άνθρωπος και τον οδηγεί να αποφεύγει καταστάσεις που πιστεύει, πως θα του δημιουργούσαν αυτό το φόβο ή όταν τελικά έρχεται αντιμέτωπος με αυτές, βιώνει έντονο άγχος.

Όταν το παιδί έρθει αντιμέτωπο με το φοβικό ερέθισμα π.χ κάποιο σκυλί, αντιδρά άμεσα με έντονο άγχος, εφίδρωση, ταχυπαλμία, τρόμο, κλάμα, δεν θέλει σε καμία περίπτωση να έρθει σε επαφή με το σκύλο και αναγκάζεστε να περάσετε στο απέναντι πεζοδρόμιο για να συνεχίσετε την πορεία σας. Το ίδιο συμβαίνει κάθε φορά που έρχεστε σε επαφή με κάποιο σκυλί, όσο άκακο ή χαριτωμένο κι αν είναι. Ενώ πια το παιδί προτιμά συγκεκριμένες διαδρομές βγαίνοντας από το σπίτι κι αποφεύγει άλλες, γιατί γνωρίζει ότι σε αυτές είναι πολύ πιθανό να συναντήσει κάποιο σκύλο. Όποιο δρόμο κι αν πάρει για το σχολείο όμως, θα βρει σκυλιά με τους ιδιοκτήτες τους, που κάνουν την πρωινή τους βόλτα. Δεν μπορεί να αποφύγει την επαφή μαζί τους. Γι’ αυτό το λόγο, εδώ και κάποιο καιρό, δεν θέλει να πάει στο σχολείο, ενώ παραπονιέται πως πονάει η κοιλιά του.

Πώς δημιουργούνται οι φοβίες; Είναι πολύ πιθανό να δημιουργηθεί μια φοβία από μία τραυματική εμπειρία του παιδιού. Για παράδειγμα, μπορεί το παιδί να αρχίσει να αναπτύσσει φοβία για τα σκυλιά ,μετά από δάγκωμα που δέχτηκε από κάποιο σκύλο. Επιπλέον μια φοβία μπορεί να αναπτυχθεί, αφού το παιδί συνδέσει δύο αρχικά ανεξάρτητα μεταξύ τους ερεθίσματα. Φανταστείτε ένα παιδί να βρίσκεται στο ασανσέρ την ώρα ενός σεισμού. Ακόμα κι αν το ασανσέρ δεν σταματήσει, το παιδί συνδέει το φόβο που βίωσε εξαιτίας του σεισμού μέσα σε ένα κλειστό χώρο με τον κλειστό χώρο, με αποτέλεσμα τελικά να αναπτύξει φοβία για τους κλειστούς χώρους (κλειστοφοβία).

Ο πιο συχνός τρόπος, που δημιουργούνται οι φοβίες στα παιδιά είναι μέσω των ενηλίκων και μάλιστα μέσω των «σημαντικών» για εκείνα ενηλίκων. Τα παιδιά μαθαίνουν να φοβούνται πράγματα ή καταστάσεις, τα οποία φοβούνται οι γονείς τους. Οι γονείς μεταδίδουν και τα παιδιά λαμβάνουν κάθε τους φόβο είτε αυτός εκφράζεται λεκτικά είτε όχι. Αν για παράδειγμα ένας πατέρας αρπάζει βίαια το παιδί του κάθε φορά που αντικρύζει κάποιο έντομο που πετάει, το πιο πιθανό είναι το παιδί να φοβηθεί. Αν επιπλέον ο ίδιος τρέχει κάθε φορά, που πλησιάζει μια σφήκα και αντιδρά με έντονο άγχος, αν καταστρώνει ολόκληρο σχέδιο για το πώς θα αποφύγουμε ενδεχόμενη επίθεση από σφήκα ή τι ακριβώς θα κάνουμε μετά το τσίμπημά της και όλο αυτό είναι υποχρεωμένη να το ακολουθεί ολόκληρη η οικογένεια, το πιο πιθανό είναι να μάθουν να φοβούνται τις σφήκες και τα παιδιά. Όσο πιο συστηματικές, έντονες και παράλογες είναι οι αντιδράσεις σε συγκεκιμένα ερεθίσματα στο περιβάλλον του παιδιού, τόσο πιο πιθανό είναι ο φόβος του να γίνει φοβία. Το συμπέρασμα είναι πως τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, όταν έρχονται αντιμέτωπα με τις συνέπειες των συναισθημάτων των ενηλίκων του περιβάλλοντος τους (τις αντιδράσεις τους), αλλά πιο πολύ των γονιών τους.

Πώς θα καταλάβετε ότι ο φόβος του για κάτι έχει μετατραπεί σε φοβία, έτσι ώστε να αναζητήσετε βοήθεια από ειδικό;
Αναζητήστε βοήθεια αν:
> Οι αντιδράσεις του παιδιού είναι επίμονες και υπερβολικές.
> Οι αντιδράσεις του είναι έντονα δυσανάλογες σε σχέση με το ερέθισμα ή την κατάσταση που τις προκάλεσε.
> Οι αντιδράσεις του παρουσιάζουν αντοχή στο χρόνο και είναι συστηματικές.
> Οι αντιδράσεις του συνοδεύονται από σωματικά ενοχλήματα.
> Αποδιοργανώνουν το παιδί.
> Εμποδίζουν καθημερινές δραστηριότητες ή αγαπημένες δραστηριότητες.

Η έγκαιρη αντιμετώπιση αλλά κυρίως η αντιμετώπιση των φοβιών είναι καθοριστικής σημασίας για την φυσιολογική συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Το πιο σημαντικό δηλαδή για την αντιμετώπιση των φοβιών είναι να αναζητήσουν τελικά βοήθεια οι γονείς για το παιδί τους. Κι αυτό, γιατί μία φοβία είναι πολύ πιθανό να ενταθεί ακόμη περισσότερο, άρα να ενταθεί το άγχος του παιδιού και άλλα σωματικά συμπτώματα αλλά και οι αποφυγές του (π.χ να μην θέλει να πάει σχολείο). Είναι όμως εξίσου πιθανό να γενικευτεί, δηλαδή οι φοβίες να γίνουν περισσότερες, πράγμα που θα οδηγούσε σε σημαντικότατη έκπτωση της λειτουργικότητας του παιδιού και θα έβαζε εμπόδια στη φυσιολογική συναισθηματική και κοινωνική του ανάπτυξη. Επιπλέον, είναι συχνό φαινόμενο παιδικές φοβίες, που δεν αντιμετωπίζονται να εδραιώνονται και να συνοδεύουν τα παιδιά και στην ενήλική τους ζωή. Οι φοβίες είναι αγχώδεις διαταραχές και πρέπει να αντιμετωπίζονται από ειδικούς. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς υποστηρικτικά, όπως στην περίπτωση των απλών φόβων.

Αν είστε γονείς ή έρχεστε σε καθημερινή επαφή με παιδιά δράστε προληπτικά! Ένα παιδί, που του δίνεται η ευκαιρία να δράσει μόνο του, να πάρει πρωτοβουλίες, ένα παιδί αυτόνομο για την ηλικία του, ένα παιδί που ζει σε μια ζεστή οικογένεια ή ένα συναισθηματικά ασφαλές περιβάλλον και όχι υπερπροστατευτικό, είναι ένα παιδί λιγότερο ευάλωτο στην εκδήλωση φοβιών. Φαίνεται πως όσο πιο πολύ ενθαρρύνετε την αυτάρκεια του παιδιού σας, τόσο πιο πολύ το προστατεύετε από τις φοβίες. Τι ειρωνεία!

Τι φοβούνται τα παιδιά;

Ο φόβος άραγε είναι καλός ή κακός; Οι περισσότεροι θα προτιμούσαμε να μην φοβόμασταν. Τι θα συνέβαινε όμως, αν δεν υπήρχε ο φόβος; Ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απειλή. Όταν αντιληφθούμε, ότι απειλείται η προσωπική μας ασφάλεια (ότι κι αν σημαίνει αυτό), αντιδρούμε με φόβο. Γιατί; Για να προστατευτούμε. Ο φόβος υπάρχει, για να μας εξασφαλίσει την ετοιμότητα με στόχο να καταφέρουμε να αποφύγουμε τους κινδύνους. Όταν φοβόμαστε, παίρνουμε τα μέτρα μας, προετοιμαζόμαστε. Θα υπήρχε άραγε άνθρωπος ακόμα πάνω στη γη, αν ζώντας εκεί στις σπηλιές δεν είχε βοηθό το φόβο; Όχι. Θα τον είχαν κατασπαράξει τα θηρία. Ο φόβος λοιπόν είναι κάτι φυσιολογικό και όχι κάτι, που πρέπει να εξαλείψουμε. Όλη η συζήτηση γύρω από το φόβο γίνεται, για να μάθουμε να τον αντιμετωπίζουμε αλλά και για να τον χρησιμοποιούμε με τρόπο θετικό και όχι για να τον σταματήσουμε μια για πάντα.

Οι περισσότεροι φόβοι, που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, είναι στα πλαίσια της φυσιολογικής τους ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει, πως τα παιδιά αντιμετωπίζουν κοινούς φόβους ανάλογα με την ηλικία τους. Καθώς μεγαλώνουν και ωριμάζουν, αλλάζουν και οι φόβοι τους:

>Σε ένα νεογέννητο μπορούμε να προκαλέσουμε φόβο, κάνοντας ένα δυνατό θόρυβο.

>Μετά τον έβδομο μήνα παρατηρείται φόβος για τα ξένα πρόσωπα αλλά και άγχος αποχωρισμού από τους ανθρώπους που το φροντίζουν το οποίο υποχωρεί συνήθως μέχρι το τρίτο έτος.

>Από τον πρώτο έως τον τρίτο χρόνο τα παιδιά έρχονται σε επαφή με νέες καταστάσεις. Έτσι αναπτύσσονται συνήθως φόβοι που έχουν να κάνουν με τα ζώα ή το γιατρό.

>Μετά τα δύο τους χρόνια τα παιδιά γίνονται όλο και πιο αυτόνομα, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται και η φαντασία τους. Δεν φοβούνται πια μόνο πραγματικές καταστάσεις, φοβούνται ότι δεν μπορούν να ελέγξουν. Αρχίζουν δηλαδή φόβοι που σχετίζονται με το σκοτάδι, τις αστραπές, τους κεραυνούς.

>Από τριών έως τεσσάρων ετών η φαντασία αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο, γι’αυτό και φοβούνται τα τέρατα, τις μάγισσες και τα φαντάσματα. Παράλληλα μαθαίνουν συνεχώς καινούργια πράγματα με αποτέλεσμα να φοβούνται την αποτυχία και την ασθένεια κ.α.

>Από τα έξι τους χρόνια κι έπειτα, τα παιδιά φοβούνται πράγματα και καταστάσεις που αφορούν περισσότερο την καθημερινή τους ζωή, όπως μήπως χτυπήσουν ή πάθουν κάτι οι γονείς τους. Στην ίδια ηλικία εμφανίζεται και ο φόβος του θανάτου.

>Μετά τα οκτώ ή εννιά χρόνια αρχίζουν να ελαττώνονται τέτοιοι φόβοι.

Αν και οι φόβοι αυτοί είναι φυσιολογικοί και αναμενόμενοι για τα παιδιά (άρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας), αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να κάνουμε τίποτα γι’αυτούς. Δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ανάγκη να δίνουμε σημασία στα παιδιά, όταν τους εκφράζουν. Υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε, ώστε οι φόβοι αυτοί να υποχωρήσουν φυσιολογικά:

Μην πανικοβάλλεστε! Δεν είναι αναγκαίο να δίνετε προσοχή σε κάθε εκδήλωση φόβου του παιδιού, μεγαλοποιώντας τον.

Μην μεταδίδετε στο παιδί τους δικούς σας φόβους. Υπάρχουν φόβοι οι οποίοι μαθαίνονται στα παιδιά. Ότι φοβάστε εσείς, είναι πολύ πιθανό να μάθει να το φοβάται κι εκείνο.

Κάποιοι φόβοι μπορεί να είναι πραγματικά παράλογοι κι αστείοι για μας, αλλά για τα παιδιά όχι. Γι’αυτό μην τα ειρωνεύεστε και μην τα αποπαίρνετε. Ακούστε τι έχουν να σας πουν και προσπαθήστε να τα καταλάβετε με στόχο να τα ανακουφίσετε.

Μην χρησιμοποιείτε το φόβο για να οριοθετήσετε τα παιδιά σας. «Θα έρθει ο μπαμπούλας, αν δεν φας το φαγητό σου!». Αν το κάνετε, μην απορείτε, που φοβούνται τον μπαμπούλα.

Προσπαθήστε να διερευνήσετε την πηγή του φόβου. Αφού την βρείτε, δώστε στο παιδί σας να καταλάβει, γιατί δεν υπάρχει λόγος να φοβάται. Εξηγήστε του δηλαδή, γιατί δεν υπάρχει κίνδυνος.

Μην το φέρνετε σε επαφή με αυτό που φοβάται χωρίς να το περιμένει και χωρίς να το έχετε προετοιμάσει. Δεν θα το κάνετε έτσι πιο δυνατό. Θα καταφέρετε να φοβηθεί περισσότερο αλλά και να πληγώσετε τη σχέση εμπιστοσύνης, που έχετε με το παιδί σας.

Διαβάστε μαζί παραμύθια με ήρωες που φοβούνται κάτι και τελικά ξεπερνούν τους φόβους τους. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες των παραμυθιών. Αυτός είναι ο στόχος σας κι εδώ. Να ταυτιστεί με τον ήρωα που καταφέρνει να ξεπεράσει το φόβο του, ώστε να τον ξεπεράσει και το ίδιο.

«Παίξτε» τους φόβους του με κουκλάκια και φιγούρες. Αφήστε το να φτιάξει μια ιστορία με το φόβο του και παίξτε μαζί. Κατατροπώστε τη μάγισσα ή το τέρας με ένα φανταστικό ήρωα με πανίσχυρες δυνάμεις. Βοηθήστε με τις δικές σας «δυνάμεις», όπου χρειάζεται. Με αυτό τον τρόπο, το παιδί αποκτά τον έλεγχο του φόβου του. Σκοτώνει το τέρας, μεταμορφώνει την κακιά μάγισσα σε βάτραχο και νικά το φόβο του.

Να είστε παρατηρητικοί και δεκτικοί. Το παιδί σας μπορεί να σας μιλήσει το ίδιο για το φόβο του, μπορεί και όχι. Μπορεί να σας μιλήσει με αφορμή κάτι που είδε ή άκουσε. Μπορεί να σας μιλάει με σημάδια: κακή διάθεση, αποφυγές, εφιάλτες, ανεξήγητα κλάματα, παράξενες για εσάς ερωτήσεις, μπορεί να ζητά συνέχεια την αγκαλιά, το κρεβάτι, την παρηγοριά σας. Έχετε τα μάτια και τα αυτιά σας ανοιχτά. Μοιραστείτε τους δικούς σας φόβους. Εξηγήστε στο παιδί, ότι όλα τα παιδιά της ηλικίας του σε όλο τον κόσμο φοβούνται περίπου τα ίδια πράγματα με εκείνο αυτή τη στιγμή. Το ίδιο συνέβη και σε εσάς, όταν ήσασταν μικρό παιδάκι. Είναι φυσιολογικό να φοβάσαι. Το ξέρω, θα προτιμούσες να μη φοβάσαι. Ο φόβος σου, όσο μεγάλος κι αν είναι, σε λίγο καιρό θα φύγει. Θα φύγει, όσο μεγαλώνεις. Ξέρω όμως κι ένα τρόπο να τον διώξουμε μαζί, αν θέλεις. Ξέρω έναν τρόπο μαγικό, που μπορεί να νικήσει τον φόβο και να τον διώξει μακριά!
Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας και μην τα αποπαίρνετε κι αυτά θα αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, θα παίρνουν πρωτοβουλίες, θα γίνουν αυτόνομα. Εσείς πρέπει να είστε πάντα εκεί, για να νιώθουν προστατευμένα, για να ξέρουν ότι μπορούν να μοιραστούν το βάρος που αισθάνονται, για να τα ανακουφίζετε. Μην προσπαθείτε να αποφύγουν την επαφή με καθετί που πιστεύετε, πως θα τους προκαλούσε φόβο. Αυτό που καταφέρνετε είναι να τους δημιουργείτε περισσότερο φόβο. Τα παιδιά, για να μην φοβούνται έχουν ανάγκη να αισθανθούν, ότι αποκτούν τον έλεγχο, ότι μπορούν να τα καταφέρουν. Αφήστε τα να φοβηθούν, για να μάθουν να μην φοβούνται.

Πώς θα μεγαλώσω παιδιά με αυτοπεποίθηση;

«Μπαμπά, πιστεύω πως θα τα πάω καλά στο διαγώνισμα, γιατί είμαι καλός στα Μαθηματικά!», είναι μια φράση ενός παιδιού, που πιστεύει στον εαυτό του. Πιστεύει πως θα τα καταφέρει, ενώ ξέρει πως πρόκειται να γράψει ένα δύσκολο διαγώνισμα. Έχει αυτοπεποίθηση στα Μαθηματικά, ενώ στη Γλώσσα όχι. Η αυτοεκτίμησή του είναι υψηλή, είναι υγιής, γιατί συνολικά πιστεύει στον εαυτό του, αν και η αυτοπεποίθησή του ποικίλει από περίπτωση σε περίπτωση. Αλλού πιστεύει πως τα καταφέρνει μια χαρά κι αλλού όχι και τόσο. Αγαπά τον εαυτό του και αυτό αυξάνει την αυτοεκτίμησή του, η οποία οδηγεί στην αύξηση της αυτοπεποίθησής του σε διάφορους τομείς της ζωής του. Όσο πιο πολλή αυτοπεποίθηση έχει, τόσο βελτιώνεται η συνολική εικόνα, που έχει για τον εαυτό του, η αυτοεκτίμησή του.

Τα επιτεύγματα του παιδιού στο σχολείο, στο παιχνίδι, στο σπίτι, την παρέα αλλά και το τι πιστεύει το παιδί για αυτά (είναι και για εκείνο επιτεύγματα;) συμβάλλουν στην ενίσχυση της συνολικής εικόνας που έχει για τον εαυτό του, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησής του αλλά και στην αύξηση της αυτοπεποίθησής του σε κάθε τομέα της ζωής του, στον οποίο αναφέρεται το κάθε επίτευγμα. Είμαι καλή στη Monopoly, είμαι καλός στις χειροτεχνίες, τα καταφέρνω καλά στην έκθεση, έχω πολλούς φίλους, άρα το παιδί αυτό σε καθένα από τα παραπάνω έχει αυτοπεποίθηση κι όλα αυτά μαζί συμβάλουν σε μια υγιή αυτοεκτίμηση.

Τα παιδιά με υγιή αυτοεκτίμηση, δεν τα βάζουν εύκολα κάτω, δεν τα παρατάνε με την πρώτη δυσκολία. Δεν πιστεύουν ότι ένας κακός βαθμός σημαίνει αυτόματα ότι δεν είναι καλοί μαθητές ή καλά σε αυτό που πήραν κακό βαθμό. Αντίθετα πιστεύουν, πως πάντα μετράει η προσπάθεια και όχι κατ’ ανάγκη το αποτέλεσμα. Προσπάθησα, έβαλα τα δυνατά μου, αλλά δεν πήρα το βαθμό που ανέμενα. Δεν πειράζει! Την επόμενη, θα τα πάω καλύτερα! Ή για τον ίδιο βαθμό, άλλο παιδί λέει: Πήγα μια χαρά! Πήρα καλό βαθμό! Όχι! Αυτές οι αντιλήψεις δεν κάνουν τα παιδιά να επαναπαύονται στο λίγο. Για τα παιδιά αυτά, αυτό που θεωρούν κάποιοι λίγο, είναι άξιο και αποδεκτό, γιατί προέρχεται από τα ίδια, που πιστεύουν πως είναι άξια και αποδεκτά. Αυτή τους η αντίληψη είναι που τα κάνει να συνεχίζουν στις δυσκολίες, αντίθετα από τα παιδιά και τους γονείς ή και τους δασκάλους τους, που έχουν δυσλειτουργικές αντιλήψεις σχετικά με το τι σημαίνει καλός μαθητής, καλός βαθμός, τι σημαίνει μαθαίνω, αποκτώ γνώσεις και αυτές τους οι αντιλήψεις, οδηγούν τα παιδιά στο να χάνουν εύκολα το κίνητρό τους για μάθηση, να τα παρατούν με την πρώτη δυσκολία, να αναπτύσσουν συναισθηματικές διαταραχές (π.χ έντονο και επίμονο άγχος) κ.α.

Να τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους, να αισθάνονται ότι μπορούν, να έχουν δηλαδή αυτοπεποίθηση και με αυτόν τον τρόπο σταδιακά να αυξήσουν την αυτοεκτίμησή τους:

Βοηθήστε το να καταλάβει ότι είναι μοναδικό και αγαπημένο. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά μπορούν να γίνου αισιόδοξα και ευπροσάρμοστα, όταν τουλάχιστον ένας ενήλικας τα βοηθά να αισθανθούν ότι είναι μοναδικά και αγαπημένα. Τα παιδιά είναι απόλυτη ανάγκη, για την υγιή ανάπτυξή τους, να αισθάνονται ότι η μαμά και ο μπαμπάς με αγαπούν και με αποδέχονται όπως και να’ χει. Με αγαπούν γιατί είμαι αυτό που είμαι και όχι γιατί είμαι καλό παιδί, γιατί έτσι κι αλλιώς είμαι καλό, ότι και να κάνω ότι και να γίνει. Δείξτε την αγάπη σας με την κάθε σας κίνηση, γιατί όλα τα κάνετε από αγάπη και με αγάπη. Αφιερώστε του προσωπικό χρόνο, χρόνο μοναδικό, γιατί είναι ένα μοναδικό παιδί για εσάς, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει άλλο παιδί σας και αυτό. Εξασφαλίστε ότι τίποτα και κανένας δεν θα σας διακόψει, γιατί τίποτα και κανένας δεν μπορεί να χαλάσει αυτή τη σχέση.

Αφήστε το να κατακτήσει την αυτονομία, που έχει ανάγκη για την ηλικία του. Αφήστε το παιδί σας να παίρνει πρωτοβουλίες, αφήστε το να κάνει λάθος, μαθαίνει. Δώστε του την ευκαιρία να κάνει πράγματα μόνο του, χωρίς τη δική σας βοήθεια, θα εκπλαγείτε! Αφήστε το να επιλέξει, να αποφασίζει ανάμεσα από δύο , όταν είναι παιδί προσχολικής ηλικίας, λίγο πιο ελεύθερα όταν πρόκειται για παιδί δημοτικού και σχεδόν ελεύθερα, όταν είναι έφηβος. Ωστόσο, πάντα υπάρχουν αποφάσεις τις οποίες δεν μπορούν ή δεν πρέπει να πάρουν εντελώς μόνα τους τα παιδιά. Αφήστε το να υποστεί τις συνέπειες των πράξεών του, θετικές και αρνητικές. Αφήστε το να βιώσει τα συναισθήματα που του προκαλούν αυτές οι συνέπειες, μην του αποσπάτε την προσοχή (μόνο εφόσον το παιδί είναι πάνω από 12 μηνών)! Σιγουρευτείτε όμως, ότι το παιδί (κάθε ηλικίας) γνωρίζει και αισθάνεται, ότι σας έχει πάντα δίπλα του να το αγαπάτε και να το υποστηρίζετε κάθε στιγμή. Γι’ αυτό μην έχετε εκδικητικές διαθέσεις, όταν το παιδί επιλέξει κάτι που τελικά έχει κάποια αρνητική συνέπεια. Αν ακολουθήσετε αυτό το δρόμο, θα είστε δυο γονείς προσανατολισμένοι στην ανάπτυξη της αυτονομίας του παιδιού σας κι έτσι στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησής του. Μπορώ να τα καταφέρω και μόνος/η μου! Τι καλά! Είμαι καλός/ή!Αυτό το παιδί έχει υγιή αυτοεκτίμηση.

Βοηθήστε το να αναπτύξει δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Αν για παράδειγμα έχει τσακωθεί με το φίλο του και δεν ξέρει τι να κάνει, καθίστε και συζητήστε. Είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να το εκπαιδεύσετε στην επίλυση προβλημάτων. Ρωτήστε το τι συνέβη, ποια η σειρά των γεγονότων, ποιες ήταν οι δικές του αντιδράσεις και γιατί, τι θα μπορούσε να είχε κάνει διαφορετικά. Μιλήστε για τα συναισθήματά του. Μήπως κάποιο από αυτά επηρέασαν τις αποφάσεις του και με ποιο τρόπο. Τι μπορεί να κάνει τώρα; Αν δεν έχει ιδέες ειδικά για την τελευταία ερώτηση, δώστε του εσείς μερικές και συζητήστε τες. Ποια κατά τη γνώμη του είναι η καλύτερη απόφαση και ποια η χειρότερη και γιατί. Ενθαρρύνετέ το να πάρει μια απόφαση και να τη βάλει σε εφαρμογή. Ρωτήστε το πώς τα πήγε. Κάντε αυτή τη συζήτηση ξανά και ξανά, όποτε χρειάζεται. Με τον καιρό θα μπορεί να προτείνει μόνο του λύσεις. Στόχος σας είναι αργότερα να μπορεί σχεδόν αυτόματα να παίρνει αποφάσεις, χωρίς τη δική σας συνδρομή, αφού με την επανάληψη θα έχει εσωτερικεύσει αυτή τη διαδικασία.

Αποφύγετε την κριτική, ακούστε το παιδί σας. Τις περισσότερες φορές έχουμε την τάση να σχολιάζουμε ένα πρόβλημα με ιδιαίτερα αρνητικό τρόπο. Τι θα λέγατε να προσπαθούσατε να κάνετε το αντίστροφο; Για παράδειγμα αντί για «δεν τα πήγες καλά, γι’αυτό προσπάθησε περισσότερο, χρειάζεσαι περισσότερο διάβασμα», δοκιμάστε να πείτε στο παιδί σας «θα ήθελες να τα είχες πάει καλύτερα;»,  » μπορούμε μαζί να βρούμε νέους τρόπους για να  μπορέσεις να τα πας καλύτερα, τι λες;».Σκεφτείτε τι αντίκτυπο θα είχε η πρώτη φράση σε ένα παιδί που αν και πραγματικά διάβαζε πολύ, δεν είχε καλά αποτελέσματα. Η δεύτερη κάνει και εσάς συμμέτοχους μοιράζοντας το βάρος και βάζει το παιδί σε διαδικασία επίλυσης προβλήματος. «Ακούστε» το παιδί σας, δείξτε ενσυναίσθηση, μπείτε δηλαδή στη θέση του, προσπαθήστε να κατανοήσετε τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, μέσα από τα δικά του μάτια. Μπορείτε απλά να πείτε: «Πώς αισθάνεσαι;» είτε «στενοχωρήθηκες;» είτε «μπορώ να καταλάβω πως απογοητεύτηκες, γιατί είδα πως το σαββατοκύριακο έκανες σκληρή δουλειά» είτε «νομίζεις, πως δεν θα τα καταφέρεις ποτέ, έτσι δεν είναι;» . Όλα τα παραπάνω κάνουν το παιδί σας να αισθάνεται καλά με τον εαυτό του και την πιο δύσκολη στιγμή γι’ αυτόν. Ξέρει ότι είστε δίπλα του, ότι συνεχίζετε να το υποστηρίζετε γιατί προφανώς το αξίζει, άρα αξίζει.

Τονίστε τα θετικά του, μην επικεντρώνεστε στα αδύναμά του σημεία. Δεν έχει κανένα νόημα να επικεντρώνεστε στα αδύναμά του σημεία. Δεν συμφέρει κανένα. Πείτε του μπράβο σε ότι καταφέρνει αναγνωρίζοντας την προσπάθεια, τη σκληρή δουλειά, την επιμονή και την υπομονή του. Δείξτε το με το πρόσωπό σας, το σώμα σας ,τις πράξεις σας. Μην το συγκρίνετε με τα αδέλφια του ή άλλα παιδιά.

Δώστε την ευκαιρία στο παιδί σας να προσφέρει τη βοήθειά του. Αφήστε το να βοηθήσει αν το επιθυμεί στο σπίτι ή και αλλού. Πάρτε μέρος οικογενειακά σε ομάδες που προσφέρουν εθελοντικά τη βοήθειά τους (δεντροφυτεύσεις, καθάρισμα  παραλιών κ.α). Το να προσφέρεις βοήθεια σού δίνει την αίσθηση ότι έχεις πράγματι κάτι ξεχωριστό να δώσεις. Όταν μάλιστα αυτή η προσφορά είναι εθελοντική, έχει μεγαλύτερη αξία. Το μήνυμα που παίρνει το παιδί είναι ότι το ίδιο είναι ξεχωριστό, ότι αξίζει.

Αγαπήστε το παιδί σας, για να αγαπήσει τον εαυτό του. Φροντίστε το, για να φροντίζει κι εκείνο με τη σειρά του τον εαυτό του. Αποδεχτείτε το, για να αποδεχτεί ότι μπορεί να έχει αδυναμίες και να κάνει λάθη, δίχως να πιστεύει πως θα έρθει το τέλος του κόσμου. Δώστε του αξία, για να πιστέψει πως έχει. Δώστε του εναλλακτικές, για να μάθει να αποφασίζει. Αφήστε το να πάρει λανθασμένες αποφάσεις τώρα, για να παίρνει τις σωστές στο μέλλον. Δώστε του φτερά για να μπορεί να σταθεί στα πόδια του.

Κατανοώντας τη συμπεριφορά του παιδιού μου (0- 18 μηνών)

Έχω μια κόρη 5 μηνών. Δεν έχω κοιμηθεί ολόκληρο βράδυ εδώ και μήνες. Ξυπνάει κλαίγοντας καθ’όλη τη διάρκεια της νύχτας. Τι να κάνω;

Τα μωρά κλαίνε για να μας πουν ότι κάτι πάει στραβά, ότι κάτι τα ενοχλεί, ότι κάτι τους προκαλεί δυσφορία, ότι κάτι τους λείπει. Δεν κλαίνε σίγουρα για να μας ενοχλήσουν. Θα κλάψουν αν πεινάνε ή έχουν βραχεί, αν πονάνε ή έχουν πυρετό, αν είναι κουρασμένα ή βαριούνται, αν δεν μπορούν να ηρεμήσουν από μια μέρα με υπερένταση, αν τους λείπει η μαμά. Θα σταματήσουν να κλαίνε αν κάποιος καταφέρει να τους παρέχει την ανακούφιση που τόσο έχουν ανάγκη, εξαλείφοντας την αιτία της δυσφορίας ή αν εξαντληθούν. Υπάρχουν πολλά μωρά που κλαίνε λίγο και άλλα που κλαίνε πολύ και αυτό είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας με την οποία γεννιέται ένα παιδί.

Για να μπορέσουν οι γονείς ή εκείνος που έχει αναλάβει μέρος της φροντίδας του παιδιού να ανταποκριθούν στις ανάγκες του, χρειάζεται να γνωρίζουν,  τι μπορεί να κατανοήσει και τι μπορεί να καταφέρει ένα μωρό σε αυτή τη φάση. Είναι ανάγκη δηλαδή να μάθουν ποια είναι τα εφόδια τους παιδιού τους αυτή την περίοδο, σωματικά, γνωστικά, συναισθηματικά, κοινωνικά.

Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών τα μωρά δεν μπορούν να ελέγξουν τις πράξεις τους, να κατανοήσουν τις αιτίες τους και τα αποτελέσματα αυτών.

> Ζουν στο εδώ και τώρα. Δεν μπορούν να θυμηθούν καλά γεγονότα που έγιναν στο παρελθόν, όμως μαθαίνουν γρήγορα τα πρόσωπα που τα τρέφουν, τα φροντίζουν, τους δίνουν την παρηγοριά που έχουν ανάγκη, τα πρόσωπα που καλύπτουν τις βασικές σωματικές και συναισθηματικές τους ανάγκες.

> Η μνήμη τους αναπτύσσεται γρήγορα. Έτσι στον 6ο με 8ο μήνα θυμούνται ανθρώπους και αντικείμενα που δεν είναι παρόντα.

> Αναπτύσσουν πολύ δυνατούς δεσμούς με τα πρόσωπα που τα φροντίζουν. Ιδιαίτερα ο δεσμός που αναπτύσσουν με τη μαμά, αν εκείνη είναι η κύρια πηγή φροντίδας, είναι τόσο ισχυρός που θεωρείται δεσμός ζωής αλλά και πρότυπο (το ίδιο ισχύει και όταν ο δεσμός με τη μαμά δεν αποδεικνύεται ισχυρός). Έτσι στον 6ο με 9ο μήνα όταν αυτά τα πρόσωπα ή το πρόσωπο είναι παρόντα και κοντά στο μωρό, ώστε να μπορεί να τα βλέπει, εκείνο αισθάνεται ασφαλές. Εκφράζει την ευχαρίστησή του όταν είναι κοντά του και τη δυσφορία του όταν αυτό το πρόσωπο λείπει ή αποχωρεί.

> Πολύ γρήγορα τα μωρά βάζουν στη ζωή τους τη μίμηση. Η μίμηση αποτελεί βασικό εργαλείο μάθησης για αυτά. Αλληλεπιδρώντας με τους άλλους κατά τη διάρκεια του φαγητού, του μπάνιου, της αλλαγής της πάνας, του παιχνιδιού, της βόλτας, της διαδικασίας του ύπνου μαθαίνουν να σκέφτονται, να μιλούν και να πράττουν.

> Μπορούν να αναγνωρίσουν το συναίσθημα αυτών που τα φροντίζουν αλλά και να αντιδράσουν σε αυτό. Αυτό σημαίνει ότι όταν εκείνοι είναι χαρούμενοι, τα μωρά είναι ήρεμα και χαλαρά, όταν όμως είναι εκνευρισμένοι ή αγχωμένοι τα μωρά είναι σε θέση να το αντιληφθούν και να αντιδράσουν σε αυτό ανάλογα.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς, όταν το μωρό τους κλαίει; Ο στόχος είναι να βρούμε θετικούς τρόπους να ανακουφίσουμε το μωρό μας:

> Ελέγχουμε τα προφανή. Φαγητό, νερό, πάνα, πονάκια, ζέστη, κρύο, πυρετός.

> Παρηγορήστε το στην αγκαλιά σας.  Μην φοβάστε ότι θα  το κακομάθετε! Δοκιμάστε να το κουνήσετε ελαφρά, να περπατήσετε μαζί του ακόμα και έξω από το σπίτι. Μια βόλτα στον καθαρό αέρα ηρεμεί τα μωρά. Δοκιμάστε να του τραγουδήσετε ή να του κάνετε μασάζ.

> Μην το τιμωρείτε φωνάζοντάς το. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να εντείνετε τη δυσφορία του και να γεμίσετε ενοχές για τις φωνές που μόλις βάλατε στο μωρό σας.

> Μην τραντάζετε το μωρό σας. Μπορεί να προκαλέσετε εγκεφαλική βλάβη, ακόμα και το θάνατό του.

> Δώστε προσοχή σε μοτίβα. Μερικά μωρά κλαίνε την ίδια ώρα περίπου κάθε μέρα, χωρίς προφανή λόγο. Παρατηρήστε τι συμβαίνει ή τι δεν συμβαίνει λίγο πριν την έναρξη του κλάματος και  θα μπορούσε να αποτελέσει την αιτία του. Κάντε ότι είναι δυνατό για να την αποφύγετε ή να την περιορίσετε. Κάντε αλλαγές στη ρουτίνα του μωρού ή κάντε μια βόλτα.

> Δώστε προσοχή στις ιδιαίτερες ανάγκες του παιδιού σας και σεβαστείτε τες. Κάποια μωρά έχουν ανάγκη να ηρεμήσουν και να κοιμηθούν σε σκοτεινά και ήσυχα μέρη, ενώ άλλα τα καταφέρνουν και μέσα στο πλήθος.

> Το στρες όλης της ημέρας «μαζεύεται» το βράδυ, λίγο πριν κοιμηθούν, όπως και στους ενήλικες. Σκεφτείτε με ποιους τρόπους προσπαθείτε εσείς να χαλαρώσετε και εφαρμόστε τους και στο μωρό σας. Ένα ζεστό μπάνιο, ένα ελαφρύ δείπνο, λίγη χαλαρή μουσική, λίγη κουβεντούλα και μια αγκαλιά με το σύντροφό σας εύκολα μπορούν να προσαρμοστούν και στη ρουτίνα του μωρού σας.

> Σεβαστείτε τις ρουτίνες του μωρού σας ή δημιουργήστε ρουτίνες. Για να αναπτύσσονται σωστά τα μωρά μας έχουν ανάγκη ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες τις ζωής τους τις ρουτίνες τους. Έχουν ανάγκη δηλαδή να ξέρουν τι θα ακολουθήσει, να ξέρουν το πρόγραμμα της ημέρας τους. Σεβαστείτε αυτή τους την ανάγκη και εκείνα θα είναι ήρεμα και χαλαρά.

Θυμηθείτε ότι το μωρό σας καταλαβαίνει τα συναισθήματά σας και αντιδρά σύμφωνα με αυτά. Ποια ήταν η τελευταία φορά που περιμένατε το μωρό σας να κλάψει και τελικά έκλαψε; Έχετε αναρωτηθεί πως θα αντιδρούσε το μωρό σας, αν ανταποκρινόσασταν στο κλάμα του με λιγότερο άγχος; Αν πιστεύετε πως δεν είστε αγχωμένοι, παρατηρήστε τον εαυτό σας την επόμενη φορά που το μωρό σας θα κλάψει. Παρατηρήστε στο σώμα σας. Έχετε ταχυπαλμία, εφίδρωση; Παρατηρήστε τη σκέψη σας. Πάλι δεν θα κοιμηθώ απόψε! Πως θα περάσει και αυτό το βράδυ! Πόσο θα κρατήσει αυτό ακόμα; Τέτοιες σκέψεις επηρεάζουν τις αποφάσεις σας, άρα και τον τρόπο που αντιδράτε, τροφοδοτούν τα συναισθήματά σας και ανατροφοδοτούνται από αυτά. Μην ξεχνάτε ότι το μωρό σας μαθαίνει από εσάς. Όταν το παρηγορείτε του μαθαίνετε πώς να το κάνει μόνο του στο μέλλον. Αν αγχώνεστε ουσιαστικά του λέτε να αντιδρά με περισσότερο κλάμα. Ενώ αν είστε ήρεμοι, του μαθαίνετε με ποιους τρόπου μπορεί και μόνο του μελλοντικά να αντιμετωπίζει τη δυσφορία του, να την εκφράζει, να αναζητά παρηγοριά σε ανθρώπους που αγαπά, να ακούει μουσική, να διαβάζει, να χαλαρώνει κάνοντας μπάνιο… Μην αφήνετε το μωρό σας να κλαίει μόνο του. Πάρτε το αγκαλιά και περπατήστε. Δεν πειράζει να κλαις. Εγώ θα είμαι εδώ, όσο χρειαστεί. Θα σε έχω αγκαλιά μέχρι να είσαι καλύτερα. Μπορείς να κλάψεις στην αγκαλιά μου, όσο το έχεις ανάγκη.

Αισθάνομαι καλά, άρα μαθαίνω (Μέρος 3ο)

Αναρωτιέστε γιατί το παιδί σας δεν προοδεύει στο σχολείο, ενώ είναι έξυπνο; Μήπως η δασκάλα του σας λέει πως «το βάζει εύκολα κάτω»; Μήπως έχετε παρατηρήσει ότι μετά από ένα τσακωμό στο σχολείο ή ένα κακό βαθμό επιστρέφει κατσουφιασμένο και δεν έχει όρεξη να διαβάσει; Μήπως αυτή η στάση του παρατείνεται στο χρόνο ή είναι αρκετά συχνή; Αν ναι, χρειάζεται να ασχοληθείτε με τα συναισθήματά του.

Το πόσο θα μάθει κανείς δεν επηρεάζεται μόνο από το δείκτη διανοητικής νοημοσύνης (IQ) αλλά και από τον αντίστοιχο δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης του (EQ). Τα συναισθήματά μου θα επηρεάσουν θετικά τη μάθησή μου, αν εγώ μπορώ να τα επεξεργαστώ με ωφέλιμο για μένα τρόπο, όταν έχω πάρει ένα κακό βαθμό. Αν συνεχίζω να επιμένω ακόμα και όταν τα πράγματα είναι δύσκολα, αν πιστεύω πως θα τα καταφέρω, αν είμαι αισιόδοξος, αν μπορώ να κατανοήσω πως το ότι δυσκολεύτηκε πολύ στο διαγώνισμα ο συμμαθητής μου από το άλλο τμήμα, δεν σημαίνει πως κι εγώ θα δυσκολευτώ (κατανοώ τον άλλο, χωρίς να επηρεάζομαι), αν έχω φίλους που με στηρίζουν στις δυσκολίες ή φίλους για να περνώ καλά, αν μπορώ να συνεργαστώ με τους συμμαθητές μου σε εργασίες, τότε μπορώ να μάθω πιο εύκολα.

Το «χτίσιμο» της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών μας ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης τους και δεν σταματά ποτέ. Η αγάπη, η αποδοχή, η φροντίδα, το βασικό πρόγραμμα, τα όρια στη συμπεριφορά των παιδιών, αν δίνονται, δείχνονται, εφαρμόζονται με σταθερότητα και συνέπεια, μεγαλώνουν παιδιά χαρούμενα, ασφαλή, με αυτοπεποίθηση, κοινωνικά, παιδιά περίεργα,  που θέλουν να ανακαλύψουν τον κόσμο, παιδιά που θέλουν να μάθουν.

Το να αγαπάει κανείς τα παιδιά του, το να είναι σταθερός και συνεπής γονέας ή δάσκαλος δεν αρκεί για να μεγαλώσει συναισθηματικά έξυπνα παιδιά. Αυτό που χρειάζεται είναι να γίνουν ρητά τα συναισθήματα στη ζωή των παιδιών.

1. Μιλήστε για τα συναισθήματα. Μην σκέφτεστε την ηλικία. Βάλτε τα συναισθήματα τόσο στο πρόσωπο, όσο και στο λόγο σας από τη στιγμή της γέννησης του παιδιού σας και συνεχίστε έτσι. Στις μικρές ηλικίες μιλήστε εσείς για τα συναισθήματά σας αλλά και του παιδιού σας. Στις μεγαλύτερες, ενθαρρύνετε το παιδί σας να μιλάει για αυτά. Βάλτε στις προτάσεις σας λέξεις που δείχνουν τα συναισθήματά σας για αυτά που καταφέρνει το παιδί σας, για μια συμπεριφορά του που δεν την αποδέχεστε, για ένα γεγονός που σας έκανε χαρούμενη/ο ή λυπημένη/ο που όμως δεν συνδέεται με τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Αρπάξτε την ευκαιρία κάθε φορά που βλέπετε μια αλλαγή στο πρόσωπό του (αλλαγή συναισθήματος) και εξηγήστε του τι συμβαίνει και γιατί π.χ αν παρατηρήσατε ένα ξάφνιασμα κι έπειτα δυσφορία και κλάμα, γιατί το παιχνίδι έπεσε απο τον καναπέ και δεν μπορεί να το πιάσει, τότε πηγαίνοντας να το βοηθήσετε και πριν του δώσετε το παιχνίδι του, εξηγήστε τι συνέβη. «Ξαφνιάστηκες που έπεσε το παιχνιδάκι σου, αλλά μην στενοχωριέσαι, η μαμά θα σου το δώσει και θα σταματήσεις να κλαις. Έτσι δεν είναι;».

2. Μάθετε τα συναισθήματα στα παιδιά σας. Αν έχετε βάλει τα συναισθήματα στο λόγο σας το πιο πιθανό είναι να έχετε εφοδιάσει και το λόγο των παιδιών σας με αυτά. Όμως καλό θα ήταν να χρησιμοποιήσετε και έναν πιο άμεσο τρόπο για την εκμάθησή τους. Προμηθευτείτε λοιπόν με τα κατάλληλα εργαλεία: παραμυθάκια ή άλλα βιβλιαράκια που μιλούν για μεμονωμένα ή τα βασικά συναισθήματα, λευκές κόλλες, χαρτόνια, μαρκαδόρους, νερομπογιές και ότι άλλο μπορείτε να φανταστείτε που να θυμίζει ή να είναι υλικό χειροτεχνίας. Ο στόχος σας είναι να μάθει το παιδί σας κάθε μέρα και ένα καινούργιο συναίσθημα. Διαβάστε μαζί τι σημαίνει π.χ φόβος, άγχος, ζήλεια. Μιλήστε για αυτό. Πείτε του παραδείγματα που νιώσατε αυτά τα συναισθήματα, ενθαρρύνετε και το παιδί σας να μιλήσει. Εξηγήστε στο παιδί σας ποια είναι τα σημάδια που μπορούμε να παρατηρήσουμε στο σώμα μας, ώστε να καταλάβουμε πολύ γρήγορα τι αισθανόμαστε. Όταν είμαστε θυμωμένοι η καρδιά μας χτυπάει σα ταμπούρλο, σφίγγουμε δυνατά το δόντια μας και τις γροθιές μας, συνοφριωνόμαστε. Το να ξέρει αλλά και να παρατηρεί το παιδί σας τα σημάδια για τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι η βάση για να μπορεί να αυτορρυθμιστεί, να μπορεί δηλαδή να ελέγξει τον εαυτό του. Έπειτα ζωγραφίστε μαζί τα συναισθήματα στο χαρτί. Αφήστε την φαντασία σας ελεύθερη και κατασκευάστε ανθρωπάκια ή ολόκληρες οικογένειες που έχουν διαφορετικά μεταξύ τους συναισθήματα και μιλήστε για τους λόγους που προκάλεσαν τα συναισθήματα αυτά.

3. Δώστε την ευκαιρία στο παιδί σας να εκφράσει τα συναισθήματά του για ένα ουδέτερο συναισθηματικά γεγονός, για ένα γεγονός στο οποίο δεν είχε συμμετοχή (είδε κάτι στην τηλεόραση), αλλά και για γεγονότα φορτισμένα ιδιαίτερα αρνητικά γιατί συμμετείχε και το ίδιο. Το να εκφράζει συναισθήματα για ουδέτερα γεγονότα είναι πιο εύκολο τόσο για εκείνο, όσο και για εσάς. Γι’αυτό το λόγο κάντε την παρακάτω άσκηση συχνά, ώστε να μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα αποτελέσματά της σε πιο δύσκολες καταστάσεις για εσάς και το παιδί σας. Αν είδε κάτι στην τηλεόραση που του έκανε εντύπωση, κάντε του ερωτήσεις: τι συνέβη, ποια η σειρά των γεγονότων, γιατί ήταν αυτή η σειρά, πώς αισθάνθηκαν οι πρωταγωνιστές την ώρα των γεγονότων, γιατί αισθάνθηκαν έτσι, τι έκαναν γι’αυτό, συμφωνείς με αυτό, εσύ πως αισθάνθηκες και γιατί, θα έκανες κάτι διαφορετικό και ποιο είναι αυτό, γιατί θα επέλεγες αυτό, πώς θα σε έκανε να αισθανθείς, τι θα κατάφερνες; Αυτές οι ερωτήσεις είναι οι ερωτήσεις που μας βοηθούν να κάνουμε την επεξεργασία που χρειάζεται για να κατανοήσουμε ένα γεγονός, τι συναισθήματα μας προκάλεσε αλλά και τι θα κάνουμε γι’αυτά. Είναι η επεξεργασία που θα έπρεπε να κάνει κάθε ενήλικας στη ζωή του, ο οποίος είναι υπεύθυνος να τη βάλει και στη ζωή των παιδιων του. Αυτή είναι η επεξεργασία που χρειάζεται να κάνει το παιδί σας με τη δική σας βοήθεια, για όσο την έχει ανάγκη, όταν επιστρέφει στο σπίτι από το σχολείο με πεσμένο ηθικό γιατί δεν έγραψε καλά στο διαγώνισμα. Αυτή θα τον βοηθήσει να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του, να κατανοήσει τις πραγματικές αιτίες που τα προκάλεσαν και να αποφασίζει με ποιο τρόπο θα προχωρήσει για να ξεπεράσει το εμπόδιο.

Τα συναισθήματα είναι στη ζωή των παιδιών σας και επηρεάζουν τον τρόπο που σκέφτονται και δρουν. Βοηθήστε τα να τα βιώσουν με τρόπο παραγωγικό, να τα φέρουν στις πραγματικές τους διαστάσεις, να μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για να δημιουργήσουν, να ανακαλύψουν, να μάθουν.

 

Αισθάνομαι καλά, άρα μαθαίνω (Μέρος 2ο)

Η μάθηση δεν συνδέεται πάντα με την εξυπνάδα. Ένα λιγότερο έξυπνο παιδί, μπορεί να μάθει πιο αποτελεσματικά από ένα πολύ έξυπνο. Τι είναι όμως αυτό που διαθέτει το λιγότερο έξυπνο παιδί και καταφέρνει να μαθαίνει πιο εύκολα, να είναι καλύτερος μαθητής, από εκείνο το παιδί που αποδεδειγμένα έχει υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης (IQ);

Αυτό το λιγότερο έξυπνο παιδί είναι ένα χαρούμενο παιδί, ένα αισιόδοξο παιδί, μπορεί εύκολα να κάνει καλούς και σταθερούς φίλους, μπορεί να παίξει σε ομάδες σεβόμενο τους κανόνες, μπορεί να εργαστεί σε ομάδες δημιουργικά, μπορεί να κατευθύνει τις ομάδες αυτές, να τις οργανώσει, να ηγηθεί, να επικοινωνήσει, μπορεί να αντιμετωπίσει τη βαρεμάρα του, όταν αυτή έρχεται στη μέση της σχολικής ημέρας ή την κούρασή του, μπορεί να συγκεντρωθεί ή να μη χάσει τη συγκέντρωσή του, όταν οι διπλανοί του μιλάνε ή τον προκαλούν να συμμετέχει σε αυτό που κάνουν την ώρα του μαθήματος, μπορεί να αντιμετωπίσει τη ματαίωση που παίρνει όταν βλέπει ένα κακό βαθμό τριμήνου, όταν δεν γίνεται αποδεκτή μια ιδέα του στην τάξη, όταν η ομάδα του χάσει. Αυτό το παιδί είναι ένα συναισθηματικά έξυπνο παιδί. Ένα παιδί που λόγω της συναισθηματικής του εξυπνάδας καταφέρνει να είναι καλύτερος μαθητής από ένα διανοητικά πιο έξυπνο συμμαθητή του με χαμηλότερο δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης (EQ).

Πώς θα μπορέσουν τα παιδιά μας να είναι αισιόδοξα, να επιμένουν, να αντιμετωπίζουν τις ματαιώσεις τους, να μπορούν να συγκεντρωθούν, να συνεργαστούν, να επικοινωνήσουν, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να μάθουν πιο αποτελεσματικά; Πώς συνδέεται η συναισθηματική νοημοσύνη με τη μάθηση;

Τη «δουλειά» αυτή αναλαμβάνουν και πάλι οι σημαντικότεροι άνθρωποι στη ζωή των παιδιών: οι γονείς και οι δάσκαλοί τους.

Η βάση για να «χτίσει» κανείς τη συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών του είναι η κάλυψη των βασικών συναισθηματικών αναγκών τους, η άνευ όρων, ανεμπόδιστη αγάπη, η πλήρης αποδοχή, η προσοχή, η φροντίδα, ο σεβασμός και τα όρια τα οποία πρέπει να βασίζονται στις ανάγκες των παιδιών.

> Αγαπώ άνευ όρων σημαίνει αγαπώ χωρίς να περιμένω τίποτα πίσω, χωρίς να αναμένω τίποτα από εσένα. Σε αγαπώ δίχως δεύτερες σκέψεις.

> Η πλήρης αποδοχή του παιδιού από το γονιό ή το δάσκαλό του σημαίνει ότι γίνεται αποδεκτό ακριβώς όπως είναι, με όσα χαρακτηριστικά του παιδιού είναι αρεστά και με όσα δεν είναι (άλλωστε αυτό είναι εντελώς υποκειμενικό). Σε αποδέχομαι όπως κι αν είσαι, ότι κι αν κάνεις.

> Σε προσέχω όταν παίζεις, όταν τρέχεις, όταν κερδίζεις, όταν ανακαλύπτεις, μαθαίνεις, γελάς, θυμώνεις, μουτρώνεις, αγαπάς, αναπτύσσεσαι. Όλα με ενθουσιάζουν σε εσένα, όλα θέλω να τα προσέχω. 

> Φροντίζω το παιδί μου δεν σημαίνει απλά φτιάχνω το φαγητό του, καθαρίζω το δωμάτιό του, το κάνω μπάνιο…Όταν μαγειρεύω για εκείνα και τα σκέφτομαι το φαγητό πάντα γίνεται καλύτερο. Κάθομαι πάνω από την κατσαρόλα που αχνίζει και καθώς μυρίζω το φαγητό που σιγοβράζει σκέφτομαι τα πρόσωπά τους να μεταμορφώνονται την ώρα που τρώνε την πρώτη μπουκιά. Τότε είναι που παίρνω την πρώτη μου ικανοποίηση. Η δεύτερη έρχεται όταν κάθομαι δίπλα τους και τρώμε όλοι μαζί. Είναι τόσο ευχαριστημένα, όταν μας βλέπουν εκεί να περιμένουμε να μας πουν τα νέα τους από το σχολείο…

> Η ανάγκη των παιδιών για σεβασμό αναφέρεται στην ανάγκη τους να γίνονται σεβαστά τα συναισθήματά τους, οι σκέψεις τους, οι επιλογές, οι επιθυμίες, τα όνειρα, οι προθέσεις τους. Τίποτα από αυτά δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο χλευασμού και απαξίωσης.

> Η τελευταία ανάγκη των παιδιών είναι η ανάγκη τους για όρια. Τα όρια είναι που τους δείχνουν τον δρόμο, τους μαθαίνουν τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, τους κινδύνους που θα συναντήσουν αλλά και πώς θα προστατευτούν από αυτούς. Τα όρια όμως είναι απόλυτη ανάγκη να βασίζονται στις ανάγκες των παιδιών (βιολογικές, γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές) και όχι των «μεγάλων».

Για να βοηθήσουν πράγματι όλα τα παραπάνω στο χτίσιμο της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών (EQ) δύο έννοιες χρειάζεται να έχετε πάντα στο μυαλό σας: σταθερότητα και συνέπεια.

Η σταθερότητα και η συνέπεια στο περιβάλλον που ζουν τα παιδιά είναι και αυτές δομικό υλικό με το οποίο χτίζεται η συναισθηματική νοημοσύνη τους. Όλες οι συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών είναι απαραίτητο να καλύπτονται σταθερά και με συνέπεια. Η σταθερή και συνεπής κάλυψη των αναγκών των παιδιών τους προσφέρει ασφάλεια και σιγουριά.

Πώς συνδέεται όμως η σταθερή και συνεπής κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών με μια υγιή συναισθηματική νοημοσύνη;

Όταν οι γονείς αλλά και οι δάσκαλοι μείνουν πιστοί στις παραπάνω αρχές, τότε τα παιδιά αισθάνονται άξια, ικανά, έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και τους ανθρώπους, είναι χαρούμενα, αισιόδοξα, γεμάτα όρεξη για ζωή, δημιουργία, εξερεύνηση, μάθηση, παιχνίδι, επικοινωνία. Όταν ένα παιδί αγαπιέται, είναι αποδεκτό, σεβαστό, παίρνει την προσοχή και τη φροντίδα που έχει ανάγκη, όπως όμως περιγράφτηκε παραπάνω, τότε πιστεύει ότι το αξίζει. Άρα είναι άξιο. Όταν όλα αυτά γίνονται με σταθερότητα και συνέπεια νιώθει ασφάλεια και σιγουριά.

Πιο απλά:

Όταν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, πιστεύουν πως θα τα καταφέρουν= δεν το βάζουν εύκολα κάτω.

Όταν τα παιδιά αγαπιούνται, μπορούν και να αγαπήσουν= θα κάνουν φίλους σταθερούς, στήριγμα σε όποια δυσκολία συναντήσουν στο σχολείο.

Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον με σταθερότητα και συνέπεια, αισθάνονται ασφάλεια= έχουν αυτοπεποίθηση, γυρεύουν τη γνώση.

Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον με σταθερότητα και συνέπεια, μαθαίνουν να σέβονται τους κανόνες= δουλεύουν δημιουργικά σε ομάδες, χωρίς τσακωμούς.

Όταν τα παιδιά μας αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους, όταν είναι χαρούμενα, όταν είναι περίεργα, όταν μπορούν όχι μόνο να συνυπάρξουν με άλλους αλλά και να συνεργαστούν και να αγαπήσουν, τότε μπορούν να μάθουν.

Συνεχίζεται…

Αισθάνομαι καλά, άρα μαθαίνω

Η πρώτη αγωνία των γονιών όταν βλέπουν για πρώτη φορά το παιδί τους είναι, αν είναι ένα υγιές παιδί. Αυτή βέβαια είναι μια αγωνία που θα κρατήσει όσο ζουν. Η δεύτερη αγωνία που τους ακολουθεί μέχρι τις πρώτες τουλάχιστον τάξεις του Δημοτικού είναι, αν το παιδί τους είναι έξυπνο και η επόμενη, αν είναι τόσο έξυπνο, που να μπορεί να είναι ένας καλός μαθητής. Αυτό όμως που διαφεύγει από τους περισσότερους είναι πως δεν είναι  αυτή η εξυπνάδα που θα βοηθήσει τα παιδιά τους να τα βγάλουν πέρα, όταν εκείνα έρθουν αντιμέτωπα με ένα κακό βαθμό, με μία κακή κριτική από το δάσκαλό τους, με ένα μάθημα που τα δυσκολεύει κ.α. Δεν είναι λοιπόν η διανοητική τους νοημοσύνη (IQ) που τα βοηθά να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες του σχολείου, αλλά η συναισθηματική νοημοσύνη τους (EQ). Τα παιδιά που είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν τη μάθηση σα πρόκληση, τα παιδιά που μαθαίνουν πιο εύκολα, τα παιδιά που θέλουν να μάθουν ακόμα κι αν ξέρουν ότι πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο να μην τα καταφέρουν, είναι τα συναισθηματικά έξυπνα παιδιά.

Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ);

Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα δείκτης του πόσο συναισθηματικά έξυπνοι είμαστε. Δεν είναι ένας σταθερός δείκτης. Αυτό σημαίνει πως αυξάνεται ή μειώνεται ανάλογα με τα ερεθίσματα που παίρνουμε από το περιβάλλον μας (όπως και η διανοητική νοημοσύνη), από το τι τελικά μαθαίνουμε για τα συναισθήματα.

Η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει 5 δεξιότητες:

1. Αυτοεπίγνωση. Αυτοεπίγνωση έχω, όταν κατανοώ πώς αισθάνομαι. Όταν γνωρίζω ποιο είναι το συναίσθημά μου ή τα συναισθήματά μου τώρα που σκέφτομαι, πριν που με πρόσβαλαν, χθες που ήμουν με τους φίλους μου.

2. Αυτοέλεγχος. Αφού έχω αναγνωρίσει πώς αισθάνομαι, έχω αυτοέλεγχο όταν μπορώ να επεξεργαστώ αυτό που αισθάνομαι με τέτοιο τρόπο, ώστε να αυτορρυθμίζομαι. Μπορώ δηλαδή να κατανοήσω γιατί αισθάνομαι έτσι, ποια είναι η αιτία και έπειτα μπορώ να ελέγξω το συναίσθημα αυτό και να αποφασίσω τι θα κάνω γι’ αυτό, χωρίς να δημιουργώ πρόβλημα στον εαυτό μου. Μπορώ λοιπόν να ρυθμίσω αυτό που αισθάνομαι, αυτό που σκέφτομαι και αυτό που θα κάνω με τρόπο ιδανικό για μένα.

3. Ενσυναίσθηση. Ενσυναίσθηση έχω όταν μπορώ να μπω στη θέση του άλλου χωρίς αυτό να με επηρεάσει. Τι σημαίνει αυτό; Ότι μπορώ να κατανοήσω τα συναισθήματα του άλλου και τους λόγους που τα προκάλεσαν, δίχως να επηρεάζουν αυτή την κατανόησή μου οι δικές μου αντιλήψεις και χωρίς τελικά να επηρεάζομαι εγώ συναισθηματικά.

4. Προσωπικά κίνητρα. Το να έχει κανείς προσωπικά κίνητρα να συνεχίσει να προχωρά ακόμα κι αν έχει «φάει» ένα γερό χαστούκι. Το να έχει ένας μαθητής τη θέληση να συνεχίσει να πρσπαθεί ακόμα κι αν πήρε ένα κακό βαθμό. Να είναι αισιόδοξος.

5. Κοινωνικές δεξιότητες. Να μπορώ να επικοινωνήσω, να μπορώ να κάνω φιλίες και μάλιστα σταθερές, να μπορώ να συνεργαστώ, να μπορώ να ηγηθώ και να κατευθύνω, να οργανώσω.

Με ποιο τρόπο επηρεάζει ο δείκτης συναισθηματικής νοημοσύνης ένα μαθητή;

Ο Μάκης είναι 7 ετών και πηγαίνει στην Β’ τάξη. Αν και είναι έξυπνος δεν είναι αρκετά σταθερός μαθητής. Αρχίζει δηλαδή καλά κι έπειτα «κάνει κοιλιά». Κάποια στιγμή τα πηγαίνει καλύτερα και ξαφνικά «ξανακάνει κοιλιά», όπως λέει η δασκάλα του. Αυτό που την ανησυχεί περισσότερο είναι που αισθάνεται πως δεν μπορεί πια να του κάνει παρατηρήσεις και να τον διορθώνει, όταν κάνει λάθος. Πιστεύει πως το παίρνει κατάκαρδα κάθε φορά που δεν δίνει τη σωστή απάντηση, γι’αυτό πια σπάνια σηκώνει το χέρι του. Παρατήρησε επίσης ότι όταν τα παιδιά δουλεύουν σε ομάδες, ο Μάκης δε λέει πια τη γνώμη του, παρά μόνο ακούει κι αυτό πάλι δεν είναι σίγουρο.

Ο Μάκης, όπως και πολλά άλλα παιδιά, φαίνεται να έχει χαμηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης. Τα συναισθήματά του επηρεάζουν αρνητικά τη μάθησή του, ενώ το επιθυμητό είναι να την επηρεάζουν θετικά. Δυσκολεύεται λοιπόν να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του με ωφέλιμο για εκείνο τρόπο. Αφού δεν επεξεργάζεται τα συναισθήματά του με το σωστό τρόπο εκείνα επηρεάζουν τη σκέψη του κι εκείνη με τη σειρά της τη συμπεριφορά του. Δεν μπορεί δηλαδή να αυτορρυθμιστεί. Αισθάνομαι πολύ λυπημένος που δεν πήρα καλό βαθμό, δεν είμαι αρκετά καλός, είμαι χαζός. Ο Μάκης δηλαδή καταλαβαίνει πώς αισθάνεται αλλά αποδίδει την αιτία της δυσφορίας του στο ότι δεν είναι έξυπνος. Το αποτέλεσμα είναι να γυρνά σπίτι και να μη διαβάζει γιατί πιστεύει πως δεν θα τα καταφέρει (χαμηλός αυτοέλεγχος). Επιπλέον δεν είναι καθόλου αισιόδοξος, πιστεύει δηλαδή πως δύσκολα θα μπορέσει να γίνει καλός μαθητής πια (χαμηλά προσωπικά κίνητρα). Στην τάξη δεν συνεργάζεται πλέον ούτε με τη δασκάλα του, ούτε με τους συμμαθητές του γιατί ντρέπεται και πιστεύει πως το πιο πιθανό είναι να γίνει ρεζίλι (χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες). Το αποτέλεσμα είναι να μην μαθαίνει, να μην προοδεύει μαθησιακά.

Όταν λοιπόν ένας μαθητής δυσκολεύεται να ρυθμίσει τα συναισθήματά του, τη σκέψη του και τη συμπεριφορά του, όταν δεν επιμένει ακόμα κι όταν τα πράγματα πάνε στραβά, όταν δεν μπορεί να εργαστεί σε ομάδες, εμποδίζεται η μαθησιακή διαδικασία.

Τα εμπόδια θα σταματήσουν μόνο αν κάποιος τον εκπαιδεύσει συναισθηματικά. Κάτι αναγκαίο από τη στιγμή της γέννησης. Είναι ανάγκη να εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας καθημερινά στην αυτοεπίγνωση, τον αυτοέλεγχο, την ενσυναίσθηση και τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Είναι ανάγκη όλοι οι γονείς, αλλά και οι δάσκαλοι να διαθέτουν σε ικανοποιητικό βαθμό αυτές τις δεξιότητες για να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους. Τα οφέλη θα είναι πολλαπλά και δεν θα σχετίζονται μόνο με τη μάθηση. Πώς όμως;

 

Σελίδα 2 από 212