Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility Όρια και όχι μόνο Archives - Φύσσα Έφη

Category: Όρια και όχι μόνο

Γιατί τα παιδιά βγαίνουν από τα όρια;

Ένας τρόπος με τον οποίο εκφράζουν τα παιδιά κάθε ηλικίας τις ανάγκες τους είναι μέσω της συμπεριφοράς τους. Αυτό είναι ακόμα πιο έντονο σε παιδάκια νηπιακής ηλικίας που δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμα γνωστικά και συναισθηματικά, ώστε να χρησιμοποιήσουν άλλη οδό έκφρασης των αναγκών τους. Έτσι όταν τα παιδιά δεν ακολουθούν τις οδηγίες μας, μιλούν άσχημα, είναι σε υπερδιέγερση και κάνουν πράγματα μη αναμενόμενα, είναι επιθετικά, έχουν εκρήξεις θυμού με φωνές και κλάματα κι εμείς συνηθίζουμε να λέμε πως «βγαίνουν από τα όρια», εκείνα στην πραγματικότητα μας εκφράζουν τις βαθύτερες ανάγκες τους. Την ώρα που εμείς γεμίζουμε θυμό που τα παιδιά μας «δεν μας ακούν», εκείνα προασπαθούν να μας επικοινωνήσουν κάτι ουσιαστικό. Μας εκφράζουν τη βαθύτερη ανάγκη που έχουν για εσωτερική ισορροπία και συναισθηματική ασφάλεια. Τι μπορεί όμως να κρύβεται πίσω από την εσωτερική ανισορροπία και ανασφάλεια; Ποιες επιμέρους ανάγκες δεν έχουν καλυφθεί και οδηγήθηκαν εκτός ορίων; Τι προσπαθεί να σας πει το παιδάκι σας την ώρα του δικού σας μεγάλου θυμού;

1. Μαμά πεινάω. Αποτελεί ένα πολύ συχνό λόγο ο οποίος μπορεί να προκαλέσει δυσφορία και αυτή με τη σειρά της οποιαδήποτε συμπεριφορά που βγάζει το παιδί από τα όρια που έχουμε θέσει. Μην υποτιμάτε ποτέ τη δύναμη που κρύβεται πίσω από την αίσθηση της πείνας.

2. Μαμά νυστάζω ή κουράστηκα και θέλω ένα διάλειμμα. Τα περισσότερα παιδιά μικρής ηλικίας δεν μπορούν να καταλάβουν πότε είναι νυσταγμένα ή κουρασμένα, ενώ παρασύρονται εύκολα από τον ενθουσιασμό που νιώθουν όταν παίζουν και δεν δίνουν σημασία στις σωματικές τους αισθήσεις (δεν συμβαίνει και σε εμάς αυτό;). Η νύστα και η κούραση είναι λόγοι συχνότατοι που αρχικά δημιουργούν δυσφορία στα παιδιά, η οποία αν δεν γίνει αντιληπτή σύντομα θα φέρει ανησυχία, υπερδιέγερση, επιθετικότητα.

3. Μαμά μου λείπεις. Η σημασία της φράσης διττή. Τα παιδιά μικρής ηλικίας έχουν ανάγκη τη συχνή παρουσία όποιου κάθε φορά τα φροντίζει. Παράλληλα κάθε παιδί έχει περισσότερο απ’ όσο πιστεύουμε ανάγκη την ουσιαστική επαφή, το μοίρασμα με το γονιό του. Η έλλειψη σίγουρα θα φέρει δυσφορία και αυτή με τη σειρά της ότι εμείς λέμε «το παιδί μου δεν με ακούει».

4. Μαμά δεν ξέρω αν αυτό που κάνω είναι σωστό ή λάθος. Όσο τα παιδιά μας μεγαλώνουν μαθαίνουν. Μαθαίνουν πειραματιζόμενα, κάνοντας δοκιμές και λάθη. Αναμένουν από εμάς να τους δώσουμε τα φώτα μας για το αν αυτό που έκαναν ή είναι έτοιμα να κάνουν επιτρέπεται να το κάνουν. Όταν λοιπόν εμείς δεν είμαστε παρόντες κυριολεκτικά και μεταφορικά τότε τα παιδιά θα δυσφορήσουν και θα καταφύγουν σε συμπεριφορές που θα μας προβληματίσουν. Είναι ανάγκη λοιπόν σώμα και πνεύμα να είμαστε παρόντες την ώρα που τα παιδιά μας αναζητούν καθοδήγηση. Αν όχι το πιθανότερο είναι τα παιδιά να τεστάρουν τα όρια με ακόμα πιο έντονες συμπεριφορές με σκοπό κάποια στιγμή να τα θέσουμε ώστε να τα βρουν και να νιώσουν και πάλι ασφάλεια.

5. Μαμά δεν ήσουν αρκετά ακριβής και ξεκάθαρη. Φανταστείτε να είστε στην κουζίνα κάνοντας μια εργασία ου δεν μπορείτε να διακόψετε άμεσα. Το παιδάκι σας έρχεται και σας ζητά να του κατεβάσετε ένα συγκεκριμένο παιχνίδι από τη βιβλιοθήκη, το οποίο δεν μπορεί να πάρει μόνο του. Η αντίδρασή σας: Πήγαινε να δεις παιδικά τώρα! Το παιδάκι σας φεύγει και ξαναέρχεται σύντομα. Σας ζητά πιο επιτακτικά το παιχνίδι του. Και πάλι αντιδράτε με τον ίδιο τρόπο: Πλένω τα πιάτα! Πήγαινε να δεις παιδικά τώρα! Το παιδάκι σας αρχίζει να φωνάζει και να ζητά τα πάντα. Τι θα μπορούσατε να κάνετε; «Μαρία, αυτή τη στιγμή πλένω τα πιάτα. Δεν μπορώ να σου κατεβάσω το παιχνιδάκι που θέλεις. Θα το κάνω μόλις τελειώσω. Αν θες μπορείς να καθίσεις εδώ μέχρι να τελειώσω ή να πας να δεις παιδικά στην τηλεόραση. Τώρα το παιδί ξέρει ότι το ακούσατε, ότι το κατανοήσατε. Γνωρίζει ότι θα πάρει το παιχνίδι που επιθυμεί. Γνωρίζει το πότε θα το πάρει. Επιπλέον του δώσατε δυο εναλλακτικές επιλογές για το τι να κάνει μέχρι να έρθει η ώρα να το πάρει.

6. Μαμά θέλω να είσαι πιο σίγουρη για τον εαυτό σου, να έχεις περισσότερη αυτοπεποίθηση ή αλλιώς μαμά δεν πιστεύεις αυτό που μου λες, άρα φοβάμαι να το κάνω. Όταν οριοθετούμε τα παιδιά είναι απόλυτη ανάγκη να είμαστε όχι μόνο απόλυτα σίγουροι για αυτό που τους λέμε αλλά να δείχνουμε κιόλας. Τα παιδιά δεν πρόκειται να κάνουν ποτέ κάτι για το οποίο εμείς δεν αισθανόμαστε σιγουριά. Έχουν ανάγκη από γονείς δυνατούς για να νιώσουν ασφάλεια. Μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά με συμπεριφορές εκτός ορίων αναζητούν στην πραγματικότητα την συναισθηματική τους ασφάλεια από εμάς. Φανταστείτε να περιμένατε διάγνωση από το γιατρό σας για ένα πρόβλημα υγείας που σας ανησυχεί. Ο γιατρός σας λέει ότι μάλλον έχετε το τάδε. Χρειάζεται βέβαια να κάνετε κάποιες εξετάσεις πρώτα. Όμως σας δίνει μια φαρμακοθεραπεία την οποία σας καλεί να ξεκινήσετε πριν κάνετε τις εξετάσεις. «Κάνε τις εξετάσεις και έλα πάλι, σας λέει. Εσείς πως νιώθετε; Η ανησυχία με την οποία πήγατε στο γιατρό μειώθηκε; Δε νομίζω. Μάλλον αυξήθηκε. «Αν δεν είναι σίγουρος και ο γιατρός, ποιος ξέρει τι έχω…! Έτσι αισθάνεται και το παιδάκι σας.

7. Μαμά είσαι πολύ αυστηρή αυτή τη στιγμή μαζί μου ή και γενικότερα. Τα παιδιά έχουν έμφυτο το αίσθημα δικαιοσύνης. Μπορούν να καταλάβουν πότε αυτό που τους συμβαίνει είναι δίκαιο ή όχι και να αντιδρούν ανάλογα. Εναντιώνονται λοιπόν στην υπερβολική αυστηρότητα (και λέτε ότι βγήκαν εκτός ορίων), στην αυστηρότητα που δεν έρχεται να καλύψει τις δικές τους ανάγκες αλλά κάποιου άλλου, μάλλον τις δικές σας.

8. Μαμά δεν με σέβεσαι. Όταν δεν δείχνουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα παιδιά μας, όταν δεν τους μιλάμε σα να είναι ολοκληρωμένοι άνθρωποι, αλλά σαν πλάσματα που δεν είναι τόσο έξυπνα όσο εμείς, τόσο ικανά να επιλέξουν όσο εμείς, τότε τα παιδιά δικαίως θα εναντιωθούν. Θα έπρεπε να ελπίζουμε ότι θα εναντιωθούν γιατί αυτό αποτελεί ένδειξη ότι ο σεβασμός που έχουν για τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση η αυτοπεποίθησή τους καλά κρατεί και ότι η έλλειψη σεβασμού που μόλις εκφράσαμε δεν θα τα βλάψει περαιτέρω.

9. Μαμά τον τελευταίο καιρό δεν είμαι καλά. Οποιαδήποτε αλλαγή στο περιβάλλον του παιδιού (σπίτι, σχολείο) μπορεί να του δημιουργήσει άγχος, φόβο. Νέο μέλος στην οικογένεια ή μια μαμά που πρόκειται να γεννήσει σύντομα, θάνατος, αρρώστια, απώλεια εργασίας, ψυχική ασθένεια γονιού, αλλαγή δασκάλας, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, πρώτη φορά στο σχολείο είναι όλες καταστάσεις που μπορούν να τροφοδοτήσουν το παιδί με φόβο. Το παιδί βγαίνοντας από τα όρια εκφράζει την αδυναμία του να επεξεργαστεί ότι του συμβαίνει. Ζητά βοήθεια για να κατανοήσει τα γεγονότα αλλά και τα συναισθήματα που απορρέουν από αυτά.

10. Μαμά δεν με καταλαβαίνεις. Η κατανόηση κρύβεται πίσω από το καθετί που αφορά τα παιδιά μας. Πίσω από όλες τις παραπάνω ανάγκες κρύβεται η ανάγκη για κατανόηση ή αλλιώς είναι ανάγκη πρώτα να κατανοήσουμε την ανάγκη κι έπειτα να την καλύψουμε. Τι σημαίνει όμως κατανόηση; Καταλαβαίνω τι θέλει να μου πει το παιδί μου με τη συμπεριφορά του, καταλαβαίνω γιατί συμπεριφέρεται έτσι, καταλαβαίνω πως αισθάνεται τώρα, καταλαβαίνω γιατί αισθάνεται έτσι τώρα, καταλαβαίνω ποιο συναίσθημα, ποια σκέψη, ποια συμπεριφορά, ποια κατάσταση το ώθησε να βγει εκτός ορίων. Μπαίνω στη δική του θέση και προσπαθώ να την κατανοήσω με τα δικά του μάτια και όχι με τα δικά μου, της μαμάς μου, της φίλης μου, του μπαμπά του… Πάνω απ’ όλα όμως κατανοώ σημαίνει αποδέχομαι και σέβομαι πλήρως αυτό που αισθάνεσαι, δεν πειράζει να το αισθάνεσαι, μπορείς να αισθάνεσαι όπως θέλεις, εγώ είμαι εδώ για σένα.
Όποια κι αν είναι η αιτία που το παιδάκι σας βγαίνει από τα όρια, το σίγουρο είναι ότι νιώθει είτε έντονη δυσφορία ή οποία του προκαλεί φόβο γιατί δεν ξέρει τι να κάνει με αυτή είτε αισθάνεται άμεσα φόβο και αναμένει τη βοήθειά σας. Αναζητά την επανάκτηση της ασφάλειάς του από εσάς.
Φανταστείτε όλες τις παραπάνω αιτίες σα θηρία έτοιμα να κατασπαράξουν το παιδί σας. Τι θα έκανε κάποιος αν ερχόταν αντιμέτωπος με ένα θηρίο; Επίθεση, πάγωμα, γρήγορη αποχώρηση. Τα παιδιά σε αυτή την περίπτωση το αντιμετωπίζουν με επίθεση. Εσείς λοιπόν που είστε οι γονείς του και είστε άνθρωποι σίγουρα πιο ώριμοι από το παιδί σας, τι θα κάνατε; Θα αντιμετωπίζατε ότι βιώνει το παιδί σας σα να έρχεστε κι εσείς αντιμέτωποι με το θηρίο ή βλέποντάς το πιο ώριμα θα φέρνατε το θηρίο στις πραγματικές του διαστάσεις; Το κλειδί λοιπόν είναι η κατανόηση της κατάστασης και η διαχείρισή της, κάτι που δεν μπορεί να κάνει το παιδάκι σας μόνο του και το ζητά επίμονα από εσάς. Μαμά κατάλαβέ με, μαμά βοήθησέ με…

Πώς να χειριστώ μια κρίση θυμού του παιδιού μου αποτελεσματικά;

Τα παιδιά δεν γεννιούνται με την ικανότητα να ρυθμίζουν μόνα τους τα συναισθήματά τους. Μπορούν να νιώσουν βαθιά συναισθήματα, αλλά δεν μπορούν να ρυθμίσουν την έντασή τους. Το αποτέλεσμα είναι να αισθάνονται βαθιά ευχάριστα αλλά και δυσάρεστα συναισθήματα και  πολύ συχνά και τα δύο να καταλήγουν σε έντονη ανησυχία από την πλευρά του παιδιού, γιατί δεν μπορεί μόνο του να τα ρυθμίσει και να έρθει ξανά σε κατάσταση ηρεμίας. Από τη βρεφική ηλικία λοιπόν η μητέρα κυρίως είναι αυτή, που παίζει καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων του παιδιού της, στα πλαίσια μιας υπό ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Η μητέρα κατανοεί τα καλέσματα του μωρού της (τις ανάγκες του) και ανταποκρίνεται σε αυτά με στόχο να τα καλύψει, ώστε το μωρό να ηρεμήσει ξανά. Χρησιμοποιεί τα δικά της γνωστικά και συναισθηματικά «εφόδια», ώστε να κατανοήσει, τι είναι αυτό που αισθάνεται το μωρό της και αμέσως μετά να ανταποκριθεί ουσιαστικά σε αυτό, να καταφέρει δηλαδή να ρυθμίσει τα συναισθήματά του. Με άλλα λόγια, το μωρό χρησιμοποιεί τα δικά της «εφόδια», το δικό της εγκέφαλο για να μπορέσει να ρυθμίσει τα συναισθήματά του, ενώ παράλληλα- πέρα από το «χτίσιμο» μιας σταθερής σχέσης εμπιστοσύνης με τη μητέρα- εκείνο μαθαίνει από τη μαμά του τον τρόπο να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του, χτίζει δηλαδή αργά και σταθερά το μεταιχμιακό του σύστημα, εκείνο το μέρος του εγκεφάλου, που ευθύνεται για τη ρύθμιση των συναισθημάτων μας.

Αυτή η διαδικασία, η μάθηση για τη ρύθμιση των συναισθημάτων του παιδιού, συνεχίζεται σθεναρά όσο το μωρό μεγαλώνει και γίνεται νήπιο… Οι πολυσυζητημένες κρίσεις θυμού των νηπίων είναι η απόδειξη, ότι η μάθηση για τη ρύθμιση των συναισθημάτων είναι μια διαδικασία. Δεν είναι κάτι που μαθαίνεις γρήγορα, εύκολα ή μια φορά. Οι γονείς χρειάζεται να διαθέτουν χρόνο, να είναι συνεπείς και σταθεροί και φυσικά να πιστεύουν, πως η ρύθμιση των συναισθημάτων μαθαίνεται και μάλιστα ότι είναι δική τους ευθύνη να τη μάθουν στα παιδιά τους. Οι κρίσεις θυμού υπάρχουν, για να μας θυμίζουν ότι το παιδί μας χρειάζεται. Υπάρχουν, για να μας θυμίζουν, ότι το παιδί δεν είναι έτοιμο/ώριμο ακόμα να αντιμετωπίσει μια κατάσταση αποτελεσματικά ή μόνο του. Υπάρχουν, για να μας θυμίζουν, ότι το παιδί είναι εδώ, για να μαθαίνει από εμάς.

Τι θα μάθει λοιπόν το παιδί, που βιώνει έναν έντονο θυμό, αν εμείς τον διαχειριστούμε σωστά; Θα μάθει πώς να διαχειρίζεται το ίδιο το θυμό του, πώς να ρυθμίζει το ίδιο τα συναισθήματά του. Η μάθηση για τη ρύθμιση των συναισθημάτων, εν προκειμένω του θυμού, κινείται παράλληλα «στο εδώ και τώρα» (την ώρα του θυμού) αλλά και ανεξάρτητα από μια κρίση θυμού, στην καθημερινότητα.

Στο «εδώ και τώρα»

Καθώς το παιδί μας μεγαλώνει δεν είναι ωφέλιμο να δέχεται απλά τη δική μας «βοήθεια» για την κάλυψη των αναγκών του (π.χ του θυμού του), αποσπώντας του για παράδειγμα την προσοχή, όταν κάτι το δυσαρεστεί. Καθώς το παιδί μας μεγαλώνει είναι ανάγκη να συμμετέχει στη δική μας προσπάθεια να διαχειριστούμε το θυμό του. Δίνουμε χώρο και χρόνο στο συναίσθημα ακολουθώντας την παρακάτω διαδικασία:

> Δεν υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα, συναισθήματα που πρέπει ή δεν πρέπει να έχουμε. Πολύ συχνά αντιστεκόμαστε σε συναισθήματα που μας προκαλούν δυσφορία, συναισθήματα δικά μας ή άλλων. Πολύ συχνά θεωρούμε ότι δυσάρεστα συναισθήματα δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Και όμως έχουν. Είναι εκεί για κάποιο λόγο, είναι εκεί γιατί κάτι θέλουν να μας πουν. Μόνο αν αφεθούμε στο να τα αισθανθούμε, μόνο αν δούμε μέσα σε αυτά ή μέσα από αυτά το λόγο, που υπάρχουν, μόνο αν τα επεξεργαστούμε και τα κατανοήσουμε, θα καταλαγιάσουν μέσα μας και θα ανακουφιστούμε. Μην θεωρήσετε λοιπόν το θυμό του παιδιού σας ή και το δικό σας θυμό κακό. Μην αντιστέκεστε! Καλωσορίστε τον! Ζήστε τον! Προσπαθήστε να τον κατανοήσετε!

> Για ποιο λόγο υπάρχει αυτός ο θυμός; Μήπως είμαι αρκετά αυστηρή/ός; Ελέγξτε τα όρια που έχετε θέσει ή θέτετε εκείνη τη στιγμή στο παιδί σας. Πού βασίζονται; Πώς πήρατε την απόφαση για το ποιοι θα είναι οι κανόνες; Βασίζεστε στις πραγματικές ανάγκες του παιδιού; Μήπως σε ανάγκες της στιγμής; ‘Η μήπως σε δικές σας; Μην ξεχνάτε ότι πολύ συχνά ο θυμός, που εκφράζει το παιδί μας έχει την πηγή του στη δική μας αυστηρότητα.Τα παιδιά τείνουν να θυμώνουν όλο και πιο συχνά όλο και πιο έντονα, όσο δεν σεβόμαστε την ανάπτυξή τους, τις ανάγκες τους. Χρησιμοποιήστε λοιπόν ως οδηγό για τον καθορισμό των ορίων τις ανάγκες του παιδιού σας.

> Για ποιο λόγο υπάρχει αυτός ο θυμός; Τι προσπαθεί να μου πει το παιδί; Κανένα συναίσθημα δεν ξεπροβάλει ξαφνικά χωρίς αιτία. Οι κρίσεις θυμού των παιδιών δεν είναι ποτέ αβάσιμες. Τα παιδιά εκφράζοντας θυμό, πάντα κάτι προσπαθούν να μας πουν. Δώστε προσοχή στο θυμό του παιδιού, δώστε προσοχή στο ίδιο το παιδί. Κάτι χρειάζεται να μάθετε, κάτι χρειάζεται να καταλάβετε. Μπαίνοντας στη θέση του παιδιού σας την ώρα του θυμού, ουσιαστικά δείχνετε ενσυναίσθηση. Προσπαθείτε δηλαδή να κατανοήσετε τα συναισθήματά του, τις σκέψεις του και με αυτόν τον τρόπο την συμπεριφορά του. Εκφράζοντας θυμό πιθανά να θέλει να σας πει κάτι για το παρόν, για το παρελθόν αλλά και για το μέλλον. Κάτι προσπαθεί να σας πει για τον εαυτό του, για τη σχέση σας, για τη σχέση του με άλλα πρόσωπα. Αντιμετωπίστε λοιπόν το θυμό με περιέργεια, έχοντας στόχο να μάθετε εσείς πρώτα.

> Για ποιο λόγο υπάρχει αυτός ο θυμός; Το παιδί μου δεν είναι έτοιμο να τον αντιμετωπίσει αλλά είναι έτοιμο να μάθει. Δείτε κάθε θυμό σαν μια ευκαιρία για μάθηση. Το παιδί σας θα μάθει μέσα από τον τρόπο που σκέφτεστε για εκείνο, από το ποια είναι τα συναισθήματά σας για εκείνο την ώρα του θυμού, από το πώς του συμπεριφέρεστε, από το πώς ρυθμίζετε τα δικά σας συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές και δεν τα αφήνετε να επηρεάσουν αρνητικά μια διαχείριση κρίσης θυμού του. Μην ξεχνάτε πως σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορά αλληλοτροφοδοτούνται. Λειτουργείτε ως πρότυπο συμπεριφοράς συνολικά. Το παιδί μαθαίνει παρατηρώντας σας. Μαθαίνει απορροφώντας κάθε σας αντίδραση, κάθε σας συναίσθημα. Αν θέλετε να μάθει κάτι, απλά κάντε το εσείς πρώτα. Αν δεν θέλετε να μάθει κάτι, μην το υιοθετείτε. Μην περιμένετε να γνωρίζει οτιδήποτε εκ των προτέρων. Μην θεωρείτε απαραίτητο να μπορεί να αντιμετωπίσει μια κατάσταση, που δεν μπορείτε να αντιμετωπίσετε εσείς.

> Επιβεβαιώστε τα συναισθήματα του παιδιού σας. Όταν ο θυμός έρθει, καλωσορίστε τον! Προσεγγίστε το παιδάκι σας. Χαμηλώστε στο ύψος του. Κοιτάξτε το στα μάτια. Αντιμετωπίστε το, όπως το αντιμετωπίζετε την ώρα που επικοινωνείτε. Άλλωστε με το θυμό κάτι θέλει να σας επικοινωνήσει. Είσαι θυμωμένος/η αγάπη μου. Τι συνέβη; Τι θέλεις; Δύο απλές ερωτήσεις που είναι πολύ πιθανό να μας δείξουν την αιτία ή την αφορμή του θυμού, αν δεν έχουμε ιδέα τι συνέβη και δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να εκφραστεί χρησιμοποιώντας ακόμα ένα κανάλι επικοινωνίας (χειρονομίες- σώμα, λόγος). Συνεχίστε ήρεμα και σταθερά: Είσαι θυμωμένος/η, γιατί θέλεις πολύ να σου δώσω μπισκότο και εγώ δεν σου το δίνω. Η ώρα είναι 8.00 μ.μ και δεν τρώμε γλυκά, πριν κοιμηθούμε, γιατί δυσκολεύουν τον ύπνο μας. Μήπως θέλεις μία μπανάνα; Το παιδί δείχνει να ανακουφίζεται, αλλά παροδικά μόνο και συνεχίζει να εκφράζει το θυμό του με κλάματα. Το ξέρω είσαι θυμωμένος/η ακόμα. Θέλεις πολύ να σου δώσω ένα μπισκότο. Θα ήμουν κι εγώ πολύ θυμωμένη/ος αν δεν μου έδιναν κάτι, που ήθελα πολύ. Σε καταλαβαίνω. Έλα να σε πάρω μια αγκαλιά. Θα είμαι εδώ μέχρι να αισθανθείς καλύτερα… Ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί κανείς να διαχειριστεί μια κρίση θυμού αποδεχόμενος το συναίσθημα του παιδιού, αντιμετωπίζοντάς το σαν κάτι καλό, αναγνωρίζοντας και επιβεβαιώνοντάς το , κατανοώντας την πλευρά του παιδιού (σκέψεις και συναισθήματα του παιδιού), παραμένοντας όμως στην αρχική του θέση στη συγκεκριμένη περίπτωση (δεν μπορώ να σου δώσω μπισκότο), αφού πρώτα έχει αξιολογήσει τα όρια που θέτει (βασιζόμενος στις ανάγκες του παιδιού, όχι γλυκά πριν τον ύπνο), κρατώντας μια τρυφερή στάση, δείχνοντας μέχρι το τέλος αγάπη, φροντίδα, σεβασμό και όλα αυτά πλαισιωμένα από την αντίληψή του να βοηθά το παιδί του να μαθαίνει, να αναπτύσσεται, να ωριμάζει.

«Στην καθημερινότητα»

Καθημερινά υπάρχουν ευκαιρίες να μιλάμε για τα συναισθήματα. Έχετε στο μυαλό σας, ότι για να μπορεί κανείς να εκφράσει, να αναγνωρίσει, να επεξεργαστεί, να κατανοήσει άρα και να ρυθμίσει ένα συναίσθημα, που του δημιουργεί εσωτερική ανισορροπία, υπάρχει αρχικά ανάγκη να γνωρίζει τα συναισθήματα, τις λέξεις. Υπάρχει ανάγκη να αναγνωρίζει τα συναισθήματα στον εαυτό του και τους άλλους, στο σώμα, το πρόσωπο, τις αισθήσεις, τα λόγια. Ψάξτε και μιλήστε για τα συναισθήματα, όταν το παιδί σας τα εκφράζει, όταν εσείς έχετε ένα συναίσθημα ή άλλα πρόσωπα στο περιβάλλον σας, στην τηλεόραση, τα βιβλία, τα παραμύθια, σε πρόσωπα, που βλέπετε στη βόλτα σας. Παίξτε με τα συναισθήματα στον καθρέφτη, παίξτε με τα συναισθήματα κάνοντας θέατρο, πάρτε εκφράσεις εναλλάξ και κάντε μαντεψιές, ζωγραφίστε τα ελεύθερα, ζωγραφίστε πρόσωπα και αντιστοιχίστε τα με συναισθήματα. Μα κυρίως μιλήστε για αυτά. Ευχάριστα ή δυσάρεστα. Μην τα κρύβετε. Μην κρύβεστε πίσω από αυτά. Μην αντιστέκεστε. Βιώστε τα σε όλο τους το εύρος, σε όλο τους το βάθος. Μοιραστείτε τα. Θα μάθετε από αυτά, θα μάθει το παιδί σας από εσάς.

Αντιμετωπίζοντας το θυμό σας για το θυμό του παιδιού σας

Ένα θυμωμένο παιδί, που εκφράζει έντονα το θυμό του είναι ένα παιδί, που τις περισσότερες φορές προκαλεί θυμό στους γονείς του. Πώς θα κάνετε το θυμό φίλο και όχι εχθρό; Πώς θα μπορέσετε να αισθανθείτε άνετα, όταν αυτός έρχεται; Πώς θα αντιμετωπίσετε το θυμό σας για το θυμό του παιδιού σας;

> Γιατί θυμώνω; Κάθε φορά που θυμώνετε, ρωτήστε τον εαυτό σας: Γιατί θυμώνω τώρα; Παρατηρήστε τον εαυτό σας. Παρατηρήστε τη σκέψη σας. Ποιες σκέψεις περνούν από το μυαλό σας; «Όχι πάλι τα ίδια! Γιατί θυμώνει έτσι αυτό το παιδί; Προσπαθεί να με κάνει να… Τι θα κάνω πάλι; Τι άλλο να κάνω; Τι θα κάνω πια με αυτό το παιδί; Είμαστε έξω και μας κοιτάει ο κόσμος! Ντρέπομαι για λογαριασμό του! Δεν μπορώ να το διαχειριστώ! Έχω χάσει τον έλεγχο! Θέλω απλά να σταματήσει! Τα καλά παιδιά δεν κάνουν έτσι! Όχι δεν πρόκειται να του το δώσω! Όχι δεν του δίνω σημασία! Θα το αφήσω να φωνάζει μέχρι αύριο! Δεν θα με κάνει εμένα ότι θέλει!» Σας θυμίζουν κάτι; Είναι σκέψεις γονέων γεμάτες θυμό για το παιδί, που δεν τους «ακούει» και για τους ίδιους, που δεν τα καταφέρνουν. Είναι σκέψεις δυσλειτουργικές, σκέψεις που τροφοδοτούν δυσάρεστα συναισθήματα και ανατροφοδοτούνται από αυτά. Είναι σκέψεις χρωματισμένες με θυμό, που επηρεάζουν τις αποφάσεις μας. Όσο ο θυμός επηρεάζει τη σκέψη, άλλο τόσο επηρεάζει και τη δράση μας. Έτσι λαμβάνουμε μέτρα υπό το κράτος του θυμού. Τι κάνουμε λοιπόν γι’αυτό; Κάντε πίσω. Πάρτε το χρόνο σας. Παρατηρήστε τι σκέφτεστε. Μην παίρνετε αποφάσεις. Ο στόχος είναι να είστε αυθεντικοί στην επικοινωνία σας με το παιδί. Είναι ανάγκη η αυθεντικότητα να χαρακτηρίζει τη σχέση σας. Σκέφτεστε: «Πάλι τα ίδια! Προσπαθεί να με εκμεταλλευτεί! Προσπαθεί να με αναγκάσει να… ! Μου έχει πάρει τον αέρα! Δεν αντέχω άλλο να μας κοιτάει ο κόσμος!» Σκέψεις επενδεδυμένες με θυμό. Ο στόχος σας είναι να κατανοήσετε, γιατί οι σκέψεις, που σας προκαλούν το θυμό (δεν είναι το παιδί που σας τον προκαλεί), είναι τελικά δυσλειτουργικές, γιατί δεν σας συμφέρουν να τις έχετε και να τις αντικαταστήσετε με πιο λειτουργικές, με τις οποίες θα αισθάνεστε άνετα και θα βοηθούν τη σχέση με το παιδί σας ειδικά όταν έρχονται τα δύσκολα.

> Τι θέλω πραγματικά για το παιδί μου; Θέλω να είναι ένα καλό παιδί; Να έχει δηλαδή καλή συμπεριφορά και να με ακούει; Τι θα λέγατε, αν σας έλεγα, ότι καλό και κακό παιδί δεν υπάρχει και ότι η καλή και η κακή συμπεριφορά αμφισβητείται; Το καλό και το κακό παιδί είναι ταμπέλες, που δεν θα έπρεπε να υπάρχουν, γιατί δεν ωφελούν σε τίποτα τα παιδιά αλλά το αντίθετο. Τι είναι άλλωστε καλό και τι κακό; Αυτό που είναι για εσάς ή για τους άλλους; Πόσο σημασία δίνετε στους άλλους; Πόσο σημασία δίνετε σε αυτό, που θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό ή μη αποδεκτό; Μια κοινωνικά μη αποδεκτή συμπεριφορά, ιδιαίτερα όταν αυτή λαμβάνει χώρα εκτός σπιτιού, προκαλεί ντροπή στους περισσότερους γονείς και βάζει σε σκέψεις, όσους την παρατηρούν, για το ίδιο το παιδί και τον τρόπο, που μεγαλώνει. Αν εσείς εστιάσετε στο παιδί και ακούσετε αυτό, που έχει να σας πει, με σκοπό να καλύψετε την ανάγκη, που εκείνη την ώρα σας εκφράζει, η ντροπή θα φύγει. Θα υποχωρήσει, γιατί θα έχετε κατανοήσει το λόγο, που θυμώνει το παιδί σας και θα θεωρείτε πια δίκαιη τη συμπεριφορά του και αποδεκτά τα συναισθήματά του. Μην δίνετε σε τίποτε άλλο σημασία, παρά στο παιδί, που σας έχει ανάγκη. Οι κοινωνικές συμβάσεις μας κρατούν χρόνια δέσμιους, μας εμποδίζουν να αισθανθούμε, να σκεφτούμε, να δράσουμε αυθεντικά και θα το κάνουν, όσο τους δίνουμε αξία. Η κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά δεν είναι πάντα σωστή και ιδανική για εσάς και το παιδί σας. Αν παρ’όλα αυτά συνεχίζετε να ντρέπεστε, μάλλον είναι ώρα να σκεφτείτε τι πραγματικά θέλετε για το παιδί σας, να είναι καλό παιδί για τους άλλους ή να αισθάνεται χαρούμενο και αγαπημένο;

> Άλλη μια ευκαιρία να ωριμάσουμε! Πείτε αυτή τη φράση στον εαυτό σας, την ώρα, που θυμώνετε. Δείτε κάθε θυμό σαν ακόμα μια ευκαιρία για μάθηση. Ποιος μαθαίνει από το θυμό; Αυτός που τον αισθάνεται και εκείνος στον οποίο απευθύνεται. Έτσι κάθε φορά, που το παιδάκι σας εκφράζει το θυμό του, είναι ώρα να μάθετε και οι δύο! Τι; Μα, πώς να τον διαχειρίζεστε και οι δυο σας! Τι κάνουμε, όταν θυμώνουμε, πώς αντιμετωπίζουμε το θυμό μας; Κάθε φορά θα ανεβαίνετε μαζί ένα σκαλοπάτι. Κάθε φορά θα δίνετε ένα καινούργιο όπλο στο παιδί σας, ένα καινούργιο εργαλείο, ένα ακόμη υλικό, ένα ακόμη συναισθηματικό εφόδιο. Μέρα με τη μέρα θα χτίσετε μαζί ένα τεράστιο κομμάτι της συναισθηματικής νοημοσύνης του παιδιού, που λέγεται διαχείριση συναισθημάτων και οδηγεί στην αυτορρύθμισή του. Έτσι το παιδάκι σας θα κατακτήσει σταδιακά την αυτονομία του σε συναισθηματικό επίπεδο. Καλωσορίστε λοιπόν το θυμό κάθε φορά, που σας χτυπά την πόρτα. Ο θυμός είναι φίλος σας και όχι εχθρός. Ο θυμός είναι δώρο και για τους δυο σας. Σας δίνει την ευκαιρία να ωριμάσετε, να εξελιχθείτε. Υπάρχει πιο σπουδαίο δώρο από αυτό;!

> Που με οδηγεί συνήθως ο θυμός μου; Γυρίστε πίσω και θυμηθείτε: Πώς αισθάνεστε, αφού θυμώσατε και επιλέξατε τον τρόπο, που θα αντιμετωπίσετε την έκφραση του θυμού του παιδιού σας; Αισθάνεστε σίγουρος/η για τον εαυτό σας; Αισθάνεστε άνετα με αυτό που κάνατε; Πιστεύετε ότι πήρατε τη σωστή απόφαση για το παιδί σας; Ή μήπως συνήθως μετανιώνετε; Αυτό συμβαίνει, όταν παίρνουμε αποφάσεις εν θερμώ, όταν αποφασίζουμε όσο είμαστε θυμωμένοι. Ο θυμός δεν είναι καλός οδηγός. Επηρεάζει τις περισσότερες φορές τη σκέψη μας με αρνητικό τρόπο. Παίρνουμε αποφάσεις επηρεασμένες από αρνητικές ή δυσλειτουργικές σκέψεις και το αποτέλεσμα είναι να έχουμε και αντίστοιχες συμπεριφορές.

> Τι συμβαίνει συνήθως αφού θυμώσω; Παρατηρείστε το παιδί σας, την επόμενη φορά ή απλά γυρίστε πίσω και θυμηθείτε. Ποιες είναι οι βραχυπρόθεσμες και ποιες οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της έκφρασης του δικού σας θυμού στο παιδί σας; Μήπως αναστατώνεται ακόμα πιο πολύ; Μήπως ο θυμός και η έκφρασή του αποκτούν μεγαλύτερη ένταση; Μήπως το παιδί σας θυμώνει όλο και πιο συχνά τελευταία και ο θυμός βρίσκει όλο και πιο «δημιουργικούς τρόπους» να εκφραστεί; Αυτό συμβαίνει, γιατί δεν δείχνετε να το κατανοείτε. Το παιδί σας την ώρα του θυμού έχει ανάγκη να το καταλάβετε, να καταλάβετε τι είναι αυτό, που προσπαθεί να σας πει. Το παιδί σας μιλάει για τις συναισθηματικές ανάγκες του, μέσω του θυμού του, την ώρα εκείνη και σας καλεί να τις κατανοήσετε και να τις καλύψετε. Όσο εσείς θεωρείτε το θυμό του μη επιθυμητό και αποδεκτό, τόσο εκείνο θα συνεχίζει να θυμώνει και αυτό να γίνεται εντονότερο. Ο θυμός θα κάνει την εμφάνισή του για λόγους σχετικά ασήμαντους ή για λόγους που παλαιότερα δεν του προκαλούσαν θυμό. Αυτό συμβαίνει γιατί τα συναισθήματα του παιδιού δεν έτυχαν της προσοχής εκείνου στον οποίο εκφράζονταν ενώ παράλληλα δεν έγιναν σεβαστά και αποδεκτά άλλες φορές και βρίσκουν τώρα ευκαιρία να εκφραστούν με ακόμα μεγαλύτερη ένταση.

> Το παιδί έχει πάντα δίκιο. Έχει πάντα ένα καλό λόγο για να θυμώνει. Κρατήστε αυτή τη φράση στο μυαλό σας και σκεφτείτε τη. Ο θυμός δεν είναι αυθύπαρκτος. Πάντα απορρέει από κάπου. Κανένας μας δεν θυμώνει χωρίς λόγο. Αν κάποια στιγμή πιστέψουμε την τελευταία φράση, απλά δεν τον έχουμε κατανοήσει. «Πάλι τα ίδια; Πάλι θυμώνεις; Όχι! Δεν πρόκειται να κάνω πίσω! Δεν είπαμε, ότι δεν θυμώνουμε; Τι είναι αυτά, που κάνεις πάλι; Σιωπή! Δεν μπορώ να ακούω συνέχεια τη γκρίνια σου!». Ο συγκεκριμένος γονέας έχει αφαιρέσει το δικαίωμα του παιδιού του να αισθάνεται αυτό, που αισθάνεται, να εκφράζει αυτό, που αισθάνεται αλλά και να έχει κάποιο λόγο, που το αισθάνεται. Θα το κάναμε αυτό εύκολα σε έναν ενήλικα; Θα του αφαιρούσαμε το δικαίωμα έκφρασης αλλά και το δικαίωμα να έχει δίκιο; Μάλλον όχι. Άλλωστε οι μεγάλοι έχουν πάντα δίκιο και οι μικροί δεν έχουν σοβαρούς λόγους, για να είναι θυμωμένοι, γιατί είναι μικροί! Δεν έχουν ανησυχίες, έννοιες, σκοτούρες, όπως οι μεγάλοι! Μεγάλο λάθος! Σε αυτές ακριβώς τις δυσλειτουργικές αντιλήψεις βασίζεται το έλλειμα της επικοινωνίας με τα παιδιά μας. Αυτές είναι οι αντιλήψεις, που μας εμποδίζουν να θέλουμε να κατανοήσουμε το παιδί μας και τα συναισθήματά του, να πιστεύουμε δηλαδή πως έχει νόημα να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το θυμό του. Αν εξ’ αρχής πιστεύουμε, πως ένα παιδί είναι πάντα ανέμελο και πως δεν έχει κανένα λόγο να αισθάνεται δυσάρεστα, αν πιστεύουμε πως εμείς έχουμε πάντα δίκιο, γιατί να αναζητήσουμε την αιτία του θυμού του; Τα παιδιά έχουν πάντα δίκιο να θυμώνουν, το δικό τους δίκιο και εμείς καλούμαστε να το καταλάβουμε, να δείξουμε ενσυναίσθηση. «Γιατί θύμωσε; Γιατί χτύπησε ξαφνικά την αδελφή του; Γιατί αρνείται πεισματικά να πάει για ύπνο;» Αναζητείστε με προσοχή και περιέργεια τις αιτίες, προσπαθώντας να κατανοήσετε σε βάθος τα συναισθήματα του παιδιού σας. Κάντε το με αυθεντικότητα.

> Έχω αποδεχτεί το θυμό; Δεν υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα. Όλα τα συναισθήματα είναι καλά, γιατί έχουν ένα λόγο να υπάρχουν. Αποδεχτείτε το συναίσθημα, αποδεχτείτε και το λόγο ύπαρξής του. Μην αντιστέκεστε! Μην προσπαθείτε να το διώξετε, να το κρύψετε, να το κουκουλώσετε. Όσο το κάνετε, τόσο θα γιγαντώνεται. Όσο γιγαντώνεται τόσο πιο δύσκολο θα σας είναι να το διαχειριστείτε. Αποδεχτείτε το θυμό σας και εκείνο του παιδιού σας, είστε άνθρωποι με συναισθήματα. Αποδεχτείτε το θυμό σας αποδεχόμενοι τον εαυτό σας αλλά και το παιδί σας. Αυτή/ός είστε, αυτό είναι το παιδί σας. Αγαπήστε το θυμό σας, αγαπήστε το θυμό του παιδιού σας, γιατί έτσι αγαπάτε αυτόν από τον οποίο προέρχεται, εσάς και το παιδί σας. Οι ενοχές δεν θα βοηθήσουν, μόνο προβλήματα θα σας δημιουργήσουν.

> Πάρτε απόσταση. Κι αν όλα πάνε στραβά, σταματήστε. Πάρτε απόσταση. Κλείστε τα μάτια και πάρτε βαθιά εισπνοή. Εκπνεύστε αργά. Παρατηρείστε την αναπνοή σας…  Συνεχίστε μερικά λεπτά. Αδειάστε. Συνεχίστε. Κάνοντας μια παύση μερικών λεπτών δίνουμε τη δυνατότητα σε εμάς να ξαναβρούμε τον εαυτό μας. Η παύση μας χαλαρώνει, αδειάζει όποιο δύσκολο συναίσθημα κι αν είχαμε. Ερχόμαστε ξανά σε επαφή με τον εαυτό μας και βρίσκουμε την ισορροπία μας. Βλέπουμε πιο καθαρά, απαλλαγμένοι από μη αυθεντικές σκέψεις. Κοιτάξτε τώρα το παιδί σας στα μάτια και δείτε το από την αρχή… Κάντε μαζί παύσεις καθημερινά, μάθημα σπουδαίο για τη διαχείριση των συναισθημάτων μας.

Κάθε φορά, που θυμώνετε με το θυμό του παιδιού σας, κάθε φορά που προσπαθείτε να τον αντιμετωπίσετε, σκεφτείτε, ότι για το παιδί σας είστε πρότυπο. Ένας σπουδαίος τρόπος μάθησης για τα παιδιά είναι η μίμηση. Το παιδί μαθαίνει μέσα από εσάς. Το παιδί σας μαθαίνει μιμούμενο τον τρόπο που συμπεριφέρεστε, τον τρόπο που σκέφτεστε. Αν εσείς δεν μπορείτε να δείτε στα μάτια το θυμό σας και αυτό του παιδιού σας, να τον βιώσετε σε βάθος, να τον επεξεργαστείτε, να τον κατανοήσετε, πώς θα μπορέσει εκείνο με τη σειρά του;

Παιδί και θυμός.Τι πρέπει να γνωρίζω πριν τον αντιμετωπίσω;

Η εικόνα ενός θυμωμένου παιδιού, που κλαίει, κοκκινίζει, απαιτεί φωνάζοντας, χτυπά τα πόδια του με νόημα στο πάτωμα, προκαλεί στους περισσότερους γονείς άγχος. Τι πρέπει να κάνω, όταν έρχεται εκείνη η ώρα; Πώς θα αντιμετωπίσω το θυμό του παιδιού μου; Αγχώνομαι, όταν έρχεται η ώρα να βγούμε έξω και έχω να αντιμετωπίσω το θυμό του παιδιού μου στο δρόμο, στο market, στην παιδική χαρά. Πιο πολλοί όμως λένε: Πώς θα του βάλω όρια; Πριν πάρετε απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα, κάντε πρώτα στον εαυτό σας μια χρήσιμη ερώτηση:

Τι πρέπει να γνωρίζω, πριν τον αντιμετωπίσω;

> Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα αποδεκτό. Για την ακρίβεια, όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά. Δεν υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα. Υπάρχουν, απλά, συναισθήματα. Ότι αισθανόμαστε είναι καλό και αποδεκτό, γιατί έχει ένα λόγο για να υπάρχει, δεν αντιστεκόμαστε σε αυτό, δεν προσπαθούμε να το διώξουμε ή να μην το αισθανθούμε. Αντίθετα, το αποδεχόμαστε, το καλωσορίζουμε, προσπαθούμε να το βιώσουμε σε βάθος, να το κατανοήσουμε με αποτέλεσμα να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε, να ξέρουμε δηλαδή τι να κάνουμε, όταν έρθει στο δρόμο μας, δίχως να ταλαιπωρηθούμε. Άρα ποτέ δεν λέμε στο παιδί μας «μη θυμώνεις!», «δεν πρέπει να θυμώνεις», «δεν θυμώνουμε», «δεν μου αρέσει να θυμώνεις», «μην κάνεις έτσι», «δεν έγινε τίποτα»κ.α.

> Ο θυμός έχει λόγο ύπαρξης. Το ότι υπάρχει, κάτι σημαίνει για εμάς που το αισθανόμαστε αλλά και για τον άνθρωπο στον οποίο το απευθύνουμε. Ο θυμός αποτελεί μία έκφραση συναισθηματικής ανάγκης από το παιδί, που μας καλεί να την αναζητήσουμε και στη συνέχεια να την καλύψουμε. Μια συναισθηματική ανάγκη αλλά και η έκφρασή της, ποτέ δεν πρέπει να είναι μη αποδεκτή από το γονιό, να μένει ακάλυπτη ή να περνά απαρατήρητη. Η αδιαφορία θα γιγαντώσει την έκφραση της συναισθηματικής ανάγκης. Στη δική μας περίπτωση, ο θυμός θα ενταθεί ή θα γενικευτεί. Ο θυμός ζητά την προσοχή μας. Όχι! Μην φοβάστε ότι προσέχοντας το θυμό του παιδιού σας, ουσιαστικά τον ενισχύετε! Προσέχοντας το θυμό του παιδιού σας, προσέχετε το παιδί σας, έχετε στο νου σας το παιδί σας, προβληματίζεστε για το παιδί σας. Πώς είναι δυνατό, να είναι αυτό κακό;

> «Το παιδί έχει πάντα δίκιο». Όταν το παιδί σας θυμώνει, έχετε πάντα στο νου σας ότι «το παιδί έχει πάντα δίκιο». Τι σημαίνει αυτό; Έχοντας στο νου σας αυτή τη φράση, δεν αφήνετε το δικό σας θυμό να επηρεάσει τη σκέψη σας, άρα και τις αποφάσεις σας, εμποδίζετε το μυαλό σας να μετατρέψει ξαφνικά το παιδάκι σας σε ένα τέρας, που ωρύεται, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι αφήνετε χώρο στη σκέψη σας, ώστε να αναρωτηθείτε το γιατί. Γνωρίζοντας ότι το παιδί έχει δίκιο να θυμώνει, το δικό του δίκιο, πιο εύκολα θα αναζητήσετε την αιτία του θυμού του. Σκεφτείτε. Δεν είναι δυνατόν έτσι ξαφνικά, δίχως αφορμή, δίχως αιτία κάποιος να θυμώνει. Δεν συμβαίνει ποτέ σε εσάς, δεν συμβαίνει ποτέ στο παιδί σας. Το παιδί σας έχει πάντα κάποιο δίκιο να θυμώνει. Εσείς καλείστε να το βρείτε.

> Αποτελείτε πρότυπο για τα παιδιά σας. Καθετί που θα πείτε, καθετί που θα κάνετε στο παιδί σας, μπροστά στο παιδί σας, κοντά στο παιδί σας, ακόμα κι αν εκείνο δεν είναι μπροστά αλλά «κάτι παίρνει το αυτί του», καθετί που βιώνει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο το παιδί σας μαζί σας αποτελεί γι’ αυτό πρότυπο συμπεριφοράς. Αποτελείτε οδηγός για εκείνο. Του μαθαίνετε καθημερινά εκούσια αλλά συχνότερα ακούσια, τρόπους για να σκέφτεται, να συμπεριφέρεται, να επικοινωνεί, να μιλά, να παίζει, να οργανώνεται, να προγραμματίζει, να κάνει φίλους, να μαθαίνει…Αποτελείτε λοιπόν οδηγός και στον τρόπο με τον οποίο θα διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις ή δύσκολα συναισθήματα. Μην παίρνετε γρήγορες αποφάσεις. Σκεφτείτε και μια και δυο φορές, πριν δράσετε.

> Αναρωτηθείτε, αν με αυτό, που κάνετε, μαθαίνετε στο παιδί σας κάτι χρήσιμο. Καθημερινά καλείστε να πάρετε αποφάσεις, που αφορούν τα παιδιά σας. Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές αυτό μπορεί να σας γεμίζει άγχος. Θέλετε να το «τελειώσετε» γρήγορα,  να το διώξετε μακριά. Το άγχος όμως είναι πολλές φορές κακός οδηγός και συχνά μας οδηγεί να επιλέξουμε εύκολες, γρήγορες και αποτελεσματικές για την ώρα λύσεις. Έχουν όμως αυτές οι λύσεις μακροπρόθεσμα οφέλη; Μαθαίνουν στην πραγματικότητα κάτι στο παιδί ή για την ώρα το κάνουν να πάψει να εκφράζεται, ώστε να μην το ακούτε πια; Όταν αποφασίζετε πώς θα δράσετε, σκεφτείτε τι μαθαίνετε στο παιδί σας. Μαθαίνετε κάποιον τρόπο να αντιμετωπίζει, όσα το δυσκολεύουν στη ζωή του; Το βοηθάτε να ωριμάσει συναισθηματικά και να κατακτήσει το επίπεδο της αυτονομίας, που έχει ανάγκη για την ηλικία του; Αν ναι, τότε προχωρήστε! Αν όμως όχι, σκεφτείτε ξανά τι έχει ανάγκη το παιδί σας να μάθει από αυτό και για αυτό, που του συμβαίνει.

Ο θυμός και οι εκφράσεις του δυσκολεύουν τους περισσότερους γονείς. Η πλειονότητα των γονιών μεγάλωσε με δυσλειτουργικές αντιλήψεις για τα συναισθήματα. Μεγαλώνοντας έπρεπε να είμαστε καλά παιδιά, να καθόμαστε ήσυχα, να ακούμε τους μεγάλους. Όταν κάναμε το αντίθετο, γινόμασταν κακά παιδιά, με κακές συμπεριφορές, για τις οποίες οι γονείς μας θα έπρεπε να ντρέπονται, αν ακολουθούσαν κατά γράμμα τις κοινωνικές συμβάσεις για το ποια είναι η καλή και κακή συμπεριφορά, ποιο είναι το καλό και ποιο το κακό παιδί. Σκεφτείτε αυτό: Όσο υπάρχουν συναισθήματα για τα οποία πρέπει να ντρεπόμαστε, όσο υπάρχουν συναισθήματα, που δεν πρέπει να αισθανόμαστε, κακά συναισθήματα, μη αποδεκτά συναισθήματα, τόσο θα υπάρχουν και οι αντίστοιχες συμπεριφορές.

 

Κατανοώντας τη συμπεριφορά του παιδιού μου (18-36 μηνών)

«Εκνευρίζομαι, όταν συνειδητοποιώ, ότι ο δίχρονος γιος μου έχει τόση δύναμη και δεν εννοώ σωματική! Τυπικό παράδειγμα έκφρασης αυτής της δύναμης, είναι η εβδομαδιαία μας «βόλτα» στο μάρκετ. Αλίμονο, αν του κάνει εντύπωση κάποιο από τα προιόντα που βλέπει! Ξεσηκώνει τον κόσμο, αν του πω όχι. Κάνει ένα φοβερό ξέσπασμα θυμού, φωνάζει, κλαίει, γίνεται κατακόκκινο. Δεν ξέρω τι να κάνω σε αυτές τις περιπτώσεις!».

Αυτή θα μπορούσε να είναι μια τυπική συμπεριφορά ενός δίχρονου παιδιού, που του λένε όχι. Η ηλικία αυτή για τα νήπια μπορεί να χαρακτηριστεί και ηλικία του «όχι». Τι σημαίνει αυτό; Ότι το όχι βγαίνει από το στόμα των νηπίων πολλές φορές την ημέρα. Αρνούνται, θυμώνουν και κλαίνε ή ξεσπούν σε πιο σοβαρές κρίσεις θυμού. Πολύ συχνή είναι η εικόνα ενός παιδιού να κλαίει και να χτυπιέται ή να κυλιέται στο πάτωμα φωνάζοντας, όταν οι γονείς του δεν ανταποκρίνονται στο κάλεσμά του.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

> Αυτή είναι μια περίοδος που το νήπιο ανακαλύπτει τον εαυτό του ως ξεχωριστό ον. Μέχρι πριν από λίγο πίστευε πως ήταν ένα με τη μαμά. «Τώρα λοιπόν είναι η ώρα να δείξω ποιος είμαι, να δείξω ότι μπορώ και μόνος μου, ότι μπορεί να θέλω κάτι διαφορετικό από αυτό που θέλεις εσύ, να σου δείξω ότι μπορεί να έχω δική μου άποψη, ότι μπορώ να παίρνω αποφάσεις για μένα, ότι αξίζω». Μια σπουδαία περίοδος για τα νήπια, που μαθαίνουν πολλά τόσο για τον κόσμο, όσο και για τον εαυτό τους. Ο θυμός τους και οι εκφράσεις του είναι απόρροια του σεβασμού για τον εαυτό τους, που θέλουν να ανακτήσουν μετά το δικό σας όχι, το οποίο είναι για εκείνα προσβολή. «Δεν είναι δυνατό να μου λες όχι, γιατί ότι αποφασίζω δεν μπορεί να είναι λάθος ή να μην γίνεται σεβαστό». Αυτή είναι η δική τους πραγματικότητα, που αξίζει το σεβασμό μας και μόνο καλό μπορεί να τους κάνει.

> Τα νήπια με αυτόν τον τρόπο χτίζουν την αυτοεκτίμησή τους. Εκφράζουν ξεκάθαρα και βροντερά τις ανάγκες τους, τα θέλω τους, τις διαθέσεις τους, πιστεύοντας πως όλα θα γίνουν σεβαστά, γιατί απλά έχουν δίκιο και αυτό τα κάνει να αισθάνονται υπερήφανα για τον εαυτό τους. Εμείς συντονιζόμαστε με τις ανάγκες τους και ανταποκρινόμαστε σε αυτές καλύπτοντάς τες και εκείνα παίρνουν το μήνυμα ότι η ανταπόκρισή μας οφείλεται στη δική τους αξία. «Αξίξω, γι’αυτό οι γονείς μου ανταποκρίνονται». Υπάρχουν όμως φορές που η ανάγκη τους να εκφράσουν τον εαυτό τους έρχεται, για παράδειγμα, σε αντίθεση με την ασφάλειά τους. Τότε ακούν ένα όχι που ηχεί στα αυτιά τους τόσο δυνατά και ο θυμός ξεσπά. Μια λανθασμένη κίνηση από εμάς θα ήταν να αντιδράσουμε δείχνοντας μόνο την αρνητική μας διάθεση και μάλιστα με θυμό. Σκεφτείτε, δεν αντιδρούμε, προσπαθούμε να συνδεθούμε, δηλαδή προσπαθούμε να κατανοήσουμε αυτό που το παιδί μάς εκφράζει. Τι μας εκφράζει με το θυμό του; Την ανάγκη του να γίνεται σεβαστό. Την ανάγκη του να χτίσει μια υγιή αυτοεκτίμηση. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως θα πάρουμε πίσω την απόφασή μας, εφόσον πρόκειται για την ασφάλειά του. Το παιδί σας δεν έχει ανάγκη να γίνουν απαραίτητα αποδεκτές οι συμπεριφορές του. Έχει ανάγκη να είναι εκείνο και τα συναισθήματά του πλήρως αποδεκτά. Έχει ανάγκη να κατανοήσετε το θυμό του και την πυρηνική του ανάγκη να δείχνει σεβασμό στον εαυτό του αλλά και να είναι αποδέκτης σεβασμού, ώστε να ενδυναμωθεί η αυτοεκτίμησή του, η κινητήριος δύναμη της συνεχιζόμενης ανάπτυξής του.

> Η αλήθεια είναι, πως δυσκολεύονται να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Γι’αυτό και όταν θέλουν κάτι και δεν το έχουν καταλήγουν πολύ γρήγορα σε κρίση θυμού. Αυτές οι κρίσεις είναι ο τρόπος, που έχουν για να εκφράσουν αυτό, που αισθάνονται. Όταν τους λέτε όχι, δεν έχουν άλλο τρόπο στο οπλοστάσιο τους για να το διαχειριστούν, από το θυμό. Δεν μπορούν δηλαδή να εκφράσουν με άλλο τρόπο τη δυσαρέσκειά τους και καταλήγουν σε θυμό, ούτε να διαχειριστούν τον ίδιο το θυμό και καταλήγουν σε κρίση θυμού. Η περιοχή του εγκεφάλου που ρυθμίζει τα συναισθήματα, το μεταιχμιακό σύστημα δεν είναι ακόμα τόσο ώριμη ώστε να λειτουργήσει για το λόγο για τον οποίο υπάρχει. Πώς θα ωριμάσει; Θα ωριμάσει μέσω των βέλτιστων εμπειριών διαχείρισης συναισθημάτων, που θα αποκτήσει μέσα στη σχέση σας και στη σχέση του με άλλους ανθρώπους που θα είναι υπεύθυνοι για εκείνο. Θα ωριμάσει όταν τα δικά του έντονα συναισθήματα, που του φέρνουν εσωτερική ανισορροπία, αντιμετωπίζονται συστηματικά με το δικό σας ώριμο μεταιχμιακό σύστημα. Αυτό σημαίνει πως για να ωριμάσει ένας εγκέφαλος είναι ανάγκη να συνδέεται καθημερινά με έναν ώριμο εγκέφαλο, το δικό σας.

> Όπως ειπώθηκε παραπάνω, τα νήπια μαθαίνουν καθημερινά πράγματα για τον κόσμο που τα περιβάλλει, ειδικά αυτή την περίοδο που μπορούν να κινούνται με ευκολία, όπου επιθυμούν. Τώρα λοιπόν ξεκινά το ταξίδι των ορίων. Τι θα συμβεί, αν το πετάξω κάτω; Τι θα γίνει, αν το τραβήξω, αν το φυσήξω, αν το αναποδογυρίσω, αν το ζουλήξω, αν ουρλιάξω, αν το σπρώξω, αν το κλωτσήσω κ.α… Με βάση τη δική μας ανταπόκριση εκείνα καταλαβαίνουν μέχρι που μπορούν να πάνε. Σε αυτό το «παιχνίδι» όμως θα υπάρξουν φορές, που θα ακούσουν «όχι». Όταν αυτές είναι αρκετές ή όταν το όχι ακουστεί για κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον τότε είναι που ο θυμός κάνει την εμφάνισή του.

> Αυτή είναι η ηλικία που τα νήπια αρχίζουν να μιλούν λίγο καλύτερα, αλλά όχι τόσο καλά, ώστε να μπορούν να εκφράσουν με ακρίβεια αυτό, που πραγματικά θέλουν ή αισθάνονται. Αυτός είναι ένας πολύ καλός λόγος για να θυμώσουν.

> Σε αυτή την ηλικία τα μικρά σας δεν έχουν την αίσθηση του χρόνου. Πόσες φορές δεν θύμωσαν, όταν άκουσαν τις λέξεις, αύριο, σε λίγο κ.α.; Θυμώνουν γιατί δεν καταλαβαίνουν τι τους λέτε αλλά και γιατί πιστεύουν ότι το σε λίγο είναι τα δικά μας 5 δευτερόλεπτα και το αύριο το δικό μας ποτέ.

Οι κρίσεις θυμού έρχονται στα πλαίσια της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών και απαιτούν την προσοχή μας. Κάθε φορά που αντιμετωπίζετε τον θυμό του παιδιού σας σκεφτείτε; Από που προέρχεται ο θυμός; Τι θέλει να μου εκφράσει το παιδί μου πραγματικά; Γιατί του λέω όχι; Γιατί του λέω να κάνει αυτό και αντιδρά; Πως πήρα αυτή την απόφαση; Κοιτάξτε μέσα σας. Ανταποκρίνεστε στη δική του ανάγκη ή η απόφασή σας είναι αντίδραση σε μια δική σας ανάγκη που μένει ακάλυπτη; Πώς αισθάνομαι τώρα για αυτό που συμβαίνει και γιατί; Θυμό, οργή, απογοήτευση, άγχος. Για ποιο πράγμα αισθάνεστε έτσι; Αφορά το παιδί σας ή μήπως εσάς; Σας θυμίζει κάτι αυτή η σκηνή; Τι κάνατε εσείς ως παιδί σε αντίστοιχες καταστάσεις και πως αντιδρούσε η μητέρα σας; Πως σας κάνει να αισθάνεστε τώρα αυτό; Πολλές είναι οι φορές που τα παιδιά αντιδρούν με θυμό γιατί τα συναισθήματα και οι αποφάσεις μας δεν αφορούν αυτά αλλά απευθύνονται σε αυτά. Ο θυμός τους είναι ο μόνος τρόπος για να μας δείξουν ότι αυτό δεν είναι, ούτε θα έπρεπε να είναι δικό τους φορτίο, φορτίο που μπορούν να αντέξουν.

 

Τι να κάνω σε μια κρίση θυμού;

> Μείνετε ψύχραιμοι.

> Αν ο θυμός του παιδιού σας και οι εκφράσεις του είναι κάτι καινούργιο για εσάς, σκεφτείτε ότι όπως σε καθετί καινούργιο έτσι κι εδώ θα σας πάρει κάποιο χρόνο για να βρείτε έναν τρόπο να διαχειρίζεστε το θυμό, ώστε να νιώσει άνετα τόσο το παιδί σας όσο κι εσείς.

> Πείτε στο παιδάκι σας τι δεν μπορεί να κάνει ήρεμα και απλά. Μην λέτε πολλά λόγια. Δεν μπορεί να σας ακούσει τώρα. Αυτό που προσπαθεί να κάνει είναι να εκφράσει όλη την ένταση που αισθάνεται. Προσπαθεί να εκτονωθεί.

> Αναγνωρίστε ό τι αισθάνεται. Ναι αγάπη μου, τώρα είσαι θυμωμένος/η γιατί… Είναι δύσκολο να μην μπορείς να…

> Μείνετε δίπλα του, δείξτε του τρυφερότητα. Πάρτε το αγκαλιά, χαϊδέψτε το, φιλήστε το απαλά, πείτε λόγια υποστηρικτικά («η μαμά/ ο μπαμπάς είναι εδώ», «μπορείς να κλάψεις, όσο το χρειαστείς», «εγώ θα μείνω δίπλα σου, μέχρι να νιώσεις καλύτερα«). Αν αντιστέκεται στο άγγιγμα, διαβεβαιώστε το ότι θα είστε δίπλα του μέχρι να νιώσει καλύτερα. Αν γίνει επιθετικό προς τον εαυτό του ή εσάς, πείτε του: «Δεν μπορώ να σε αφήσω να…«. Θα χρειαστεί να του κρατήσετε τα χέρια ή να το κρατήσετε κάπως ώστε να μην κάνει κακό στον εαυτό του.

> Μείνετε δίπλα του μέχρι να εκτονωθεί πλήρως ο θυμός και όποια άλλα συναισθήματα έχει.

> Αφού ο θυμός λήξει, μπορεί το παιδί να συμπεριφερθεί σα να μην έχει συμβεί τίποτα, μπορεί να ζητήσει την αγκαλιά σας, μπορεί να ζητήσει να παίξετε, μπορεί να θελήσει να σας πει κάτι. Υπενθυμίστε στο παιδάκι σας πόσο πολύ το αγαπάτε.

> Προτείνετέ του να κάνετε κάτι μαζί. 

Σε όλη αυτή τη διαδικασία η σχέση σας προωθείται. Η εμπιστοσύνη που έχει το παιδί σας σε εσάς ότι θα του δοθεί προσοχή, αγάπη, αποδοχή, κατανόηση, ενδυναμώνεται. Το παιδί θυμώνει, εκφράζει δηλαδή μια ανάγκη του κι εσείς την αναγνωρίζετε και την αποδέχεστε. Μένετε δίπλα ως σταθερή παρουσία σε μια δύσκολη στιγμή του παιδιού σας. Του παρέχεται ασφαλές πλαίσιο (προσοχή, αγάπη, αποδοχή, κατανόηση) ώστε να εκφραστεί βαθιά. Μένετε δίπλα του όσο χρειαστεί, ώστε να εκφραστεί πλήρως. Είστε εκεί, όταν το παιδί είναι καλύτερα και έτοιμο να συνεχίσει. Είστε πιστοί στη σχέση σας. Είμαι εδώ για εσένα κάθε στιγμή. Σε αγαπώ άνευ όρων, σε σέβομαι, σε αποδέχομαι πλήρως, σε προσέχω, όταν και για όσο το έχεις ανάγκη κατανοώντας σε. Αυτό είναι το πρότυπο από το οποίο θα μάθει το παιδί σας να ρυθμίζει τα συναισθήματά του, να αντιμετωπίζει τις ματαιώσεις. Θα μάθει μέσα στη σχέση σας. Θα μάθει μέσα από τη σχέση σας. Θα μάθει αφού συνδεθείτε μαζί του. Θα ωριμάσει μέσω της δικής ωριμότητας, που εκφράζεται καθημερινά στη σχέση σας.

 

 

Προσπαθώντας να οριοθετήσουμε τα παιδιά Μέρος 3ο

Επόμενος γονέας:

> Ο χαλαρός, ανεκτικός γονέας. Πρόκειται για έναν γονέα, που δεν δίνει καμία κατεύθυνση, καμία δομή στην οικογένεια. Έχει ελάχιστες απαιτήσεις. Δεν θέτει όρια γιατί πιστεύει, πως χρειάζονται. Δεν υπάρχει κανένα πρόγραμμα, γιατί δεν το έχει κανείς ανάγκη.  Αποφεύγει τις συγκρούσεις. Έχει πολύ μικρές προσδοκίες από τα παιδιά του για ωριμότητα και αυτοέλεγχο. Αποτέλεσμα: Αυτός ο γονέας μπορεί να μεγαλώσει παιδιά ανεύθυνα ή παιδιά που εφόσον δεν τους έχει δοθεί κανένας δρόμος, εκείνα επέλεξαν το δικό τους και έμαθαν να κάνουν τα πάντα με το δικό τους τρόπο σε σημείο τέτοιο, που να δυσφορούν έντονα, όταν συμβεί το αντίθετο ή απλά κάτι άλλο από αυτό που ξέρουν. Είναι δηλαδή παιδιά, που δεν μπορούν να προσαρμοστούν σε άλλα περιβάλλοντα, τα βρίσκουν σκούρα εκτός σπιτιού ή επιβάλλονται έντονα και με επιθετικότητα. Τα παιδιά του χαλαρού γονέα είναι, πιθανά, παιδιά με χαμηλό αυτοέλεγχο (δυσκολεύονται να ελέγξουν τη συμπεριφορά τους, όταν κάποιος επιτέλους τους το ζητήσει), ανώριμα σε επίπεδο σκέψης, απαιτητικά, με χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες (πιθανή συνέπεια να έχουν προβλήματα στις σχέσεις τους με άλλα παιδιά) και επιθετικά.

> Ο αμελής, αδιάφορος γονέας. Είναι ο γονέας που δεν καλύπτει τις βασικές συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών του, δεν εμπλέκεται ή δεν θέλει να εμπλέκεται μαζί τους σχεδόν καθόλου συναισθηματικά. Τους παρέχει καταφύγιο και τροφή, αλλά όχι τη ζεστασιά που χρειάζονται τα παιδιά, άνευ όρων αγάπη, πλήρη αποδοχή, σεβασμό, φροντίδα, όρια βασισμένα στις ανάγκες τους. Τον ενδιαφέρουν περισσότερο «τα δικά του» (εργασία, φίλοι, κοινωνική ζωή, συναισθηματικά προβλήματα), παρά τα παιδιά του. Αντιδρούν με αδιαφορία όταν τα παιδιά ζητούν προσοχή, με οποιοδήποτε τρόπο (θετικό ή αρνητικό). Αδιαφορεί για τις πραγματικές τους ανάγκες. Αποτέλεσμα: Τα παιδιά αυτών των γονέων πρέπει να μάθουν να μεγαλώνουν μόνα τους. Φοβούνται να δημιουργήσουν σχέσεις (αυτό τους το έχουν μάθει πολύ καλά οι γονείς τους), θεωρούν ότι θα εξαρτηθούν, ότι θα εξαπατηθούν. Αντίθετα είναι πιο επιρρεπή στις κάθε είδους εξαρτήσεις (ναρκωτικά, αλκοόλ, διαδίκτυο, τζόγος), γιατί προσπαθούν απεγνωσμένα να καλύψουν με κάποιο τρόπο τις βασικές συναισθηματικές τους ανάγκες, προσπαθούν να ανακουφίσουν όποια δυσάρεστα συναισθήματα έχουν (φόβος, έντονο στρες, θλίψη), να γεμίσουν τα «κενά» τους. Άλλωστε οι εξαρτήσεις αυτό το σκοπό εξυπηρετούν, ανακουφίζουν, πρόσκαιρα όμως.

> Ο αυστηρός γονέας. Είναι εκείνος ο γονέας, που θέτει όρια, θέτει κανόνες. Τα παιδιά του γνωρίζουν ποιες είναι οι συνέπειες των πράξεων τους και επιλέγουν ελεύθερα γνωρίζοντας τι θα συμβεί (αν δεν ολοκληρώσω τα μαθήματά μου, δεν μπορώ να δω τηλεόραση, το μεσημέρι είναι μια ώρα κοινής ησυχίας, οι άνθρωποι ξεκουράζονται, μπορώ να το κάνω κι εγώ, αν όμως δεν θέλω μπορώ να παίξω ήσυχα στο δωμάτιό μου κ.α). Ο αυστηρός γονέας είναι δεκτικός, βάζει πρώτη την επικοινωνία, είναι δίκαιος αλλά και ευέλικτος. Έχει στόχο την αυτονομία, την ανεξαρτησία των παιδιών του και την αύξηση της αυτοεκτίμησής τους, γι’ αυτό τα αφήνει να επιλέξουν, να πάρουν πρωτοβουλίες ακόμα κι αν φαίνεται ότι κάτι θα πάει στραβά, τα αφήνει να υποστούν τις συνέπειες. Αυτό σημαίνει πως στο λάθος είναι υποστηρικτικός και ενθαρρυντικός, παρά επικριτικός και εκδικητικός. Τα υποστηρίζει και τα ενθαρρύνει γιατί πιστεύει στην αγάπη άνευ όρων, θα σε αγαπώ ότι κι αν γίνει, είτε επιλέξεις το ένα είτε το άλλο, στην πλήρη αποδοχή των παιδιών του, σε αποδέχομαι όπως ακριβώς είσαι, ακόμα κι αν η συμπεριφορά σου με εκνευρίζει πολλές φορές, στη φροντίδα, θα σε φροντίζω με τον τρόπο μου, όσο εσύ μεγαλώνεις, στον σεβασμό της επιλογής, μπορείς να κάνεις αυτό που θεωρείς σωστό, στα σταθερά και βασισμένα στις ανάγκες των παιδιών του όρια, θα σου δείχνω το σωστό ή θα σου λέω τη γνώμη μου περιμένοντας να πάρουμε μια κοινή απόφαση (μεγαλώνοντας).  Αποτέλεσμα: Τα παιδιά των αυστηρών γονέων είναι πιο χαρούμενα, πιο ισορροπημένα, γιατί οι γονείς τους έχουν καλύψει τις βασικές συναισθηματικές ανάγκες τους (αγάπη, αποδοχή, σεβασμός, φροντίδα, όρια), σταθερά και με συνέπεια. Φαίνεται να έχουν μεγαλύτερο αυτοέλεγχο (ελέγχω τη συμπεριφορά μου) και να πετυχαίνουν να αυτορρυθμίζονται (ρυθμίζω το συναίσθημα, τη σκέψη και τη συμπεριφορά μου) πολύ πιο εύκολα και αποτελεσματικά από παιδιά τις ηλικίας τους. Έχουν καλές κοινωνικές δεξιότητες και αυτοπεποίθηση.

Όλα τα παιδιά έχουν ανάγκη γονείς δυνατούς, σταθερούς αλλά και ευέλικτους, δεκτικούς και δίκαιους. Πάνω απ’ όλα όμως χρειάζονται γονείς που να έχουν προτεραιότητα την αγάπη τους για αυτά. Τα όρια κάνουν κακό στα παιδιά αν δεν συνοδεύονται από την ανεμπόδιστη αγάπη, την πλήρη αποδοχή, τη φροντίδα και το σεβασμό σε αυτά καθημερινά και με κάθε ευκαιρία. 

Προσπαθώντας να οριοθετήσουμε τα παιδιά Μέρος 2ο

Όταν οι γονείς οριοθετούν χρειάζεται να είναι σταθεροί, δηλαδή να μην αθετούν τον κανόνα που οι ίδιοι έχουν βάλει, ο κανόνας αυτός να ισχύει πάντα και για όλους. Δεν υπάρχουν όμως πάντα σταθεροί κανόνες για όλες τις ηλικίες. Τα όρια τίθενται με βάση την ηλικία, την ωριμότητα του παιδιού (βιολογική. γνωστική, συναισθηματική), είναι δηλαδή βασισμένα στις πραγματικές ανάγκες του παιδιού (βιολογικές, γνωστικές, συναισθηματικές) και όχι του γονέα. Δεν βάζουμε έναν κανόνα γιατί βολεύει εμάς πρόσκαιρα, αλλά επειδή το παιδί μας το έχει ανάγκη για να αναπτυχθεί ανεμπόδιστα αλλά και για να είναι με ασφαλές. Άρα δύο έννοιες, που μας οδηγούν, είναι η ασφάλεια του παιδιού μας και οι ιδιαίτερες ανάγκες κάθε αναπτυξιακής φάσης του παιδιού μας.

Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να ζητάμε από ένα μωρό 9 μηνών ή και παραπάνω να μην πετάει από το τραπέζι  τα παιχνίδια του ή άλλα ασφαλή αντικείμενα, που του έχουμε δώσει, με δύναμη κάτω, γιατί πολύ απλά αυτή η συμπεριφορά είναι κομμάτι του αναμενόμενου παιχνιδιού, γι’ αυτή την ηλικία. Αν δεν επιτρέψουμε στο παιδί μας να παίξει με αυτόν τον τρόπο, θα εμποδίσουμε την φυσιολογική του ανάπτυξη. Θα το οριοθετήσουμε όμως, αν τα αντικείμενα, που πετά, μπορούν να σπάσουν, να πεταχτούν και να το τραυματίσουν, ανταλλάσσοντας τα αντικείμενα αυτά με άλλα πιο ασφαλή. Από την άλλη θα οριοθετήσουμε ήπια ένα εξάχρονο, που παίζει πετώντας το τηλεκοντρόλ επαναλαμβανόμενα στο πάτωμα, λέγοντάς του, πως αυτό που κάνει δεν είναι παιχνίδι, το τηλεκοντρόλ μπορεί να σπάσει και ότι, αν έχει διάθεση για παιχνίδι μπορεί να το κάνει με τα παιχνίδια του.

Είναι ανάγκη λοιπόν να είμαστε σε επαφή με τις ανάγκες που έχει το παιδί μας σε κάθε ηλικία, γιατί κάποιες συμπεριφορές του παιδιού μας που εμείς τις βρίσκουμε ενοχλητικές ή προβληματικές μπορεί να είναι συμπεριφορές στα πλαίσια της φυσιολογικής ανάπτυξής του. Επιπλέον οι ανάγκες του παιδιού μας δεν εξαρτώνται μόνο από εσωτερικούς παράγοντες αλλά πολλές φορές και από εξωτερικούς, από εξωτερικά γεγονότα. Δεν θα αντιμετωπίσουμε με τον ίδιο τρόπο ένα οκτάχρονο παιδί, που ζητά να κοιμηθεί με τους γονείς του, γιατί πριν από λίγο έγινε ένας σεισμός και φοβήθηκε, με ένα άλλο παιδί της ίδιας ηλικίας, που συστηματικά κοιμάται με τους γονείς του το βράδυ.

Με ποιο τρόπο συνηθίζουν οι γονείς να θέτουν όρια; Ποιο το αποτέλεσμα της κάθε επιλογής τους;

Πρόκειται για τέσσερις «κατηγορίες γονέων», για τέσσερις κατηγορίες τρόπου οριοθέτησης, τρόπου που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας. Οι κατηγορίες φυσικά δεν είναι αναγκαία απόλυτες. Μπορεί κάποιος γονέας να έχει στοιχεία από δύο οι περισσότερες κατηγορίες ή μια κατηγορία να του «μοιάζει» περισσότερο από κάποια άλλη.:

> Ο αυταρχικός γονέας. Πρόκειται για έναν απαιτητικό και τιμωρητικό γονέα, που δεν αφήνει περιθώρια επιλογής στα παιδιά του. Ο γονέας αυτός δίνει αξία στην υπακοή, την τάξη, την παράδοση αποθαρρύνει την ανεξαρτησία και την ατομικότητα. Θέτει κανόνες χωρίς να τους συζητήσει. Δεν εξηγεί τη λογική που κρύβεται πίσω από αυτούς. Άλλωστε, η εξουσία του μέσα στο σπίτι είναι αδιαμφισβήτητη. Αποτέλεσμα: Ο αυταρχικός γονέας μπορεί να αγαπάει το παιδί του, δεν το αφήνει όμως να σκεφτεί για τον εαυτό του. Αντίθετα, σκέφτεται εκείνος για αυτό, γιατί εκείνος παίρνει πάντα τις αποφάσεις. Δεν μεγαλώνει το παιδί με σκοπό να ανεξαρτητοποιηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορεί να σκέφτεται, να αποφασίζει και να πράττει αυτόνομα, δίχως το φόβο της άποψης του μπαμπά και της μαμάς. Αυτό το παιδί θα δυσκολευτεί πολύ να θέσει τα δικά του όρια, να ξεχωρίσει τον εαυτό του από τους άλλους, να διαχωρίσει τη δική του άποψη από εκείνη των άλλων. Είναι πολύ πιθανό και στην ενήλική του ζωή να αφήνει τους άλλους να αποφασίζουν γι’ αυτόν, γιατί θα φοβάται τη σύγκρουση με εκείνους (φίλοι, σύντροφος, εργοδότης κ.α), αν έχει διαφορετική άποψη, είναι πιθανό να μην έχει δική του άποψη, γιατί θα έχει μάθει πως δεν μπορεί να έχει ή πιο απλά δεν έχει εξασκηθεί στο να αποκτά δική του άποψη. Είναι επίσης πιθανό τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε τέτοιο περιβάλλον να γίνουν- από υγιή αντίδραση- περιφρονητικά και εριστικά όχι μόνο με τους γονείς αλλά και με όλους τους άλλους. Μην ξεχνάτε ότι η σχέση με τους γονείς μας αποτελεί για όλους μας πρότυπο σχέσης (θετικό ή και αρνητικό) και μας ακολουθεί μια ζωή, αν δεν μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε το κακό που μπορεί να μας κάνει, ώστε να αγωνιστούμε για πιο υγιείς σχέσεις. Μπορούν επίσης να γίνουν πολύ ντροπαλοί άνθρωποι, άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση, αποτέλεσμα της έλλειψης σεβασμού από τους γονείς τους σε αυτά. Αποφασίζω εγώ για εσένα γιατί εσύ δεν ξέρεις και δεν μπορείς να ξέρεις.

Συνεχίζεται Μέρος 3ο…

Προσπαθώντας να οριοθετήσουμε τα παιδιά Μέρος 1ο

Οριοθετώ σημαίνει καθορίζω μέχρι που μπορώ να πάω, ποια είναι η κόκκινη γραμμή που αν την φτάσω και δεν την ξεπεράσω, η συμπεριφορά μου είναι καλή, αποδεκτή, αν όμως την ξεπεράσω τότε αυτόματα η συμπεριφορά γίνεται μη αποδεκτή. Όλοι έχουμε ακούσει, πως τα παιδιά έχουν ανάγκη τα όρια. Πράγματι, η ύπαρξη και η σταθερή και συνεπής εφαρμογή τους για όσο τα παιδιά το έχουν ανάγκη, αποτελούν μια βασική συναισθηματική ανάγκη των παιδιών. Η συνέπεια και η σταθερότητα στα όρια, δηλαδή η ύπαρξη σταθερών κανόνων βασισμένων στις πραγματικές ανάγκες τους (λαμβάνουμε πάντα υπόψη την ωριμότητα και την ηλικία) και η συνεπής εφαρμογή τους σημαίνει για τα παιδιά κάτι πολύ μεγάλο, σημαίνει σταθερότητα. Αν τα παιδιά χρειάζονται ένα σταθερό περιβάλλον, η σταθερή οριοθέτηση αποτελεί ένα από τα πράγματα που οφείλουμε να κάνουμε για να τους το παρέχουμε.

Το σταθερό περιβάλλον είναι το περιβάλλον που παρέχει στα παιδιά την αίσθηση της ασφάλειας. Τα ασφαλή παιδιά είναι τα παιδιά που μεγαλώνουν και γίνονται συναισθηματικά ώριμοι άνθρωποι. Τα ασφαλή παιδιά είναι αυτά που αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους, έχουν αυτοπεποίθηση, πιστεύουν δηλαδή στον εαυτό τους αλλά και στους ανθρώπους, στον κόσμο, άρα είναι έτοιμα να βγουν εκεί έξω με αυτοπεποίθηση και να μάθουν τα πάντα γύρω τους. Νιώθω ασφαλής, άρα θέλω να παίξω, να τρέξω, να κάνω φίλους, να μάθω, να ζήσω.

Πολλές είναι οι φορές, που τα όρια τα καθορίζουν τα ίδια τα παιδιά. Όταν ρωτάμε τους γονείς ποιος είναι ο αρχηγός στο σπίτι, εκείνοι με καμάρι απαντούν, πως είναι ο μικρός τους γιος ή η μικρή τους κόρη. Το παιδί είναι αυτό που παίρνει τις αποφάσεις για εκείνο και για τους γονείς του, αποφάσεις που φυσικά δεν είναι αναμενόμενο να παίρνει στην ηλικία του. Όσο χαριτωμένο κι αν είναι, αρχικά, αυτό για τους γονείς, τόσο χειρότερο γίνεται στη συνέχεια. Το παιδί δυσφορεί, δυσανασχετεί και φοβάται για πράγματα που οι γονείς δεν θα ανέμεναν. Πως είναι δυνατόν να είναι αντάρτης στο σπίτι και έξω από αυτό να μην μπορεί να μιλήσει; Γιατί συμβαίνει αυτό;

Το παιδί αυτό δεν διαφέρει σε τίποτα από τα παιδιά της ηλικίας του, ώστε να μπορεί να παίρνει αποφάσεις για το ίδιο, αποφάσεις που θα έπρεπε να πάρουν οι γονείς του. Αποφασίζει τελικά γιατί του έχουμε δώσει εμείς το χώρο να το κάνει. Γιατί εμείς του έχουμε παραχωρήσει το ρόλο μας ως γονείς. Κάποιος πρέπει να είναι ο γονέας και είναι το παιδί γιατί εμείς το αφήσαμε. Μπορεί όμως το παιδί μας να σηκώσει τέτοιο βάρος; Τι μηνύματα άραγε του δίνουμε, όταν του παραχωρούμε το ρόλο μας, έτσι απλά;

Μπορεί να δείχνει έτοιμο να πάρει αποφάσεις που δεν είναι της ηλικίας του, αλλά δεν είναι, γιατί είναι απλά ένα παιδί. Μπορεί να δείχνει δυνατό αλλά δεν είναι, γιατί δεν μπορεί να είναι. Το αποτέλεσμα είναι το παιδί να συνειδητοποιεί ότι έχει δυο πολύ αδύναμους γονείς δίπλα του. Πως είναι δυνατό δυο αδύναμοι γονείς να μπορούν να μου δώσουν ασφάλεια; Το παιδί σας έχει απόλυτη ανάγκη να σας βλέπει σαν δυο υπερήρωες, που ξέρουν τα πάντα, που μπορούν τα πάντα, που νικούν κάθε κακό, όσο δυνατό κι αν είναι. Μόνο τότε αισθάνεται ασφάλεια.

Συνεχίζεται Μέρος 2ο…

Κατανοώντας τη συμπεριφορά του παιδιού μου (0- 18 μηνών)

Έχω μια κόρη 5 μηνών. Δεν έχω κοιμηθεί ολόκληρο βράδυ εδώ και μήνες. Ξυπνάει κλαίγοντας καθ’όλη τη διάρκεια της νύχτας. Τι να κάνω;

Τα μωρά κλαίνε για να μας πουν ότι κάτι πάει στραβά, ότι κάτι τα ενοχλεί, ότι κάτι τους προκαλεί δυσφορία, ότι κάτι τους λείπει. Δεν κλαίνε σίγουρα για να μας ενοχλήσουν. Θα κλάψουν αν πεινάνε ή έχουν βραχεί, αν πονάνε ή έχουν πυρετό, αν είναι κουρασμένα ή βαριούνται, αν δεν μπορούν να ηρεμήσουν από μια μέρα με υπερένταση, αν τους λείπει η μαμά. Θα σταματήσουν να κλαίνε αν κάποιος καταφέρει να τους παρέχει την ανακούφιση που τόσο έχουν ανάγκη, εξαλείφοντας την αιτία της δυσφορίας ή αν εξαντληθούν. Υπάρχουν πολλά μωρά που κλαίνε λίγο και άλλα που κλαίνε πολύ και αυτό είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας με την οποία γεννιέται ένα παιδί.

Για να μπορέσουν οι γονείς ή εκείνος που έχει αναλάβει μέρος της φροντίδας του παιδιού να ανταποκριθούν στις ανάγκες του, χρειάζεται να γνωρίζουν,  τι μπορεί να κατανοήσει και τι μπορεί να καταφέρει ένα μωρό σε αυτή τη φάση. Είναι ανάγκη δηλαδή να μάθουν ποια είναι τα εφόδια τους παιδιού τους αυτή την περίοδο, σωματικά, γνωστικά, συναισθηματικά, κοινωνικά.

Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών τα μωρά δεν μπορούν να ελέγξουν τις πράξεις τους, να κατανοήσουν τις αιτίες τους και τα αποτελέσματα αυτών.

> Ζουν στο εδώ και τώρα. Δεν μπορούν να θυμηθούν καλά γεγονότα που έγιναν στο παρελθόν, όμως μαθαίνουν γρήγορα τα πρόσωπα που τα τρέφουν, τα φροντίζουν, τους δίνουν την παρηγοριά που έχουν ανάγκη, τα πρόσωπα που καλύπτουν τις βασικές σωματικές και συναισθηματικές τους ανάγκες.

> Η μνήμη τους αναπτύσσεται γρήγορα. Έτσι στον 6ο με 8ο μήνα θυμούνται ανθρώπους και αντικείμενα που δεν είναι παρόντα.

> Αναπτύσσουν πολύ δυνατούς δεσμούς με τα πρόσωπα που τα φροντίζουν. Ιδιαίτερα ο δεσμός που αναπτύσσουν με τη μαμά, αν εκείνη είναι η κύρια πηγή φροντίδας, είναι τόσο ισχυρός που θεωρείται δεσμός ζωής αλλά και πρότυπο (το ίδιο ισχύει και όταν ο δεσμός με τη μαμά δεν αποδεικνύεται ισχυρός). Έτσι στον 6ο με 9ο μήνα όταν αυτά τα πρόσωπα ή το πρόσωπο είναι παρόντα και κοντά στο μωρό, ώστε να μπορεί να τα βλέπει, εκείνο αισθάνεται ασφαλές. Εκφράζει την ευχαρίστησή του όταν είναι κοντά του και τη δυσφορία του όταν αυτό το πρόσωπο λείπει ή αποχωρεί.

> Πολύ γρήγορα τα μωρά βάζουν στη ζωή τους τη μίμηση. Η μίμηση αποτελεί βασικό εργαλείο μάθησης για αυτά. Αλληλεπιδρώντας με τους άλλους κατά τη διάρκεια του φαγητού, του μπάνιου, της αλλαγής της πάνας, του παιχνιδιού, της βόλτας, της διαδικασίας του ύπνου μαθαίνουν να σκέφτονται, να μιλούν και να πράττουν.

> Μπορούν να αναγνωρίσουν το συναίσθημα αυτών που τα φροντίζουν αλλά και να αντιδράσουν σε αυτό. Αυτό σημαίνει ότι όταν εκείνοι είναι χαρούμενοι, τα μωρά είναι ήρεμα και χαλαρά, όταν όμως είναι εκνευρισμένοι ή αγχωμένοι τα μωρά είναι σε θέση να το αντιληφθούν και να αντιδράσουν σε αυτό ανάλογα.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς, όταν το μωρό τους κλαίει; Ο στόχος είναι να βρούμε θετικούς τρόπους να ανακουφίσουμε το μωρό μας:

> Ελέγχουμε τα προφανή. Φαγητό, νερό, πάνα, πονάκια, ζέστη, κρύο, πυρετός.

> Παρηγορήστε το στην αγκαλιά σας.  Μην φοβάστε ότι θα  το κακομάθετε! Δοκιμάστε να το κουνήσετε ελαφρά, να περπατήσετε μαζί του ακόμα και έξω από το σπίτι. Μια βόλτα στον καθαρό αέρα ηρεμεί τα μωρά. Δοκιμάστε να του τραγουδήσετε ή να του κάνετε μασάζ.

> Μην το τιμωρείτε φωνάζοντάς το. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να εντείνετε τη δυσφορία του και να γεμίσετε ενοχές για τις φωνές που μόλις βάλατε στο μωρό σας.

> Μην τραντάζετε το μωρό σας. Μπορεί να προκαλέσετε εγκεφαλική βλάβη, ακόμα και το θάνατό του.

> Δώστε προσοχή σε μοτίβα. Μερικά μωρά κλαίνε την ίδια ώρα περίπου κάθε μέρα, χωρίς προφανή λόγο. Παρατηρήστε τι συμβαίνει ή τι δεν συμβαίνει λίγο πριν την έναρξη του κλάματος και  θα μπορούσε να αποτελέσει την αιτία του. Κάντε ότι είναι δυνατό για να την αποφύγετε ή να την περιορίσετε. Κάντε αλλαγές στη ρουτίνα του μωρού ή κάντε μια βόλτα.

> Δώστε προσοχή στις ιδιαίτερες ανάγκες του παιδιού σας και σεβαστείτε τες. Κάποια μωρά έχουν ανάγκη να ηρεμήσουν και να κοιμηθούν σε σκοτεινά και ήσυχα μέρη, ενώ άλλα τα καταφέρνουν και μέσα στο πλήθος.

> Το στρες όλης της ημέρας «μαζεύεται» το βράδυ, λίγο πριν κοιμηθούν, όπως και στους ενήλικες. Σκεφτείτε με ποιους τρόπους προσπαθείτε εσείς να χαλαρώσετε και εφαρμόστε τους και στο μωρό σας. Ένα ζεστό μπάνιο, ένα ελαφρύ δείπνο, λίγη χαλαρή μουσική, λίγη κουβεντούλα και μια αγκαλιά με το σύντροφό σας εύκολα μπορούν να προσαρμοστούν και στη ρουτίνα του μωρού σας.

> Σεβαστείτε τις ρουτίνες του μωρού σας ή δημιουργήστε ρουτίνες. Για να αναπτύσσονται σωστά τα μωρά μας έχουν ανάγκη ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες τις ζωής τους τις ρουτίνες τους. Έχουν ανάγκη δηλαδή να ξέρουν τι θα ακολουθήσει, να ξέρουν το πρόγραμμα της ημέρας τους. Σεβαστείτε αυτή τους την ανάγκη και εκείνα θα είναι ήρεμα και χαλαρά.

Θυμηθείτε ότι το μωρό σας καταλαβαίνει τα συναισθήματά σας και αντιδρά σύμφωνα με αυτά. Ποια ήταν η τελευταία φορά που περιμένατε το μωρό σας να κλάψει και τελικά έκλαψε; Έχετε αναρωτηθεί πως θα αντιδρούσε το μωρό σας, αν ανταποκρινόσασταν στο κλάμα του με λιγότερο άγχος; Αν πιστεύετε πως δεν είστε αγχωμένοι, παρατηρήστε τον εαυτό σας την επόμενη φορά που το μωρό σας θα κλάψει. Παρατηρήστε στο σώμα σας. Έχετε ταχυπαλμία, εφίδρωση; Παρατηρήστε τη σκέψη σας. Πάλι δεν θα κοιμηθώ απόψε! Πως θα περάσει και αυτό το βράδυ! Πόσο θα κρατήσει αυτό ακόμα; Τέτοιες σκέψεις επηρεάζουν τις αποφάσεις σας, άρα και τον τρόπο που αντιδράτε, τροφοδοτούν τα συναισθήματά σας και ανατροφοδοτούνται από αυτά. Μην ξεχνάτε ότι το μωρό σας μαθαίνει από εσάς. Όταν το παρηγορείτε του μαθαίνετε πώς να το κάνει μόνο του στο μέλλον. Αν αγχώνεστε ουσιαστικά του λέτε να αντιδρά με περισσότερο κλάμα. Ενώ αν είστε ήρεμοι, του μαθαίνετε με ποιους τρόπου μπορεί και μόνο του μελλοντικά να αντιμετωπίζει τη δυσφορία του, να την εκφράζει, να αναζητά παρηγοριά σε ανθρώπους που αγαπά, να ακούει μουσική, να διαβάζει, να χαλαρώνει κάνοντας μπάνιο… Μην αφήνετε το μωρό σας να κλαίει μόνο του. Πάρτε το αγκαλιά και περπατήστε. Δεν πειράζει να κλαις. Εγώ θα είμαι εδώ, όσο χρειαστεί. Θα σε έχω αγκαλιά μέχρι να είσαι καλύτερα. Μπορείς να κλάψεις στην αγκαλιά μου, όσο το έχεις ανάγκη.