«Που πήγε η όρεξή σου παιδί μου;», λένε πολλοί γονείς στα παιδιά τους και οι αντίστοιχοι δάσκαλοι στους μαθητές τους. «Θυμάσαι πώς ξεκίνησες το Σεπτέμβρη;», συνεχίζουν και απορούν, πώς είναι δυνατό να χάνεται τόσο εύκολα το κίνητρο ενός παιδιού για μάθηση. «Χαιρόσουν με όλα τότε! Με την καινούργια σου τσάντα, τα καινούργια σου τετράδια… Περίμενες πότε θα έρθει η ώρα να τα χρησιμοποιήσεις! Κι όταν αρχίσατε, θυμάσαι πόσο σωστός με το πρόγραμμα ήθελες να είσαι; Γύρναγες απ’ το σχολείο, έτρωγες και πήγαινες κατευθείαν για διάβασμα, για να μπορείς να παίξεις μετά. Πού πήγαν όλα αυτά;».

Οι γονείς αναρωτιούνται πού πήγε το χαμένο κίνητρο των παιδιών τους, κάπου στη μέση της χρονιάς και αρχίζουν να «τάζουν» πράγματα για να τα κινητοποιήσουν ή ακόμα χειρότερα να τα φωνάζουν και να τα απειλούν. Οι δάσκαλοι όμως ξέρουν ότι το εσωτερικό κίνητρο των παιδιών είναι το πιο αποτελεσματικό. Η χαρά που μου δίνει, το να μαθαίνω, είναι πιο αποδοτικό και με μεγαλύτερη διάρκεια κίνητρο. Η χαρά της μάθησης, να χαίρομαι που μαθαίνω είναι ένα κίνητρο, που είναι πιο σίγουρο ότι θα βοηθήσει το παιδί να συνεχίσει ακόμα κι αν κουράστηκε, από την υπόσχεση για ένα καινούργιο ποδήλατο (εξωτερικό κίνητρο).

Το να βοηθήσεις ένα παιδί να βρει τη χαρά της μάθησης είναι πράγμα πολύ πιο δύσκολο, από το να τάξεις στο παιδί ένα παιχνίδι ή να αφαιρέσεις ένα παιχνίδι ή να κόψεις την τηλεόραση τα σαββατοκύριακα. Ή μήπως όχι;

Ποιες είναι οι δυσκολίες;

> Ο φόβος της αποτυχίας. «Άραγε, αν κάνω λάθος, θα έχω αποτύχει; Αν δεν γράψω καλά στο διαγώνισμα, θα έχω αποτύχει; Αν δεν πάρω τους βαθμούς, που περίμενα; Αν δεν κάνω τους γονείς μου χαρούμενους; Ναι, θα έχω αποτύχει. Θα είμαι ένας αποτυχημένος χαζός!  Και οι γονείς βάζουν το χέρι τους στην ανατροφοδότηση των παραπάνω δυσλειτουργικών σκέψεων: Διάβασε παραπάνω, λοιπόν! Πρέπει να είσαι καλός, πρέπει να είσαι διαβασμένος, πρέπει να είσαι σωστός, δεν πρέπει να κάνεις λάθη και ένα να κάνεις, αυτό σημαίνει πως θα μπορούσες να διαβάσεις περισσότερο, πάντα υπάρχει λόγος για λίγο περισσότερο διάβασμα, δεν βλάπτει το περισσότερο αλλά το λιγότερο, διάβασες τα μαθήματά σου τέλεια;». Και, όταν έρθουν οι καλοί βαθμοί, « μπράβο σου, τώρα είσαι σωστός, τώρα είσαι καλός»  ή ακόμα χειρότερα, «ωραία, αυτό άλλωστε θα έπρεπε να κάνεις, να διαβάζεις, για να παίρνεις καλούς βαθμούς», » η δουλειά των παιδιών αυτή ακριβώς είναι, να πηγαίνουν σχολείο και να είναι τυπικά στις υποχρεώσεις τους και οι μεγάλοι να πηγαίνουν στη δική τους δουλειά, για να φέρνουν λεφτά στο σπίτι για την οικογένεια». Επιπλέον άσχετα από το σχολείο τροφοδοτούν τη δημιουργία δυσλειτουργικών σκέψεων λέγοντας για παράδειγμα: «Τι κάνεις εκεί; Δεν το κάνεις καλά! Δώσε το σε μένα! Έλα, δεν είναι δύσκολο, θα το κάνω εγώ. Πρόσεχε, πρόσεχε, πρόσεχε παιδί μου. Κοίτα πως έγινες! Καλά δεν προσέχεις καθόλου; Τι σου είχα πει; Όχι, όχι, όχι μην το αγγίζεις αυτό, θα το χαλάσεις! Γιατί δεν προσπαθείς; Δεν είσαι καθόλου υπομονετικός! Άχρηστος είσαι, δεν πιάνουν καθόλου τα χέρια σου! Αυτό γίνεται έτσι… Καλά πώς σου είπα εγώ να το κάνεις; Άλλαξέ το! Πώς αισθάνεστε; Μήπως αγχωθήκατε;

> Η έλλειψη προκλήσεων βασισμένων στις ανάγκες του παιδιού. Το διάβασμα στο σπίτι αλλά και η ίδια η μαθησιακή διαδικασία στο σχολείο μπορεί να κάνει το παιδί να βαρεθεί. Ένα παιδί χαρισματικό θα βαρεθεί, γιατί ότι διδάσκεται το γνωρίζει ήδη ή του φαίνεται πολύ απλό ή αυτονόητο, ενώ ένα παιδί που έχει μείνει πίσω σε σχέση με τους συμμαθητές του, θα βαρεθεί γιατί δεν μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία του μαθήματος.

> Η έλλειψη νοήματος. Πολλές είναι οι φορές που οι μαθητές δεν βρίσκουν κανένα νόημα σε αυτό που είναι υποχρεωμένοι να κάνουν. Δίνουν νόημα στο διάλειμμα και το παιχνίδι ή την παρέα με τους φίλους τους, αλλά όχι στο ίδιο το μάθημα. Αυτό συμβαίνει γιατί το παιχνίδι και οι φίλοι τους καλύπτουν την ανάγκη για χαρά και μάθηση, ενώ το μάθημα ή το διάβασμα όχι.  Η μάθηση και η χαρά πρέπει να πηγαίνουν μαζί. Δεν μπορούν να καταλάβουν για ποιο λόγο να διαβάζουν, να γράφουν, να υπολογίζουν, αφού δεν περνάνε καλά. Τα παιδιά μαθαίνουν «εύκολα», μαθαίνουν γιατί έχουν την ανάγκη να μάθουν, μέσα από το βίωμα, μαθαίνουν ζώντας, μαθαίνουν παίζοντας, μαθαίνουν, όταν βρίσκουν αυτό, που κάποιος προσπαθεί να τους μάθει, μέσα στην ζωή τους, μαθαίνουν όταν αυτό που κάνουν τους δίνει για κάποιο λόγο χαρά ( μου αρέσει να ακούω και να συνεργάζομαι με το δάσκαλό μου, μου αρέσει που κάνουμε ομάδες στην τάξη και προσπαθούμε συνεργαζόμενοι να νικήσουμε την άλλη ομάδα, μου αρέσει να μελετάμε γεωγραφία γιατί με κάνει να ταξιδεύω σε άλλους τόπους που θα ήθελα να γνωρίσω κ.α).

> Τα προβλήματα σε επίπεδο συναισθήματος. Παιδιά με συναισθηματικά προβλήματα, παιδιά με άγχος ή κατάθλιψη, παιδιά που δεν καλύπτονται οι βασικές συναισθηματικές τους ανάγκες, αντιμετωπίζουν προβλήματα στην παρακολούθηση του μαθήματος αλλά και στο διάβασμα στο σπίτι. Παιδιά με συναισθηματικά προβλήματα χάνουν εύκολα την προσοχή τους ή δεν μπορούν να συγκεντρωθούν εύκολα. Το αποτέλεσμα είναι να χάνουν από το μάθημα, να μην μπορούν να παρακολουθήσουν και να συμμετέχουν ενεργά ή έστω παθητικά, όπως οι συμμαθητές τους χωρίς τέτοια προβλήματα. Οι συνέπειες της διάσπασης προσοχής κατά τη διάρκεια του μαθήματος, φαίνονται και στο σπίτι όταν τα παιδιά προσπαθούν να διαβάσουν ή να κάνουν τις εργασίες τους και τους φαίνονται όλα καινούργια. Το πρόβλημα στο σπίτι εντείνεται και από τη δυσκολία συγκέντρωσης που έτσι κι αλλιώς θα εμφανιστεί.

> Η επιθυμία για προσοχή. Ένα ήσυχο και υπάκουο παιδί μπορεί να μην παίρνει τόση προσοχή όση ένα παιδί «ταραξίας». Ένα εσωστρεφές παιδί απασχολεί πολύ λιγότερο τους γονείς από το εξωστρεφές αδελφάκι του. Οι γονείς συνήθως προσέχουν περισσότερο τη φασαρία από την ησυχία. Ένα ήσυχο παιδί λοιπόν μπορεί να τραβήξει την προσοχή των γονιών του με τη σχολική του επίδοση (όχι ότι δεν θα το κάνει ένα εξωστρεφές παιδί). Κι αυτό μπορεί να μην είναι μόνο κακό τελικά ( όπως και όλα τα συμπτώματα), γιατί θα αποτελέσει ένα καμπανάκι για τους γονείς, « κάτι κακό συμβαίνει εδώ, κάτι μου συμβαίνει, ασχοληθείτε μαζί μου, το  έχω ανάγκη, σας έχω ανάγκη.

Συνεχίζεται στο Μέρος 2ο…Τι πρέπει να κάνετε;

Ο παιδικός σταθμός ή το νηπιαγωγείο αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία για το παιδάκι σας να κάνει νέους φίλους, να κοινωνικοποιηθεί, να μάθει παίζοντας δομημένα, να μάθει από έναν ενήλικα. Όσο ενθουσιασμένοι είναι οι γονείς και το παιδί για το νέο ξεκίνημα, άλλο τόσο αγχωμένοι μπορεί να είναι. Τι μπορούν να κάνουν, για να μπει η χρονιά με το δεξί;

Πριν ξεκινήσουν τα μαθήματα ελάτε σε επαφή με τον/ την νηπιαγωγό του παιδιού σας. Ρωτήστε ότι έχετε ανάγκη να μάθετε για εκείνη. Μοιραστείτε μαζί της τις ανησυχίες σας, εάν έχετε. Με αυτό τον τρόπο, ουσιαστικά κάνετε μια πρώτη προσπάθεια να τη γνωρίσετε, άρα και να την εμπιστευτείτε. Αν την εμπιστευτείτε εσείς, είναι πιο πιθανό να μεταφέρετε μια όμορφη εικόνα για τη δασκάλα του γυρνώντας στο σπίτι. Παρατηρήστε το χώρο ή τους χώρους του σχολείο. Κρατήστε λεπτομέρειες που σας έκαναν θετική εντύπωση (όμορφα χρώματα στους τοίχους, περίτεχνες κατασκευές, πολλά είδη ζωγραφικής, καινούργια παιχνίδια, μεγάλος χώρος παιχνιδιού κ.α). Μοιραστείτε τις λεπτομέρειες με το παιδί σας αλλά και τα συναισθήματα που σας προκάλεσαν.

Εξηγήστε στο παιδί τι σημαίνει παιδικός σταθμός ή νηπιαγωγείο. Πείτε του τι θα κάνει εκεί, ποιο θα είναι το πρόγραμμά του. Ποιοι άλλοι θα είναι εκεί. Τι καινούργια κι ενδιαφέροντα πράγματα θα κάνουν. Πόσο χαρούμενα είναι τα παιδιά που πηγαίνουν παιδικό σταθμό και γιατί. Όλα αυτά μπορείτε με ένα τρόπο να του τα δείξετε, αν κάνετε μαζί μια βόλτα από το σχολείο του. Μπείτε στην τάξη του, δείτε μαζί όλους τους χώρους του σχολείου, τις τάξεις, τους κοινόχρηστους χώρους, το μπάνιο, την κουζίνα, την αυλή. Σε κάθε χώρο έχετε την ευκαιρία να του μιλήσετε για το τι θα κάνει, με ποιους θα είναι. Κάντε μια πρώτη γνωριμία με τη δασκάλα. Θα ήταν ευχάριστο να έχει μια επαφή το παιδί σας με αυτόν τον νέο άνθρωπο, που θα βλέπει καθημερινά τόσες ώρες.

Δείξτε τον ενθουσιασμό σας για την έννοια του σχολείου, αρκετά πριν ξεκινήσει το παιδί σας να πηγαίνει. Δείξτε τον ενθουσιασμό σας, όταν σε λίγο καιρό η ώρα αυτή φτάνει. Αν δεν είστε εσείς χαρούμενοι, είναι σχεδόν απίθανο να είναι εκείνο. Πηγαίνετε μαζί στην αγορά να πάρετε την πρώτη του σχολική τσάντα, ρούχα και παπούτσια που θα φοράει στον παιδικό σταθμό, το παγουράκι του ή το δοχείο που θα βάζει το κολατσιό του (εάν υπάρχει ανάγκη). Κάντε πανηγύρι για τις αγορές! Αποφασίστε μαζί ποιος είναι ο καταλληλότερος χώρος για να βάζει την καινούργια του τσάντα, όταν επιστρέφει στο σπίτι. Δώστε στο παιδάκι σας τις νέες του αρμοδιότητες. Είμαι αρκετά μεγάλος πια, για να είμαι υπεύθυνος για τη δική μου τσάντα! Καθάρισμα τσάντας, γέμισμα τσάντας. Το μεσημέρι επιστρέφοντας την καθαρίζω, το βράδυ τη γεμίζω.

Έχετε τα μάτια και τα αυτιά σας ανοιχτά για πιθανή έκφραση ανησυχίας από την πλευρά του παιδιού σας. Να είστε ανοιχτοί και σε καμία περίπτωση επικριτικοί, ώστε το παιδί να μπορεί να μοιραστεί αλλά και παρατηρητικοί για να καταλάβετε από συμπεριφορές ή από αυτά που δεν μπορεί να μοιραστεί το παιδί σας λεκτικά άλλα μη λεκτικά, αν υπάρχουν δυσάρεστα συναισθήματα για αυτή τη νέα αρχή. Αν δεν μπορεί να σας πει ότι ανησυχεί, ότι φοβάται, κάντε εσείς την αρχή. Προτείνετε κάποια συναισθήματα και αφήστε το να σας «γνέψει» καταφατικά. Διαβεβαιώστε το ότι όσα αισθάνεται, τα αισθάνονται κι άλλα παιδιά που πηγαίνουν για πρώτη φορά σε παιδικό σταθμό ή σε νέο σχολείο. Δεν πειράζει να αισθάνεσαι έτσι. Όταν πας για πρώτη φορά, θα δεις ότι θα αρχίσεις να αισθάνεσαι όμορφα. Όλοι μας έχουμε μια μικρή ανησυχία, όταν πρόκειται να κάνουμε κάτι για πρώτη φορά. Και η μαμά και ο μπαμπάς και ο αδελφός σου…Είμαι σίγουρη/ ος ότι όλα θα πάνε καλά!

Όταν ξεκινήσει το σχολείο, βρείτε μια ώρα της ημέρας που θα είστε κι εσείς και το παιδί ήρεμοι και χαλαροί και ρωτήστε το για την ημέρα του. Αν δεν σας πει πολλά ή δεν σας πει κάτι, μιλήστε  του για τη δική σας ημέρα. Με τον καιρό θα αρχίσει να μοιράζεται.

Θυμηθείτε! Παρατεταμένοι αποχαιρετισμοί στον παιδικό σταθμό ή το νηπιαγωγείο δεν θα βοηθήσουν. Αποφασίστε συγκεκριμένη ρουτίνα αποχαιρετισμού και μείνετε σε αυτή. Ένα γλυκό φιλί, μια ζεστή καλά, να περάσεις καλά  με τεράστιο χαμόγελο στα χείλη είναι ότι το παιδί χρειάζεται την ώρα εκείνη. Την ίδια ρουτίνα μπορούν να έχουν και οι γονείς που περιμένουν το σχολικό λεωφορείο. Αν το παιδί σας κλάψει μην το φοβάστε! Θα του περάσετε το μήνυμα ότι έχει δίκιο να κλαίει. Αυτό που συμβαίνει φέρνει σε όλους κλάμα και στενοχώρια. Μείνετε ήρεμοι και χαμογελαστοί. Μόλις ξεκινήσουν τα παιχνίδια θα του περάσει…

Καλή σχολική χρονιά!