Μάρτιος 2015

Παιδιά και τηλεόραση: Να βάλω όρια και πώς;

Στην ερώτηση «πόσο συχνά βλέπετε τηλεόραση και τι είδους προγράμματα», οι περισσότεροι από εμάς μάλλον δεν θα πούμε αλήθεια. Θα λιγοστέψουμε τις ώρες και θα αυξήσουμε την ποιότητα των προγραμμάτων, που παρακολουθούμε. Όταν όμως έρχεται η ώρα να κάνουμε αυτή την ερώτηση στα παιδιά μας ή στον εαυτό μας για το χρόνο που κάθονται μπροστά στην τηλεόραση αλλά και για το ποια προγράμματα παρακολουθούν, αλλάζουμε στάση. Γινόμαστε συνήθως πιο αυστηροί ή τουλάχιστον θα έπρεπε να γινόμαστε πιο αυστηροί.

Η αλήθεια είναι, πως η τηλεόραση μπορεί να είναι ψυχαγωγική και εκπαιδευτική, να ανοίγει νέους κόσμους σε εμάς και τα παιδιά μας, δίνοντάς μας την ευκαιρία να ταξιδέψουμε σε πολιτισμούς, που δεν ξέραμε καν την ύπαρξή τους ή που ποτέ δεν θα μπορούσαμε να δούμε από κοντά, να έρθουμε σε επαφή με ανθρώπους, ζώα, καταστάσεις αλλά και ιδέες, που δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε, να βιώσουμε, να ακούσουμε χωρίς την τηλεόραση. Αν ψάξει κανείς λίγο περισσότερο στην τηλεόραση μπορεί να βρει προγράμματα, που μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στη συμπεριφορά των παιδιών μας. Αυτά είναι τα προγράμματα, που παρουσιάζουν στα παιδιά μοντέλα θετικής συμπεριφοράς, μιλούν για τη φιλία, το ομαδικό πνεύμα, την αλληλεγγύη, μιλούν για δυσάρεστα συναισθήματα που δεν μπορούμε εύκολα να διαχειριστούμε, το θυμό, τη ζήλια, το μίσος, το άγχος.

Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη πλευρά της τηλεόρασης, αυτή που γοητεύει ακόμα και εμάς. Μην ξεχνάτε όμως! Εμείς ως ενήλικες μπορούμε, συνήθως, να επεξεργαστούμε μια «κακή» πληροφορία, που προέρχεται από την τηλεόραση με τέτοιο τρόπο, που να μην επηρεάσει τη ζωή μας. Τα παιδιά όμως δεν μπορούν. Είναι λοιπόν πιθανό να μάθουν πράγματα από την τηλεόραση, τα οποία στην πραγματικότητα δεν θέλετε να τους διδάξετε. Τα παιδιά δεν διασκεδάζουν απλά στην τηλεόραση αλλά μαθαίνουν από αυτή. Μαθαίνουν πώς να συμπεριφέρονται στους άλλους και στον εαυτό τους, πώς να σκέφτονται, τι να πιστεύουν, πώς να ζουν.

Οι περισσότεροι γονείς αναρωτιούνται, αν κάνει κακό η τηλεόραση στα παιδιά τους. Αναρωτιούνται δηλαδή αν αυτό, που βλέπουν ή οι ώρες, που το βλέπουν τα επηρεάζει αρνητικά. Τι θα λέγατε να προσεγγίζαμε το θέμα τηλεόραση λίγο διαφορετικά; Μην αναρωτιέστε μόνο, αν τα παιδιά σας επηρεάζονται αρνητικά από την τηλεόραση, αναρωτηθείτε και για το τι χάνουν, όταν βλέπουν τηλεόραση. Τι δεν κάνουν, όταν βλέπουν τηλεόραση. Μήπως αυτό που δεν κάνουν είναι πιο χρήσιμο από το πρόγραμμα που παρακολουθούν;

Τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερο μέσα από την αλληλεπίδραση που έχουν με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής τους. Οι άνθρωποι που τα φροντίζουν (γονείς, γιαγιάδες, παππούδες, αδέλφια, δάσκαλοι) είναι ανάγκη να αλληλεπιδρούν με αυτά καθημερινά αρκετές ώρες. Μόνο αν αλληλεπιδρούν με τα σημαντικά τους πρόσωπα αναπτύσσονται σωστά σωματικά, γνωστικά, συναισθηματικά, κονωνικά. Αυτή η αλληλεπίδραση μπορεί να είναι η συζήτηση (ακόμη και στα βρέφη), το παιχνίδι, το τραγούδι, ο χορός, το διάβασμα, οι βόλτες κ.α. Μήπως το παιδί σας βλέποντας τηλεόραση δεν παίζει αρκετά μαζί σας, μήπως βλέποντας τηλεόραση χάνει το οικογενειακό τραπέζι, μήπως χάνει το παιχνίδι στην παιδική χαρά, μήπως αποκοιμιέται βλέποντας ή ακούγοντας τηλεόραση και χάνει το παραμύθι του, την αγκαλιά και το ζεστό φιλί σας; Αν ναι, είναι ανάγκη να αλλάξετε την οικογενειακή σας ρουτίνα σε σχέση με την τηλεόραση.

Τι μπορώ να κάνω;

> Βάλτε κανόνες. Μην βλέπετε τηλεόραση κατά τη διάρκεια του φαγητού, της μελέτης ή όταν οι γονείς δεν είναι στο σπίτι. Μην τοποθετείτε τηλεοράσεις στα υπνοδωμάτια. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να βλέπουν τηλεόραση 1-2 ώρες τις καθημερινές και 2-3 ώρες τα σαββατοκύριακα και φυσικά, αφού έχουν ολοκληρώσει τις εργασίες τους για το σχολείο.

> Βάλτε πρόγραμμα. Φτιάξτε ένα πρόγραμμα για το τι μπορούν να παρακολουθήσουν τα παιδιά σας στην τηλεόραση, πάντα με γνώμονα τις δικές σας αξίες (αν προωθούνται οι αξίες και τα πιστεύω σας μέσω της εκπομπής), την ηλικία του παιδιού, τα πρότυπα συμπεριφοράς που διδάσκει η εκπομπή στο παιδί, αν είναι διασκεδαστική αλλά και εκπαιδευτική, αν ενισχύει τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη. Για να αξιολογήσετε τα παραπάνω είναι ανάγκη να παρακολουθήσετε εσείς τις παιδικές εκπομπές πρώτα κι έπειτα το παιδί σας.

> Μιλήστε με το παιδί σας. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μοιράζεται μαζί σας τους προβληματισμούς του σε σχέση με κάτι που είδε στην τηλεόραση ή άκουσε από πρόγραμμα που παρακολουθούσατε εσείς. Τα παιδιά χρησιμοποιούν τη φαντασία τους, για να γεμίσουν τον κενό χώρο, που υπάρχει, όταν δεν καταλαβαίνουν κάτι που είδαν ή άκουσαν. Επειδή η φαντασία είναι τις περισσότερες φορές ανεξέλεγκτη είναι ανάγκη να είστε εσείς εκεί και να της βάζετε φρένο, όταν χρειάζεται. Φέρτε λοιπόν εσείς αυτό που σκέφτονται ή πιστεύουν τα παιδιά σας στις πραγματικές του διαστάσεις συζητώντας με τα παιδιά σας.

> Βάλτε στη ζωή σας τη δράση. Περάστε το μήνυμα στα παιδιά σας, ότι είναι ανάγκη να είναι περισσότερο ενεργητικά, παρά παθητικά στη ζωή τους. Παίξτε όλοι μαζί ως οικογένεια, κάντε βόλτες στη φύση, πηγαίντε τακτικά στην παιδική χαρά, για μπάλα ή για μπόουλινγκ. Βάλτε στη ζωή σας το ποδήλατο. Οργανώστε πικ-νικ με φίλους.
Διαβάστε. Αφιερώστε χρόνο στο διάβασμα. Διαβάστε στα παιδιά σας ήδη από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους. Ενθαρρύνετέ τα να διαβάζουν κι αυτά.

Η τηλεόραση είναι και θα είναι στη ζωή μας. Δεν είναι τέρας αλλά μπορεί να γίνει, αν χρησιμοποιείται αλόγιστα. Βάλτε λοιπόν όρια στην παρακολούθησή της. Μην προβληματίζεστε αν βλέπουν αρκετά τηλεόραση, αλλά αν βλέπουν αρκετά εσάς.  Μην φέρεστε σα να μην υπάρχει, κλείνοντάς τη για πάντα. Μην κλείνετε τα μάτια σας λέγοντας, πως πιστεύετε στη ύπαρξη μόνο της καλής πλευράς της και αφήνοντας τα παιδιά σας να βλέπουν τηλεόραση ανεξέλεγκτα. Και στις δύο περιπτώσεις θα έχετε αφήσει τα παιδιά σας να περπατούν δίχως χάρτη ή χωρίς να τους έχετε δείξει πώς να τον διαβάζουν.

Όταν «το δάχτυλο στο στόμα» γίνεται συνήθεια

Το πιπίλισμα του δαχτύλου είναι μια κοινή συνήθεια μεταξύ των μικρών σε ηλικία παιδιών, που γίνεται ενοχλητική για τους γονείς ιδιαίτερα όταν τα παιδιά αποκτήσουν τα μόνιμα δόντια τους. Τι είναι άραγε το πιπίλισμα και γιατί μπορεί εύκολα να γίνει συνήθεια, πότε μπορείτε να παρέμβετε με σκοπό να σταματήσει το παιδί σας να πιπιλάει με μανία το δάχτυλό του και με ποιο τρόπο; Μήπως ανησυχείτε για τους λάθος λόγους;

Για τα μωρά το πιπίλισμα είναι ένα αντανακλαστικό. Είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο με το οποίο τα έχει εφοδιάσει η φύση, ώστε να αρχίσουν να τρώνε αλλά και να ανακουφίζονται. Τα μωρά περνούν ώρες πιπιλίζοντας την πιπίλα τους ή το δάχτυλό τους, χωρίς αυτό να αποτελεί ένδειξη πείνας. Το πιπίλισμα τα ανακουφίζει όταν είναι κουρασμένα, αναστατωμένα, εκνευρισμένα, νυσταγμένα.

Καθώς μεγαλώνουν βρίσκουν νέους τρόπους να ανακουφίζονται (κουβερτούλα, αγαπημένο ζωάκι ή κουκλίτσα, μια αγκαλιά από το μπαμπά ή τη μαμά, τραγούδι, χορός, μουσική, παιχνίδι κ.α) και σταματούν να έχουν ανάγκη την πιπίλα. Συνήθως αυτό συμβαίνει μεταξύ 2 και 4 ετών. Υπάρχουν όμως μερικά παιδιά, που συνεχίζουν να πιπιλίζουν και μετά τα τέσσερα χρόνια τους. Σταματούν συνήθως, όταν ξεκινήσουν το σχολείο λόγω της «πίεσης των συνομηλίκων». Το πιπίλισμα επανέρχεται σε περιόδους κρίσης και στρες.

Πότε να παρέμβω;
> Είναι συνετό να παρέμβετε αν το παιδί σας πιπιλάει το δάχτυλό του ή χρησιμοποιεί πιπίλα μετά τα 4 ή 5 χρόνια του.
> Αν η συνήθεια αυτή είναι «επιθετική». Πιπιλάει έντονα και για αρκετή ώρα κάθε μέρα μετά τα 4-5 έτη.
> Αν παρεμποδίζει την ανάπτυξη του λόγου.
> Αν το πιπίλισμα έχει αρχίσει να δημιουργεί προβλήματα στα δόντια του.
> Αν ντρέπεται γι’αυτή του τη συνήθεια.

Το πιπίλισμα είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού. Όταν όμως συνεχίζεται συστηματικά μετά τα 3-4 χρόνια αποτελεί καμπανάκι, ότι κάτι έχει πάει στραβά. Το παιδί δεν έχει ωριμάσει συναισθηματικά, όπως αναμένεται για τα παιδιά της ηλικίας του. Βιώνει για κάποιο λόγο τόσο άγχος, που δεν μπορεί να διαχειριστεί διαφορετικά, παρά πιπιλίζοντας ή δεν έχει καταφέρει να βρει νέους τρόπους ανακούφισης των δύσκολων συναισθημάτων του, όπως τα άλλα παιδιά της ηλικίας του. Είτε ισχύει το ένα είτε το άλλο εσείς, οι γονείς του, πρέπει να το αντιμετωπίσετε. Αναρωτηθείτε τι έχει αλλάξει στο περιβάλλον του, που μπορεί  να έχει προκαλέσει άγχος στο παιδί ή ποιος είναι αυτός ο παράγοντας, που για χρόνια δεν το αφήνει να αισθανθεί την ασφάλεια, που χρειάζεται, για να μπορέσει να ωριμάσει συναισθηματικά και να αναπτυχθεί ανεμπόδιστα.

Με ποιο τρόπο να παρέμβω;

> Μην το προσέχετε. Μην αναφέρεστε καθόλου σε αυτή του τη συνήθεια ιδιαίτερα, αν πιστεύετε ότι την χρησιμοποιεί για να σας τραβήξει την προσοχή.

> Ενισχύστε το θετικά επικεντρωμένοι στις καλές του συμπεριφορές. Επιβραβεύστε το παιδί σας λεκτικά με οποιαδήποτε αφορμή. Υπάρχουν δεκάδες τέτοιες μέσα στην ημέρα του. Δώστε του προσοχή. Τη χρειάζεται περισσότερο απ’ ότι νομίζετε.

> Ψάξτε για ενδείξεις. Παρατηρήστε πότε βάζει το δάχτυλο στο στόμα. Τι κάνει λίγο πριν; Πως αισθάνεται και γιατί; Τι έχει συμβεί ή τι δεν έχει συμβεί; Με αυτόν τον τρόπο θα βρείτε την πηγή του στρες αλλά και τα σημάδια πάνω στο παιδί σας λίγο πριν ξεκινήσει το πιπίλισμα. Έτσι κάθε φορά που θα διακρίνετε τα σημάδια αυτά χρειάζεται να παρεμβαίνετε με σκοπό να δώσετε εσείς στο παιδί σας την ανακούφιση που χρειάζεται και όχι το πίπιλισμα.

> Πείτε του λόγια ανακουφιστικά, δώστε του μια αγκαλιά.

> Στρέψτε την προσοχή του. Όταν ξεκινάει το πιπίλισμα προσπαθήστε να στρέφετε την προσοχή του σε μια άλλη δραστηριότητα, σε ένα παιχνίδι, στο αγαπημένο του βιβλίο, στην κουβερτούλα του ή την πετσετούλα του κ.α. Θα ξεχνιέται και θα βγάζει το δάχτυλο από το στόμα.

> Αν ανησυχείτε για τις βλάβες που μπορούν να προκληθούν στα δόντια του παιδιού σας, λόγω αυτής της συνήθειας, επισκεφθείτε μαζί με το παιδί σας έναν οδοντίατρο. Εκείνος αφού εξετάσει το παιδί θα σας ενημερώσει για τις πιθανές συνέπειες στα δόντια του παιδιού. Μια καλή ιδέα είναι να συζητήσει ο γιατρός με το παιδί σας και να του εξηγήσει με απλά λόγια τι είναι αυτό που θα συμβεί στο στόμα του αν συνεχίσει το πιπίλισμα και με ποιο τρόπο θα διορθωθεί. Μια συζήτηση που δεν περιλαμβάνει το μπαμπά και τη μαμά μπορεί να είναι πιο χρήσιμη σε αυτές τις περιπτώσεις.

> Περάστε περισσότερο χρόνο μαζί, αλλά χαρούμενα. Παίξτε μαζί παιχνίδια που θέλει. Κάντε βόλτες, πηγαίνετε εκδρομές, διαβάστε μαζί, προετοιμάστε μαζί το φαγητό σας, κυλιστείτε στο πάτωμα, κάντε αστείες φάτσες και φωνές, γελάστε, περάστε όμορφα όλοι σας.

Το παιδί σας έχει ανάγκη την παρουσία σας, την προσοχή σας, την αγάπη και την φροντίδα σας για να είναι καλά. Μην ξεχνάτε όμως ότι όλα αυτά πρέπει να είναι να να φαίνονται αυθεντικά. Να θέλετε πραγματικά να τα κάνετε αλλά και να φαίνεται ότι θέλετε. Δεν αρκεί να τα κάνετε αν δεν είστε χαρούμενοι, αν δεν είστε ικανοποιημένοι από τη ζωή, αν δεν είστε καλά. Τα παιδιά καταλαβαίνουν ότι κάτι πάει στραβά και αισθάνονται αμφιθυμικά. Περνάμε καλά, αλλά δεν είναι όλα καλά. Μήπως δεν θέλουν να είναι μαζί μου; Μήπως δεν με αγαπάνε τελικά; Μήπως φταίω εγώ που δεν είναι καλά, γιατί δεν είμαι αρκετό; Σκέψεις που αναστατώνουν το παιδί και το οδηγούν σε πολύ εντονότερο άγχος.

Μπορώ να χρησιμοποιήσω αρνητική ενίσχυση;

Όχι! Θα τροφοδοτήσετε το παιδί με περισσότερο άγχος. Η θετική ενίσχυση, η επιβράβευση δηλαδή είναι πάντα προτιμότερη. Μην χρησιμοποιήσετε τεχνικές, όπως το να τυλίξετε το δάχτυλο του παιδιού σας με ύφασμα ή να το πασαλίψετε με ξύδι ή άλλη ουσία. Μην το τιμωρείτε αφαιρώντας του παιχνίδια ή προνόμια. Μην το φωνάζετε, μην το προσβάλλετε, είσαι πολύ μεγάλος/η πια για να βάζεις το δάχτυλο στο στόμα.

Αναρωτηθείτε, λοιπόν, αν καλύπτετε τις βασικές συναισθηματικές του ανάγκες αλλά και αν είστε αρκετά καλά για να τις καλύψετε. Οι μόνες πραγματικές ανάγκες των παιδιών μας πέρα από την τροφή, τα ρούχα και το καταφύγιο είναι οι συναισθηματικές τους ανάγκες, που αν καλυφθούν θα βρουν και ένα συναισθηματικό καταφύγιο σε ένα γονέα ώριμο συναισθηματικά και ικανοποιημένο από τη ζωή του. Αγαπήστε τα άνευ όρων, ανεμπόδιστα, χωρίς πρώτες ή δεύτερες σκέψεις, αποδεχτείτε τα όπως είναι, δεν θα είναι ή δεν θα γίνουν ποτέ, όπως θέλετε (τα παιδιά δεν έρχονται στον κόσμο για να πληρούν τις δικές μας προϋποθέσεις!), σεβαστείτε τις επιλογές τους, δώστε τους τη φροντίδα και την προσοχή που χρειάζονται για την ηλικία τους και τη φάση που βρίσκονται, βάλτε όρια σταθερά, βασισμένα στις δικές τους ανάγκες. Να είστε συνεπείς και σταθεροί. Από την άλλη όμως αν δεν είστε καλά, δεν θα μπορέσετε ποτέ να δώσετε ότι θέλετε και ότι έχει το παιδί σας ανάγκη. Γι’ αυτό ασχοληθείτε και με τον εαυτό σας. Το παιδί σας το έχει ανάγκη!

 

Τι να προσέξω πριν από ένα ταξίδι χωρίς τα παιδιά μου;

Το να φύγετε για ένα ταξίδι χωρίς τα παιδιά μπορεί να είναι ένα εφιαλτικό σενάριο για εσάς, ειδικά αν δεν το έχετε ξανακάνει. Η κατάλληλη προετοιμασία όμως μπορεί να μειώσει το άγχος σας και να σας δώσει την ευκαιρία να περάσετε όμορφες στιγμές και μακριά από τα παιδιά σας. Κλείστε τις ενοχές στο συρτάρι.

Είναι τα παιδιά μου έτοιμα;

Όλα εξαρτώνται από την ηλικία των παιδιών σας. Ένα παιδί 6 έως 24 μηνών μπορεί να βιώσει άγχος αποχωρισμού. Γι’αυτό το λόγο, είναι πολύ σημαντικό να επιλέξετε τον άνθρωπο, που θα φροντίζει το παιδί σας, όσο εσείς θα λείπετε με κριτήριο την άνεση του παιδιού σας κι όχι τη δική σας. Το παιδί πρέπει να μείνει πίσω με κάποιον, που έχει αναπτύξει οικειότητα ή με όποιον συνέβαλε στη φροντίδα του, όσο εσείς ήσασταν εκεί. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι καλύτερο να μένουν σπίτι τους, ακόμα κι αν εσείς έχετε φύγει για ταξίδι. Να μην απομακρυνθούν δηλαδή από το χώρο που αισθάνονται συναισθηματικά ασφαλή.

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να μην κατανοήσουν το λόγο του ταξιδιού σας και να αποδόσουν την απομάκρυνσή σας από το σπίτι στην κακή τους συμπεριφορά. Είναι πιθανό δηλαδή να «δουν» το ταξίδι σας σαν τιμωρία για κάτι που έκαναν. Εξηγήστε τους με απλά λόγια το λόγο του ταξιδιού και παρατηρήστε για σημάδια, που  σας δείχνουν, ότι έχουν παρερμηνεύσει την κατάσταση. Είναι επίσης πιθανό να υιοθετήσουν συμπεριφορές μικρότερων παιδιών, για να σας κρατήσουν πίσω. Εξηγήστε τους, ότι τίποτα δεν θα σας κάνει να αλλάξετε γνώμη, ότι θα τηλεφωνείτε κάθε μέρα και ότι θα βγάλετε όσες περισσότερες φωτογραφίες μπορείτε, τις οποίες θα δείτε μαζί όταν επιστρέψετε.

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να δείξουν πιο άμεσα τα συναισθήματά τους, τη λύπη τους ή το θυμό τους. Δώστε κάτι που θα θυμίζει εσάς, αν το παιδί σας είναι 6 έως 8 ετών. Θα το ανακουφίσει.

Τα μεγαλύτερα παιδιά είναι πιθανό κι εκείνα να εκφράσουν με έντονο τρόπο τα συναισθήματά τους. Φροντίστε λοιπόν να υπάρχουν δραστηριότητες με τις οποίες μπορούν να ασχοληθούν, όσο εσείς θα λείπετε. Εξηγήστε τους ότι είστε σίγουροι, πως θα περάσουν καλά και χωρίς εσάς, γιατί έχετε φροντίσει εσείς γι’ αυτό. Μιλήστε τους ειλικρινά και πείτε, πως θα σας λείψουν πολύ.

Αν έχετε εφήβους στο σπίτι, μπορεί να αισθάνονται πως δεν θα έπρεπε να υπάρχει κάποιος εκεί για να τα προσέχει. Αν έχετε και μικρότερα παιδιά, πείτε πως π.χ η γιαγιά είναι εκεί για να φροντίζει τα μικρότερα. Εξηγήστε τους όμως πως είναι και εκείνα υπεύθυνα για τη φροντίδα των μικρότερων.

Αν όμως έχετε μόνο ένα/μία έφηβο στο σπίτι και αντιδρά στην προοπτική να έρθει κάποιος στο σπίτι για να τον/την φροντίζει και αποφασίσετε να τον/την αφήσετε μόνο/η, τότε πρέπει να βάλετε ξεκάθαρους και αυστηρούς κανόνες (αυστηρότητα ως προς την τήρησή τους), όσο εσείς θα λείπετε. Διαπραγματευτείτε τους. Μην ξεχνάτε ότι έχετε κάνει ήδη πίσω στο να μείνει μόνος/η στο σπίτι.

Έχω ενημερώσει αυτόν που θα φροντίζει τα παιδιά μου, όταν θα λείπω;

Αφού αποφασίσετε ποιος θα μείνει πίσω φροντίζοντας τα παιδιά σας, πρέπει να τον ενημερώσετε σχετικά με:

> Τους κανόνες του σπιτιού. Κάθε οικογένεια έχει τους δικούς της κανόνες κι εσείς τους δικούς σας. Ενημερώστε λοιπόν τον άνθρωπο, που θα αφήσετε πίσω για τα ναι και τα όχι, που ισχύουν στο σπίτι σας καθώς και για τις συνέπειές τους. Το ότι φεύγετε για ταξίδι δεν σημαίνει, πως τα παιδιά μπορούν να συμπεριφέρονται άσχημα.

> Το πρόγραμμα. Η καθημερινότητα των παιδιών, το πρόγραμμά τους πρέπει να μείνει, όσο πιο κοντά γίνεται σε αυτό που είχατε μαζί. Μην ξεχνάτε, πως τόσο τα παιδιά όσο και εμείς έχουμε ανάγκη, για να αισθανόμαστε καλά, για να αισθανόμαστε ασφάλεια, ένα σταθερό περιβάλλον. Γι’αυτό επιμείνετε στο πρόγραμμα! Έχετε φυσικά υπόψη σας ότι δεν θα κάνετε διακοπές μόνο εσείς αλλά και τα παιδιά σας τώρα, που φεύγετε!

> Τις αλλεργίες των παιδιών ή τα φάρμακά τους.

> Τις συνήθειές τους. Κάτι που για εσάς και τα παιδιά σας είναι δεδομένο, μπορεί να μην είναι για κάποιον άλλο και το αντίστροφο.

> Τον τρόπο που μπορεί κανείς να τα παρηγορήσει ή να τα ανακουφίσει.

> Τα αγαπημένα παιχνίδια ή βιβλία των παιδιών σας.

> Τηλέφωνα έκτακτης ανάγκης. Δώστε τα τηλέφωνα των γιατρών σας και άλλα χρήσιμα τηλέφωνα. Δώστε επίσης τηλέφωνα φίλων σας, ανθρώπων που εμπιστεύεστε, για να επικοινωνήσει αν υπάρχει έκτακτη ανάγκη.

> Το που βρίσκεται το βιβλιάριο υγείας των παιδιών σας.

>Το δικό σας πρόγραμμα αλλά και τον τρόπο επικοινωνίας μαζί σας.

Όσο θα είμαστε μακριά;

Σκεφτείτε τον τρόπο επικοινωνίας, αλλά και τη συχνότητά της με τα παιδιά σας. Κάποια παιδιά ενθουσιάζονται και αναμένουν με χαρά την καθημερινή επικοινωνία με τους γονείς τους, ενώ άλλα ταράζονται ιδιαίτερα, όταν ακούν τη φωνή τους. Αναρωτηθείτε αν έχουν ανάγκη την επικοινωνία μαζί σας, πόσο συχνά και με ποιο τρόπο.

Όταν επιστρέψουμε;

Να είστε προετοιμασμένοι για πιθανές άσχημες αντιδράσεις από τα παιδιά σας, ειδικά αν αυτά είναι μικρής ηλικίας. Μπορεί να έρθετε αντιμέτωποι με ένα παιδί θυμωμένο ή μουτρωμένο, που δεν θέλει να σας πλησιάσει. Μην πτοείστε! Δώστε χρόνο στο παιδί σας. Πλησιάστε το, όπως συνήθως ή όπως θα θέλατε τη δεδομένη χρονική στιγμή και δείξτε την απέραντη χαρά που αισθάνεστε τώρα που είστε ξανά μαζί. Θα αρχίσει σταδιακά να μαλακώνει…

Αν τα παραπάνω σας φαίνονται πολύπλοκα ή σας γεμίζουν με περισσότερες ανησυχίες, μην χάνετε τις ελπίδες σας για ένα όμορφο ταξίδι για δύο, όπως παλιά! Εμπιστευτείτε τον εαυτό σας ως προς την οργάνωση, αλλά και ανθρώπους από το περιβάλλον σας για να σας βοηθήσουν. Τα πράγματα θα είναι πολύ πιο εύκολα απ’ότι τα φαντάζεστε. Καλό σας ταξίδι!

Μπορεί το παιδί μου να μαθαίνει πιο εύκολα;

Έρευνες έχουν δείξει, πως όσο πιο πολύ εμπλέκονται οι γονείς στη μαθησιακή διαδικασία, που αφορά στο παιδί τους, τόσο πιο εύκολα και τόσο πιο πολλά εκείνο μαθαίνει. Φαίνεται ότι τα αποτελέσματα της εμπλοκής των γονέων στη διαδικασία μάθησης του παιδιού τους αφορούν κάθε ηλικία. Από τη στιγμή που γεννιέται ένα παιδί, μέχρι τη στιγμή που θα τελειώσει τις σπουδές του, ο πιο σημαντικός παράγοντας, που θα κρίνει την πορεία του παιδιού στο σχολείο, είναι οι γονείς. Οι γονείς και οι αντιλήψεις τους, οι γονείς και η στάση τους, οι γονείς και οι προθέσεις τους, οι γονείς και πράξεις τους, που αφορούν τη μάθηση του παιδιού θα καθορίσουν το τι, πώς, πόσο και για πόσο θα μαθαίνει το παιδί τους.

Τι σημαίνει να εμπλέκομαι στη διαδικασία μάθησης του παιδιού μου;

Οι γονείς μπορούν να εμπλακούν άμεσα και έμμεσα στη διαδικασία μάθησης του παιδιού τους. Άμεσα, βοηθώντας το παιδί τους να μάθει συμμετέχοντας οι ίδιοι στη μαθησιακή διαδικασία και έμμεσα ενισχύοντας με τη στάση τους και τις αντιλήψεις τους τη μάθηση του παιδιού τους.

Άμεσα

> Στο παιχνίδι. Ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες το να παίζετε μαζί όσο πιο πολύ μπορείτε, βοηθάει το παιδί σας να κατακτήσει νέες δεξιότητες και να ενισχύσει τις ήδη υπάρχουσες ικανότητές του, ανάλογα με το παιχνίδι που παίζετε. Προτιμήστε παιχνίδια εκπαιδευτικά από καλά υλικά, έντονα χρώματα, νέες υφές, παιχνίδια δράσης, παιχνίδια οικογενειακά, κούκλες, διάφορες φιγούρες και γαντόκουκλες για συμβολικό παιχνίδι. Δημιουργήστε δικά σας παιχνίδια, με δικούς σας κανόνες, παίξτε με αναπάντεχα υλικά, παίξτε όσο μπορείτε, αρκεί να περνάτε καλά και εσείς και το παιδί σας. Η ευχαρίστηση, άλλωστε, είναι η λέξη κλειδί για τη μάθηση μέσω του παιχνιδιού. Αν το παιδί σας ευχαριστιέται το παιχνίδι, θα παίξει και μόνο του, άρα η μάθηση μέσω του παιχνιδιού θα συνεχιστεί και όταν δεν θα είστε εκεί.

> Στα βιβλία. Διαβάστε μαζί. Κάντε το διάβασμα ρουτίνα για εσάς και το παιδί σας. Μια ρουτίνα, που θα προσφέρει τη ζεστασιά του κορμιού σας και τη γλυκύτητα των λόγων σας. Διαβάστε μαζί παραμύθια αλλά και διαφορετικά είδη βιβλίων. Βιβλία για τα ζώα, τη θάλασσα, για άλλες χώρες, άλλους ανθρώπους, για τη γη και το σύμπαν, για τους δεινόσαυρους και τον κατακλυσμό του Νώε… Διαλέξτε βιβλία παιδικά κάθε είδους, βιβλία ενδιαφέροντα και άξια προσοχής. Διαβάζοντας μαζί δίνετε προσοχή άρα και αξία στο διάβασμα και αυτό είναι ένα μήνυμα που λαμβάνει τελικά το παιδί σας, αν και πάλι, διαβάζοντας μαζί, περνάτε καλά.

> Έξω από το σπίτι. Πάρτε μαζί το παιδί σας στις εξωτερικές δουλειές. Δείτε το σαν ευκαιρία για να μάθει. Εξηγήστε του τι θα κάνετε, τι θα δείτε. Απαντήστε στις ερωτήσεις του. Οργανώστε επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, αίθουσες τέχνης, εξορμήσεις στη φύση, σε νέα για το παιδί σας μέρη, χρησιμοποιήστε το αυτοκίνητο, το ποδήλατο, το τρένο, το καράβι, το αεροπλάνο. Δημιουργήστε δηλαδή τις συνθήκες εκείνες, που θα αναγκάσουν το παιδί σας να σας κάνει ερωτήσεις, γιατί πολύ απλά θα έχει απορίες. Το αποτέλεσμα και πάλι θα είναι η μάθηση.

> Ελέγξτε τη μελέτη για το σπίτι. Αν το παιδί σας πηγαίνει σχολείο, είναι ανάγκη να ελέγχετε (όχι σαν ανακριτές), αν παιδί σας μελετά. Αν δηλαδή είναι προετοιμασμένο για την επόμενη μέρα στο σχολείο. Βοηθήστε το αν το χρειάζεται, δείχνοντάς του τρόπους για να μελετά αλλά και τον κατάλληλο χώρο και χρόνο μελέτης (δικό του τακτοποιημένο γραφείο, μακριά από θορύβους). Δίνοντας προσοχή στη μελέτη, της δίνετε αξία. Μην ξεχνάτε ότι σε οτιδήποτε δίνετε εσείς αξία δίνει και το παιδί σας.

Έμμεσα

> Δημιουργήστε ένα περιβάλλον στο σπίτι που ενισχύει τη μάθηση. Διαβάστε κι εσείς. Μην περιμένετε να το κάνει το παιδί σας αν δεν το κάνετε εσείς πρώτα. Δείξτε στο παιδί σας, ότι κι εσείς ολοκληρώνετε τις δουλειές, που έχετε αναλάβει και μάλιστα πριν το παιχνίδι και τη διασκέδαση. Ζητήστε να κάνει το ίδιο. Πείτε στο παιδί σας μπράβο για κάθετί που ολοκληρώνει, κάνει σωστά ή όταν κατακτά μια νέα δεξιότητα. Πείτε του μπράβο για την προσπάθεια που κάνει αλλά και τον τρόπο που το κάνει, αναγνωρίστε τις δυσκολίες (στα δικά μας μάτια φαίνονται εύκολα, όχι στα δικά τους). Αφιερώστε στο παιδί σας για την επιτυχία του ένα γιορτινό τραπέζι ή μια οικογενειακή έξοδο. Δώστε δηλαδή προσοχή σε εκείνο, όταν καταφέρνει κάτι. Μόνο αν δώσετε προσοχή (επιβράβευση), άρα αξία σε αυτό που κατάφερε, θα δώσει αξία και εκείνο, θα συνεχίσει, δηλαδή, να το κάνει.

> Μην χάνετε τις «συναντήσεις» με το δάσκαλο. Το να έρχεσαι σε επαφή με το δάσκαλο του παιδιού σου δεν είναι χρήσιμο μόνο, γιατί μαθαίνεις την εξέλιξη του παιδιού στο σχολείο. Η συχνή επαφή σημαίνει για εσάς και επαφή με το ποια είναι τα δυνατά και ποια τα όχι και τόσο δυνατά σημεία του παιδιού σας, πού μπορώ να βοηθήσω και πώς, πού σταματά η βοήθειά μου αλλά και τι προσδοκίες πρέπει να έχω από το παιδί μου. Με αυτό τον τρόπο είστε σε εγρήγορση και συμμετέχετε ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία. Μην ξεχνάτε ότι όταν έρχεστε συστηματικά σε επαφή με το δάσκαλο του παιδιού κι εκείνο το γνωρίζει, καταλαβαίνει ότι για άλλη μια φορά δίνετε προσοχή στη μάθησή του, είναι δηλαδή σημαντική για εσάς, άρα και για εκείνο.

> Προσέξτε τις αντιλήψεις που έχετε για τη μάθηση και για εκείνους που την αναλαμβάνουν εκτός σπιτιού. Έχετε υπόψη σας ότι τα παιδιά μαθαίνουν και παρατηρώντας σας να μιλάτε όχι μόνο σε εκείνα αλλά και σε άλλους. Το παιδί σας θα μάθει, μόνο αν εσείς δίνετε αξία στη μάθηση, στο σχολείο, στους παιδαγωγούς. Αν σας ακούει άμεσα ή έμμεσα να απαξιώνετε κάτι ή κάποιον από τα παραπάνω το πιο πιθανό είναι να κάνει και εκείνο το ίδιο. Μόνο όταν σεβόμαστε κάτι, του δίνουμε δηλαδή αξία, το προσέχουμε. Μόνο αν εσείς οι ίδιοι σέβεστε την ίδια τη μαθησιακή διαδικασία, το σχολείο ως θεσμό και τους λειτουργούς του θα κάνει το ίδιο και το παιδί σας. Μην περιμένετε δηλαδή το παιδί σας να προσέξει τη δασκάλα του την επόμενη μέρα στο σχολείο, αν την προηγούμενη του έχετε πει «δεν ξέρει αυτή, θα ακούς αυτό που σου λέω εγώ», ακόμα κι αν η δασκάλα του έχει κάνει κάποιο λάθος. Αν πράγματι έχει συμβεί κάτι τέτοιο, που είναι πολύ πιθανό και ανθρώπινο, εξηγήστε το στο παιδί σας και ζητήστε του να ξαναρωτήσει τη δασκάλα του γι’αυτό.

> Μην συνδέετε τη μάθηση με την επιτυχία αλλά και την προσωπική αξία. Ένα πολύ συχνό και πολύ κοινό λάθος μεταξύ γονέων και μη. Η μάθηση είναι ή θα έπρεπε να είναι μια φυσική διαδικασία, μια φυσική ανάγκη. Δεν έχει να κάνει καθόλου με το πόσο καλός ή κακός είναι κάποιος, δεν έχει να κάνει με το αν τα καταφέρνει καλά. Δείτε τη μάθηση σαν κάτι που έρχεται φυσικά χωρίς τη δική μας επίμονη προσπάθεια. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε εμείς είναι να μην την εμποδίζουμε με την συμπεριφορά μας, τις επιθυμίες, τις ανάγκες μας, τις προσωπικές μας αντιλήψεις. Το μόνο που πραγματικά χρειάζεται να κάνουμε είναι να αφήνουμε την πόρτα του σπιτιού μας ορθάνοιχτη για να μπορεί το παιδί να βγει έξω και να καλύψει τη φυσική του ενόρμηση να μάθει. Το παιδί σας θα μάθει γιατί είναι γεννημένο για να μαθαίνει. Η μάθησή του περιορίζεται ή εμποδίζεται συνήθως από εμάς, όποιοι κι αν είμαστε και τις πεποιθήσεις μας για το πώς, πόσο, με ποιους, τι θα έπρεπε να μαθαίνει. Παρατηρήστε το και διευκολύνετέ το και θα μάθει.

Όσο πιο γρήγορα εμπλακείτε, όπως περιγράφτηκε παραπάνω η έννοια της εμπλοκής, στη διαδικασία μάθησης του παιδιού σας άμεσα ή έμμεσα τόσο πιο γρήγορα θα δείτε το παιδί σας να θέλει να πηγαίνει σχολείο, να θέλει να μελετά για να είναι καλός μαθητής, να παίρνει τελικά καλούς βαθμούς, να μαθαίνει. Θα δείτε το παιδί σας να εσωτερικεύει την ευχαρίστηση που του δίνει το διάβασμα και γενικότερα η μάθηση, να μην αναμένει δηλαδή τη δική σας επιβράβευση, για να συνεχίσει να μελετά, αλλά να θέλει να μάθει και να ανακαλύπτει, επειδή είναι ανάγκη του.

Όταν το παιδί δεν προσαρμόζεται στο νέο σχολικό περιβάλλον

«Ο τετράχρονος γιος μου ήταν μια έκπληξη για μένα φέτος. Ο Πέτρος είναι ένα παιδί γεμάτο ζωντάνια, ενέργεια. Στο σπίτι προσπαθεί να βρίσκει συνεχώς νέους τρόπους να παίζει με τα παιχνίδια του, είναι απαιτητικός και εξωστρεφής. Δεν είναι ένα ήσυχο παιδί. Αντίθετα, είναι ένα παιδί που ακούγεται συνεχώς. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο έχω μείνει έκπληκτη από όσα μου είπε η νηπιαγωγός του για τη συμπεριφορά του στο σχολείο. Φαίνεται πως εκεί είναι ιδιαίτερα «μαζεμένος». Δεν συμμετέχει στις δραστηριότητες όπως οι συμμαθητές του, δεν σηκώνει το χέρι του για να μιλήσει, ούτε με ενθάρρυνση της νηπιαγωγού και δεν παίζει με τα άλλα παιδιά. Μου διευκρίνισε ότι τον πρώτο μήνα απέδιδε τη συμπεριφορά του Πέτρου στο ότι δεν είχε προσαρμοστεί ακόμα στο νέο περιβάλλον, τώρα πια όμως έχουν περάσει 4 μήνες. Τι μπορεί να συμβαίνει;»

Είναι φαινόμενο υπαρκτό και αναμενόμενο, συνήθως για όλους τους ανθρώπους, όλων των ηλικιών να έχουν ανάγκη μιας περιόδου προσαρμογής, όταν μπαίνουν σε νέα περιβάλλοντα. Ένα νέο σχολείο ή η πρώτη φορά στο σχολείο, ένας νέος χώρος εργασίας ή μια νέα θέση με νέα καθήκοντα στον ίδιο χώρο εργασίας, η μετακόμιση σε ένα καινούργιο σπίτι, η αλλαγή της οικογενειακής μας κατάστασης μας δημιουργούν άγχος και γι’ αυτό όλα απαιτούν την ύπαρξη μιας μεταβατικής περιόδου, μιας περιόδου προσαρμογής στη νέα κατάσταση. Σε αυτή τη φάση, όλοι μας έχουμε ανάγκη να παρατηρήσουμε όσα νέα βιώνουμε, να κάνουμε σκέψεις γι’αυτά, να καταλάβουμε τι συναισθήματα μας προκαλούν ή πιο απλά, έχουμε ανάγκη να παρατηρήσουμε το νέο χώρο, να μάθουμε ποιες είναι οι νέες μας ευθύνες, τι περιμένουν οι άλλοι από εμάς και με ποιο τρόπο το αναμένουν, τι μπορούμε να δώσουμε εμείς και αν ο τρόπος, που το δίνουμε ταιριάζει με εκείνον, που αναμένουν οι άλλοι από εμάς, διαχειριζόμενοι παράλληλα το άγχος που μας δημιουργούν όλα τα παραπάνω. Όσο πολύπλοκα σας φαίνονται αυτά, όταν τα διαβάζετε, άλλο τόσο πολύπλοκα είναι, όταν τα βιώνετε κι άλλο τόσο, όταν τα βιώνουν τα παιδιά σας. Ένας ενήλικας έχει συνήθως αναπτυγμένους εκείνους τους μηχανισμούς, που θα τον βοηθήσουν να αναγνωρίσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα, που του προκαλούνται, να κάνει την κατάλληλη επεξεργασία, ώστε να τα κατανοήσει και να οργανώσει με τέτοιο τρόπο τη σκέψη του κι έτσι να πάρει συγκεκριμένες αποφάσεις, που θα τον οδηγήσουν στην προσαρμογή του. Ξέρει δηλαδή πώς να διαχειριστεί το άγχος του. Ένα παιδί όμως χρειάζεται βοήθεια.

Γι’αυτό το λόγο, δώστε στο παιδί σας χρόνο, για να προσαρμοστεί αλλά και προσοχή. Μιλήστε μαζί του για το σχολείο του. Ρωτήστε το για τη δασκάλα του και τους συμμαθητές του, τι καινούργιο έμαθε ή έκανε. Σε αυτή τη φάση, μπορεί να μάθετε πράγματα, που προβληματίζουν το παιδί σας ή σκέψεις, που κάνει αλλά δεν είναι ρεαλιστικές. Υπάρχει δηλαδή η πιθανότητα να έχει συμβεί ή να συμβαίνει κάτι στο σχολείο του, που να το έχει παρεξηγήσει και να παρατείνει την περίοδο προσαρμογής του. Για παράδειγμα, μια υπέρ του δέοντος ενθουσιώδης δασκάλα ή εξωστρεφής, με πολύ ενέργεια μπορεί να γίνεται αντιληπτή από το παιδί ως θυμωμένη δασκάλα. Η προσπάθεια της δασκάλας του να βάλει όρια σε ένα επιθετικό παιδί μπορεί να εκληφθεί ως έντονα επιθετική συμπεριφορά από μέρους της.
Είναι ανάγκη λοιπόν να προσπαθείτε να μάθετε όσο το δυνατόν περισσότερα για την καθημερινότητα του παιδιού σας στο σχολείο, ώστε να «αλιεύετε» προβληματισμούς του και να τους συζητάτε. Εξηγήστε στο παιδί σας τη συμπεριφορά της δασκάλας του ή των συμμαθητών του. «Γεμίστε» το με δικές σας εναλλακτικές σκέψεις, όταν προσπαθεί να ερμηνεύσει κάτι που συνέβη στο σχολείο του, δώστε περισσότερο φως στη σκέψη του με δικές σας σκέψεις.

Όταν η περίοδος προσαρμογής παρατείνεται, το ίδιο και το άγχος του παιδιού:

> Μιλήστε με τη δασκάλα του παιδιού. Κάθε δασκάλα ή δάσκαλος, αφού περάσει ο χρόνος γνωριμίας με τα παιδιά, κάνει παρατηρήσεις για το καθένα από αυτά, ερμηνεύει τις συμπεριφορές τους, αναγνωρίζει τις δυσκολίες τους και μπορεί να κάνει τις δικές του προτάσεις. Μιλήστε με τη δασκάλα του παιδιού σας όχι απλά για να σας πει τι παρατηρεί, αλλά για να σας προτείνει λύσεις. Ρωτήστε τι έχει κάνει ως τώρα, για να βοηθήσει το παιδί σας να προσαρμοστεί και τι άλλο μπορείτε να κάνετε σε συνεργασία μαζί της.

> Παίξτε με το παιδί σας στο σπίτι. Παίξτε μαζί «το σχολείο» με γαντόκουκλες, κούκλες, διάφορες φιγούρες. Παίξτε εναλλάξ τη δασκάλα ή τα παιδιά. Με αυτό το παιχνίδι έχετε στόχο α)να βοηθήσετε στην έκφραση των βαθύτερων σκέψεων, συναισθημάτων και επιθυμιών του παιδιού σας σε σχέση με το σχολείο του, β) να κατανοήσετε τους λόγους της παράτασης της περιόδου προσαρμογής του παιδιού σας. Έτσι θα έχετε πάρει χρήσιμες πληροφορίες για το τι συμβαίνει στο σχολείο του, αλλά και στο μυαλό του. Συζητήστε μαζί του ότι πιστεύετε ότι χρειάζεται συζήτηση.

> Δώστε στο παιδί σας κάτι αγαπημένο του να το παρουσιάσει στους συμμαθητές του. Αυτό μπορεί να γίνει σε συνεργασία με τη δασκάλα του στα πλαίσια μιας ομαδικής δραστηριότητας, όπου όλα τα παιδιά θα φέρουν κάτι αγαπημένο τους στην τάξη με στόχο α) να εκθέσουν τον εαυτό τους στην ομάδα, β)να γνωριστούν καλύτερα, γ) να δεθούν ως ομάδα. Η αναγκαστική έκθεση του εαυτού του στην ομάδα θα γίνει με τρόπο ήπιο, αφού το παιδί σας θα κρατάει μαζί του κάτι αγαπημένο του, κάτι που του δίνει ασφάλεια.

Ρωτήστε το παιδί σας και τη δασκάλα του, αν χρειάζεται να το βοηθήσετε στο σπίτι με πιθανές εργασίες. Με στόχο να αισθάνεται το παιδί σας μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στο σχολείο, ώστε να μπορεί να συμμετέχει ενεργά σε δραστηριότητες. Ρωτήστε τη δασκάλα, αν μπορείτε να κάνετε κάποια προετοιμασία στο σπίτι.

Επιβραβεύστε κάθε του προσπάθεια ή νέο επίτευγμα. Πείτε του μπράβο για κάθετί καινούργιο που μαθαίνει, για ότι σας φέρνει από το σχολείο (μια ζωγραφιά, μια χειροτεχνία κ.α). Κάντε στο σπίτι γιορτή! Το μπράβο για να είναι πράγματι μπράβο για το παιδί σας, πρέπει και να το νιώθετε. Να πιστεύετε δηλαδή ότι το παιδί σας κατάφερε κάτι σημαντικό. Χρειάζεται να το δείχνετε με όλο σας το σώμα. Να φαίνεται στο πρόσωπό σας, να φαίνεται και στο υπόλοιπο κορμί σας, με τη στάση του. Είναι ανάγκη να είναι και να φαίνεται αληθινό.

Τα παιδιά έρχονται καθημερινά σε επαφή με νέα πράγματα. Άλλα θα τους δώσουν χαρά, άλλα θα τους εξάψουν τη φαντασία και την περιέργεια και άλλα θα τα γεμίσουν με άγχος. Η αλήθεια είναι ότι τα έχουν ανάγκη όλα, γιατί από όλα θα μάθουν. Δείτε λοιπόν αυτή την παρατεταμένη περίοδο προσαρμογής στο σχολείο σαν ευκαιρία για να μάθουν τα παιδιά σας κάτι καινούργιο. Πώς να αντιμετωπίζουν τους φόβους τους.

Πώς θα βοηθήσω το παιδί μου να κατανοεί αυτά που διαβάζει;

«Η κόρη μου είναι μαθήτρια της Α’ τάξης και έχει αρχίσει να διαβάζει. Διαβάζει συλλαβιστά και με διακοπές. Αυτό που με προβληματίζει είναι, πως όταν ολοκληρώνει την ανάγνωση, δεν θυμάται τίποτα απ’ όσα διάβασε. Υπάρχει πρόβλημα;»

Μαθαίνω να διαβάζω για τα πρωτάκια μας αρχικά σημαίνει, μαθαίνω να αποκωδικοποιώ τις λέξεις. Δηλαδή, στη λέξη «παπί» αναγνωρίζω το γράμμα «π» το συνδέω στο μυαλό μου με τον ήχο του, το «κρατάω», αναγνωρίζω το «α», το συνδέω με τον ήχο του, συνδέω τους δύο ήχους μαζί και τους εκφέρω. «Πα». Την ίδια διαδικασία ακολουθώ και στην επόμενη συλλαβή. Έτσι διαβάζει ο αρχάριος αναγνώστης. Σπαταλά πολύ χρόνο και απίστευτη ενέργεια σε αυτό, που μόλις περιέγραψα. Αναγκάζεται να σκεφτεί βήμα-βήμα τον τρόπο, που θα διαβάσει και εκτελεί αναλόγως. Μετά από πολύ κόπο, επανάληψη και χρόνο θα μπορέσει να αυτοματοποιήσει τη διαδικασία, θα μπορέσει δηλαδή να διαβάσει γρήγορα.

Όσο ο αρχάριος αναγνώστης διαβάζει με κόπο, δεν κατανοεί αυτό που διαβάζει. Δεν κατανοεί το νόημα της πρότασης, ούτε και του κειμένου. Αυτό συμβαίνει γιατί, όπως ειπώθηκε παραπάνω, σπαταλά την περισσότερη ενέργεια, που διαθέτει, στην αποκωδικοποίηση των λέξεων. Έτσι, πολύ απλά, δεν του μένει η ενέργεια, που χρειάζεται για την κατανόηση τους. Το αποτέλεσμα είναι να διαβάζει σωστά, αλλά να μην καταλαβαίνει τι σημαίνει αυτό που μόλις διάβασε. Γι’αυτό το λόγο, πολλοί γονείς αναρωτιούνται, γιατί τα παιδιά τους μπορούν να απαντήσουν σε ερωτήσεις, που αφορούν το κείμενο, όταν το κείμενο έχει διαβαστεί από εκείνους και όχι όταν το διαβάζουν τα ίδια τα παιδιά τους. Τα παιδιά αυτά δεν έχουν πρόβλημα στην κατανόηση γενικά, ούτε στη μνήμη, όπως φοβάται η μητέρα παραπάνω. Το πρόβλημά τους είναι, ότι σκέφτονται τόσο πολύ για να καταφέρουν να διαβάσουν, που δεν μπορούν παράλληλα να δίνουν προσοχή και στη σημασία των λέξεων. Αυτό θα το καταφέρουν μετά από πολλές επαναλήψεις του ίδιου κειμένου ή θα γίνεται αυτόματα μετά από μία ή δύο αναγνώσεις, αφού περάσουν αρκετοί μήνες ή αρκετά χρόνια, για άλλα παιδιά, από τη στιγμή που άρχισε η διδασκαλία της ανάγνωσης.

Οι γονείς μπορούν να παίξουν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη του επιπέδου κατανόησης (γραπτού κειμένου) των παιδιών τους. Αρχικά, σιγουρευτείτε ότι το παιδί σας διαβάζει βιβλία που είναι κατάλληλα για το επίπεδο ανάγνωσής του. Είναι χρήσιμο, να μην είναι ούτε πολύ δύσκολα, γιατί τότε θα σπαταλά υπερβολικά πολλή ενέργεια για να διαβάσει και δεν θα μπορεί να κατανοήσει, ούτε πολύ εύκολα, γιατί τότε δεν το βοηθάτε να αναπτυχθεί. Χρειάζεται βέβαια, να έρχεται σε επαφή και με ευκολότερα κείμενα, έτσι ώστε να εξυπηρετήσετε ένα άλλο στόχο, την τόνωση της αυτοπεποίθησής του. Όταν συνειδητοποιήσει ότι καταφέρνει να διαβάσει καλά, θα αισθανθεί σίγουρο για τον εαυτό του και αυτό θα του δώσει κίνητρο για να συνεχίσει ή να μην σταματήσει ακόμα κι αν δυσκολεύεται.
Τι μπορείτε να κάνετε, λοιπόν, πριν-κατά τη διάρκεια και μετά το διάβασμα ενός βιβλίου ή κειμένου για να βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει αυτό που θα διαβάσει, αυτό που διαβάζει και αυτό που διάβασε;

>Πριν την ανάγνωση

Σε αυτή τη φάση, στόχος είναι να βοηθήσετε το παιδί σας να αρχίσει να αναρωτιέται, «τι μπορεί να είναι αυτό που πρόκειται να διαβάσω;», να κάνει δηλαδή προβλέψεις. Αυτό θα το πετύχετε ενθαρρύνοντάς το να παρατηρήσει το βιβλίο και τις εικόνες του. Πείτε του να αφήσει τη φαντασία του ελεύθερη και να εκφράσει ότι εκείνο θέλει. Κάντε του ερωτήσεις: ποιο μπορεί να είναι το θέμα της ιστορίας, ποια γεγονότα μπορεί να διαδραματίζονται και ποιο το τέλος. Είτε αυτό τελικά είναι προς τη σωστή κατεύθυνση είτε όχι δεν έχει καμία σημασία. Θα έχουμε πετύχει η κινητοποίησή του. Έχει δηλαδή πλέον επιπλέον κίνητρο να διαβάσει το κείμενο αλλά και να του δώσει τη σημασία που χρειάζεται, ώστε να ανακαλύψει αν αυτό που μόλις προέβλεψε είναι αυτό που είναι γραμμένο στο βιβλίο ή όχι.

>Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης

Σε αυτή τη φάση, στόχος σας είναι να βοηθήσετε το παιδί σας να γίνει ένας ενεργός αναγνώστης. Διαβάστε μαζί και συζητήστε όσα συμβαίνουν αλλά και τι μπορεί να συμβεί αργότερα. Σταματήστε, αν πιστεύετε πως υπάρχουν δύσκολες λέξεις και εξηγήστε τες. Συζητήστε την εξέλιξη της ιστορίας, αν περίμενε να συμβεί ότι συμβαίνει και ποια είναι τα συναισθήματά του. Αν διακρίνετε πως το παιδί δεν είναι σίγουρο για τις απαντήσεις ξαναγυρίστε πίσω και διαβάστε το ανάλογο κομμάτι.

>Μετά την ανάγνωση

Στόχος σας τώρα είναι να μπορέσει το παιδί να εκφράσει ότι διάβασε. Κάντε του μια μικρή περίληψη και πείτε του ποιο ήταν το δικό σας αγαπημένο κομμάτι. Ρωτήστε για το δικό του αγαπημένο κομμάτι της ιστορίας αλλά και γιατί είναι το αγαπημένο του. Ζητήστε να το ξαναδιαβάσει. Βάλτε το παιδί σας να αξιολογήσει σε μια κλίμακα 1-10 το βιβλίο ή το κείμενο και να αιτιολογήσει. Έτσι, προωθείτε την ανάπτυξη της κριτικής του σκέψης αλλά και μαθαίνετε τι βιβλία του αρέσουν, ώστε να προμηθευτείτε τα κατάλληλα.
Με αυτό τον τρόπο, θα διαπιστώσετε πως με τον καιρό το παιδί σας θα δίνει όλο και περισσότερη προσοχή σε αυτά που διαβάζει, θα μάθει τις στρατηγικές που χρειάζεται για να κατανοεί ευκολότερα και θα έχει κίνητρο για διάβασμα, αφού ο δρόμος για την ανακάλυψη αλλά και η ίδια η ανακάλυψη, τελικά, είναι παιχνίδι. Παίξτε λοιπόν μαζί!

Πώς να μάθω το παιδί μου να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του

Ένα από τα μεγαλύτερα δώρα, που μπορείτε να κάνετε στα παιδιά σας είναι να τα μάθετε να αυτορρυθμίζουν τα συναισθήματά τους (να τα διαχειρίζονται αποτελεσματικά). Τι σημαίνει αυτό; Μπορείτε να τα εκπαιδεύσετε να μπορούν να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην τα αφήνουν να τα κατακλύζουν, γεγονός με πολλές αρνητικές συνέπειες για τα ίδια τα παιδιά. Ένα παιδί που κλαίει απαρηγόρητα, ένα θυμωμένο παιδί, που χτυπάει και πετάει αντικείμενα, ένα αγχωμένο παιδί που δεν θέλει να πάει στο σχολείο, γιατί πιστεύει πως δε θα τα καταφέρει, ένα παιδί που φοβάται έντονα κάτι ή και πολλά πράγματα, με αποτέλεσμα να αποφεύγει ανθρώπους, καταστάσεις, πράξεις, είναι όλα παιδιά που δεν μπορούν να αυτορρυθμιστούν. Η έλλειψη αυτορρύθμισης οδηγεί σε μονοπάτια δύσκολα τόσο το παιδί όσο και τους γονείς του.

Η εκπαίδευση των παιδιών σας στην αυτορρύθμιση των συναισθημάτων τους έχει πολλαπλά οφέλη για εκείνα. Μαθαίνουν ευκολότερα, κάνουν πιο εύκολα φίλους σταθερούς, μπλέκονται δυσκολότερα σε καβγάδες κ.α. Το μεγαλύτερο δώρο όμως, που μπορεί να δώσει η αυτορρύθμιση είναι η ψυχική υγεία. Τα παιδιά αλλά και γενικότερα οι άνθρωποι, που αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, κατανοούν τους λόγους, που τα προκάλεσαν και καταφέρνουν να μην τα αφήσουν να τους οδηγήσουν σε λάθος αποφάσεις αλλά στις ιδανικές για εκείνους, είναι άνθρωποι με λιγότερες πιθανότητες να νοσήσουν ψυχικά, είναι άνθρωποι «συναισθηματικά πιο ανθεκτικοί». Είναι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, δηλαδή συναισθηματικά ώριμοι άνθρωποι.

Η αυτορρύθμιση είναι μια δεξιότητα, που κατακτάται από το παιδί σταδιακά. Κάθε φορά, που το μωρό σας είναι αναστατωμένο και εσείς το παρηγορείτε προτού η αναστάτωσή του φτάσει στα ύψη, εκείνο κάνει ένα βήμα παραπάνω για την κατάκτηση της αυτορρύθμισης των συναισθημάτων του. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θα έχουν καταφέρει να ρυθμίζουν τα συναισθηματά τους σε ικανοποιητικό βαθμό, αν έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον «ευαίσθητο» στα ερεθίσματα που έπαιρνε από το παιδί, ένα περιβάλλον που «απαντούσε» σε αυτά τα ερεθίσματα, ένα περιβάλλον δηλαδή που κάλυπτε τις βασικές σωματικές, γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές ανάγκες του. Όσο για τα παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας, θα πρέπει να έχουν ήδη καταφέρει να ελέγχουν συναισθήματα φόβου, θυμού και άγχους σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην τα εμποδίζουν να συγκεντρωθούν και να μάθουν. Το ότι τα περισσότερα παιδιά σχολικής ηλικίας έχουν συνήθως καταφέρει να φτάσουν σε ένα καλό επίπεδο αυτορρύθμισης των συναισθημάτων τους (αν έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον «ευαίσθητο», όπως αναφέρθηκε παραπάνω), δεν σημαίνει, πως δεν έχουν ανάγκη πια τη δική σας συνδρομή για να «ρυθμίζουν» τα συναισθηματά τους. Άλλωστε κι εμείς ως ενήλικες πολλές φορές κατακλυζόμαστε από δυσάρεστα συναισθήματα, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’αυτά, συνήθως πρόσκαιρα.

Να τι μπορείτε να κάνετε για να εκπαιδεύσετε τα παιδιά σας στην αυτορρύθμιση των συναισθημάτων τους απο τη στιγμή της γέννησης τους:

> Τα πολύ μικρά μωρά έχουν απόλυτη ανάγκη από σας για να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Δεν μπορούν να τα καταφέρουν μόνα τους, χρειάζεται να κάνετε εσείς «όλη τη δουλειά» για εκείνα. Όταν είναι αναστατωμένα παρηγορήστε τα στην αγκαλιά σας δειχνοντάς τους την αγάπη σας, τη ζεστασιά σας, την ηρεμία σας. Μόνο έτσι θα καταλάβουν ότι αγαπιούνται και είναι ασφαλή. Όχι με τα λόγια αλλά με τις πράξεις.

> Εισάγετε σε αυτή τη διαδικασία και τον λόγο σας. Μιλήστε στο μωρό σας με ηρεμία για το τι αισθάνονται αλλά και για το τι θα κάνετε γι’αυτό. Μπορείτε για παράδειγμα να πείτε: «Αισθάνεσαι αναστατωμένο γιατί είχαμε κόσμο και φασαρία στο σπίτι, αλλά εγώ θα σε κρατάω μέχρι να αισθανθείς καλύτερα». Δεν θα καταλάβει τα λόγια σας αλλά τον ήρεμο τόνο στη φωνή σας και τις πράξεις σας.

> Μεγαλώνοντας δεν θα αναστατώνονται τόσο εύκολα. Είναι ικανά να περιμένουν για λίγο π.χ το φαγητό τους δίχως να αναστατωθούν ιδιαίτερα. Την ώρα που το ετοιμάζετε μιλήστε του: «Το ξέρω ότι πεινάς, γι’αυτό κι εγώ ετοιμάζω το φαγητό σου».

> Στο τέλος του πρώτου χρόνου είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αρχίσετε να δίνετε όνομα σε κάθε του συναίσθημα (μπορείτε φυσικά να το κάνετε από τη στιγμή της γέννησης). Δίνοντας όνομα σε κάτι, ουσιαστικά του δίνουμε υπόσταση, το κάνουμε χειροπιαστό, άρα πιο εύκολα αντιμετωπίσιμο. Μπορείτε για παράδειγμα να πείτε: «Θυμώνεις όταν είναι ώρα για φαγητό και σε παίρνω από τα παιχνίδια σου», «Θυμώνεις όταν φεύγω από το σπίτι», «Φοβάσαι όταν κλείνει δυνατά η πόρτα», «Χαίρεσαι όταν βλέπεις από το παράθυρο τον παππού να έρχεται σπίτι».

> Αργότερα χρησιμοποιήστε συστηματικά λέξεις και όχι πράξεις για να εκφράσετε τα συναισθήματά τους και τις ανάγκες τους: «Ξέρω ότι θέλεις την κουτάλα που κρατάω, αλλά θα περιμένεις να τελειώσω πρώτα», «Ξέρω ότι θέλεις να συνεχίσουμε το παιχνίδι στην αυλή αλλά είναι ώρα για το δεκατιανό σου. Θα συνεχίσουμε να παίζουμε αφού φας πρώτα».

> Αφού το παιδί σας κατακτήσει το λόγο ενθαρρύνετέ το να μιλάει για τα συναισθήματά του αλλά και να δίνει προσοχή στα συναισθήματα των άλλων π.χ « Μην με χτυπάς, με πονάς. Δεν μου αρέσει, απαγορεύεται να χτυπάμε».

> Αντιμετωπίστε μαζί τις ματαιώσεις του, δίνοντας παράλληλα σημασία στα συναισθήματά του. Αν π.χ. έπεσε ο πύργος που έχτισε με τουβλάκια και το παιδάκι σας αναστατώθηκε, δείξτε του ότι καταλαβαίνετε τα συναισθήματά του, ωχ, έπεσε ο πύργος, στενοχωρήθηκες,αγάπη μου και προτείνετε να τον χτίσετε ξανά μαζί. Αν έσπασε κάποιο παιχνίδι του, προσπαθήστε μαζί να το διορθώσετε, αφού πρώτα πάρετε λίγο χρόνο για να παρατηρήσετε τυχόν δυσάρεστα συναισθήματα του παιδιού σας. Αν αυτά υπάρχουν επιβεβαιώστε τα στο παιδί σας, λέγοντάς του ότι έχει δίκιο να αισθάνεται έτσι και προτείνετέ του να προσπαθήσετε μαζί να το διορθώσετε. Του δείχνετε πώς να μην αφήνει τα δυσάρεστα συναισθήματα να το εμποδίσουν να συνεχίσει.

> Αν είναι ανυπόμονο και δεν μπορεί να περιμένει τη σειρά του, δείξτε του κάτι άλλο με το οποίο μπορεί να ασχοληθεί. Ουσιαστικά του δίνετε το μήνυμα ότι πάντα θα υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στη ζωή.

> Αν κάτι του έχει προκαλέσει αναστάτωση δείξτε του τον τρόπο να ηρεμεί και να χαλαρώνει. Διαβάστε μια ιστορία,τραγουδήστε, πηγαίνετε μια βόλτα.

> Ζωγραφίστε, παίξτε με πλαστελίνη και πηλό, παίξτε με κούκλες και φιγούρες, παίξτε θέατρο. Τα βοηθάτε να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

> Μειώστε σταδιακά την απόσπαση της προσοχής, όταν αναστατώνεται. Οι περισσότεροι γονείς, όταν αναστατώνεται για κάποιο λόγο το παιδί μας, προσπαθούμε να του αποσπάσουμε την προσοχή με κάτι που ξέρουμε ότι θα του κεντρίσει το ενδιαφέρον και θα μείωση ή θα εξαλείψει την αναστάτωση. Τι συμβαίνει όμως όταν η απόσπαση προσοχής γίνεται πανάκεια; Δεν αφήνουμε τα παιδιά να βιώσουν τα συναισθήματά τους. Δεν τους δίνουμε την ευκαιρία να μπορέσουν να τα επεξεργαστούν και να τα ελέγξουν. Δεν τα αφήνουμε να μάθουν. Δεν αποσπάμε την προσοχή του παιδιού κάθε φορά και για όλα τα πράγματα που το αναστατώνουν. Σταδιακά μετά τον 12ο μήνα τους τα αφήνουμε να βιώσουν αυτό που αισθάνονται, με εμάς πάντα δίπλα τους να τα υποστηρίζουμε. Για παράδειγμα κάντε μια αρχή λέγοντας στο παιδί σας, που θέλει οπωσδήποτε κάτι που δεν μπορεί να πάρει: Όχι, αυτό δεν μπορείς να το πάρεις, δεν είναι δικό σου ή δεν το χρειάζεσαι και περιμένετε αντιδράσεις. Αν δυσφορήσει: Το ξέρω, θέλεις πολύ να το πάρεις και θυμώνεις που δεν στο δίνω. Δεν μπορείς όμως να το πάρεις. Περιμένετε. Ύστερα μπορείτε να του προτείνετε να πάρει κάτι που μπορεί.

> Συζητήστε κάθε φορά που υπάρχει μια κρίση στο σπίτι ή αλλού και το παιδί σας είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Στόχος σας είναι να καταλάβει τι συνέβη και γιατί. Ποια ήταν τα συναιθήματά του τότε και τώρα, ποια τα δικά σας και γιατί. Πώς θα μπορούσε να αποφύγει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και τι θα κάνει για να επανορθώσει.

Ασχοληθείτε με τα συναισθήματα. Ασχοληθείτε με τα συναισθήματα των παιδιών σας αλλά και τα δικά σας. Κάντε μια αρχή σε όποια ηλικία κι αν βρίσκονται τα παιδιά σας. Ποτέ δεν είναι αργά να τα βοηθήσετε να γίνουν συναισθηματικά πιο ώριμα. Ποτέ δεν είναι αργά να ενισχύσετε τη συναισθηματική τους νοημοσύνη.  Δώστε προσοχή στα συναισθήματα. Δώστε τους όνομα, βρείτε γιατί υπάρχουν, κάντε κάτι γι’αυτά. Μην τα αφήνετε απλά να υπάρχουν, μην κάνετε πως δεν υπάρχουν, μην τα προσπερνάτε, θα σας φτάσουν στην επόμενη στροφή γιγαντωμένα!

Πώς να αντιμετωπίσετε το φόβο του παιδιού σας για το σκοτάδι

Ο φόβος για το σκοτάδι είναι ένας κοινός φόβος στα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Είναι ένας από τους φόβους, που έρχονται, ως συνέπεια της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών (παιδιά 3-4 ετών). Αυτό σημαίνει, πως ο φόβος για το σκοτάδι, όπως και άλλοι φόβοι, είναι φόβοι που αναμένουμε να αναπτυχθούν στα παιδιά μας. Μη σας κάνει εντύπωση λοιπόν, αν το παιδάκι σας ξαφνικά εμφανίσει π.χ. δυσκολία να πάει για ύπνο ή ζητά επίμονα να κοιμηθεί στο δικό σας κρεβάτι ή κλαίει απαρηγόρητο λέγοντας, πως δεν μπορεί να κοιμηθεί, ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν σας είχε προβληματίσει καθόλου με τη συμπεριφορά του σχετικά με τον ύπνο ή φαινόταν θαρραλέο, όταν βρισκόταν σε σκοτεινά δωμάτια.

Μην ανησυχείτε! Ο φόβος για το σκοτάδι είναι παροδικός και υποχωρεί με το χρόνο, όπως υποχώρησε και όταν ήσασταν εσείς μικρό παιδί. Θυμάστε τότε, που φοβόσασταν κι εσείς; Αντιμετωπίστε τον σαν μια νέα πρόκληση-έχετε να μάθετε άλλωστε από αυτό- και όχι σαν κάτι μη φυσιολογικό, που ήρθε για να σας αναστατώσει.

Το ότι ο φόβος για το σκοτάδι είναι ένα φαινόμενο παροδικό και φυσιολογικό, αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να ασχοληθούμε καθόλου με αυτόν. Το παιδί σας έχει ανάγκη τη βοήθειά σας και τη γνώση σας. Εσείς είστε αυτοί που θα του δώσετε τα κατάλληλα εφόδια για να τον αντιμετωπίσει. Μην αφήσετε σε καμία περίπτωση το παιδί σας αβοήθητο. Η στάση σας θα του δημιουργήσει πολύ μεγαλύτερο άγχος από το αναμενόμενο για την ηλικία του, με αρνητικές συνέπειες στην ομαλή συναισθηματική του ωρίμανση.

Τι να αποφύγετε να κάνετε:

> Να λέτε στο παιδί σας ότι δεν πρέπει να φοβάται. Δεν καταλαβαίνει τι του λέτε, γιατί εκείνο πράγματι φοβάται και θα φοβάται.
> Να αντιμετωπίζετε το φόβο του χρησιμοποιώντας στερεότυπα. Να λέτε, αν είναι αγόρι, «οι άντρες δεν φοβούνται» και αν είναι κορίτσι «είσαι μεγάλο κορίτσι πια για να φοβάσαι». Το πως αντιμετωπίζουμε και το αν θα αντιμετωπίσουμε το φόβο για το σκοτάδι δεν έχει να κάνει με το φύλο. Τα αγόρια δεν είναι πιο θαρραλέα από τα κορίτσια. Άρα δεν έχει νόημα να υπενθυμίζετε στο παιδί σας το φύλο του. Δεν του προσφέρετε τίποτα. Αντίθετα του προκαλείτε ενοχές και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, γιατί το μήνυμα που του περνάτε είναι, πως αν και είναι άντρας δεν καταφέρνει να μην φοβάται. Επιπλέον, η απλή υπενθύμιση της ηλικίας δεν μαθαίνει τίποτα στα παιδιά. Άλλωστε, αυτή είναι η ηλικία, που αναπτύσσεται αυτός ο φόβος και όχι κάποια άλλη.
> Να το ειρωνεύεστε και να το επικρίνετε. Μπορεί στα δικά σας μάτια ο φόβος αυτός να είναι παράλογος, όμως για το παιδί σας δεν είναι. Είναι ένας φόβος υπαρκτός και χρειάζεται να τον αντιμετωπίσετε μαζί.
> Να το μαλώσετε. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνετε να κάνετε το παιδί σας να μην σας ξαναμιλήσει για τα συναισθήματά του. Καταφέρνετε να μη θελήσει άλλη φορά να μοιραστεί τους φόβους του ή άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, που δεν μπορεί μόνο του να διαχειριστεί (ποιο παιδί μπορεί, άλλωστε;), γιατί θα φοβάται την αντίδρασή σας, θα φοβάται εσάς. Καταφέρνετε επίσης να αποφύγετε την αναστάτωση, που σας προκαλεί το παιδί με την εκδήλωση ανησυχίας. Έτσι όμως δεν θα καταφέρει να μην φοβάται. Ο φόβος δεν σταματά με τη φωνή, δεν σταματά με τη δημιουργία ενός άλλου φόβου. Αναρωτηθείτε τι πραγματικά θέλετε. Να «ησυχάσετε» εσείς ή να «ησυχάσει» το παιδί σας;
> Να πανικοβληθείτε ή να μεγαλοποιήσετε το φόβο για το σκοτάδι. Ο φόβος είναι ήδη μεγάλος για το παιδί. Δεν έχει ανάγκη να αντιμετωπίσει και τους δικούς σας. Περιορίστε ή καλύτερα βάλτε στην άκρη το δικό σας φόβο, για το πώς θα το αντιμετωπίσετε και ανασυγκροτηθείτε. Εσείς είστε ο ενήλικας!

Τι να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου;
> Να είστε υποστηρικτικοί και παρηγορητικοί. Το παιδί σας θέλει τη ζεστή σας αγκαλιά κάθε μέρα. Τώρα όμως την έχει απόλυτη ανάγκη.
> Να είστε ανοικτοί και διαθέσιμοι για συζήτηση ή να αναζητάτε τη συζήτηση με το παιδί σας για το φόβο του. Ακούστε τι έχει να σας πει, αφουγκραστείτε το.
> Εξηγήστε στο παιδί σας ότι αυτός ο φόβος είναι φυσιολογικός και πως όλα τα παιδάκια στην ηλικία του σε όλο τον κόσμο φοβούνται το σκοτάδι, ακόμα κι εσείς όταν ήσασταν μικρή/ός. Μετά όμως από λίγο καιρό γίνεται κάτι μαγικό και ο φόβος εξαφανίζεται. Εξαφανίζεται από όλα τα παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι μεγάλωσες! Έτσι θα εξαφανιστεί και από εσένα! Έτσι ξαφνικά εξαφανίστηκε, όταν ήμουν κι εγώ μικρή/ός. Αυτό σημαίνει πως θα έχεις νικήσει το φόβο, θα τα έχεις μεγαλώσει!
> Πάρτε παραμύθια με ήρωες παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι ή φοβούνται να κοιμηθούν μόνα τους και διαβάστε τα μαζί. Το παιδί σας θα ταυτιστεί με τον ήρωα. Θα βιώσει με τρόπο ελεγχόμενο το βίωμα και τα παθήματά του. Κάθε παραμύθι προσφέρει στο τέλος μία λύση στο πρόβλημα του ήρωα. Δίνει ιδέες και εναλλακτικούς τρόπους σκέψης. Με το παραμύθι το παιδί θα αρχίσει να επεξεργάζεται το φόβο του, άρα να τον αντιμετωπίζει.

Το παιδί σας έχει ανάγκη μεγάλη δύναμη για να νικήσει το φόβο του. Τη δύναμη αυτή θα τη βρει στη φαντασία του. Μπορεί τη νύχτα να μετατρέπεται σε υπερήρωα, να πολεμάει με το φόβο και να τον νικάει. Μπορεί να έχει πάντα μαζί του ένα αγαπημένο του αντικείμενο, που θα το προφυλάσσει από το φόβο, γιατί με ένα μαγικό ραβδί αυτό τη νύχτα μετατρέπεται π.χ από χελωνάκι σε ένα τεράστιο και δυνατό δεινόσαυρο. Βάλτε τη φαντασία σας να δουλέψει, χρησιμοποιήστε την απεριόριστη φαντασία του παιδιού σας. Μαζί θα νικήσουμε το φόβο!

Άλλο φόβος, άλλο φοβία;

«Άλλο φόβος και άλλο φοβία; Ποια η διαφορά; Πώς δημιουργούνται οι φοβίες; Ποια είναι τα σημάδια που μπορώ να παρατηρήσω στο παιδί μου, για να αναζητήσω βοήθεια;», αποτελούν πιθανές ερωτήσεις γονέων που ανησυχούν βλέποντας τα παιδιά τους να φοβούνται.

Ο φόβος είναι ένα από τα συναισθήματα του ανθρώπου, προστατευτικού χαρακτήρα, μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού, μπροστά σε μία πραγματική ή πλασματική απειλή ή κίνδυνο. Αντίθετα, η φοβία είναι ο αδικαιολόγητος, επίμονος, έντονος, παράλογος φόβος που βιώνει ο άνθρωπος και τον οδηγεί να αποφεύγει καταστάσεις που πιστεύει, πως θα του δημιουργούσαν αυτό το φόβο ή όταν τελικά έρχεται αντιμέτωπος με αυτές, βιώνει έντονο άγχος.

Όταν το παιδί έρθει αντιμέτωπο με το φοβικό ερέθισμα π.χ κάποιο σκυλί, αντιδρά άμεσα με έντονο άγχος, εφίδρωση, ταχυπαλμία, τρόμο, κλάμα, δεν θέλει σε καμία περίπτωση να έρθει σε επαφή με το σκύλο και αναγκάζεστε να περάσετε στο απέναντι πεζοδρόμιο για να συνεχίσετε την πορεία σας. Το ίδιο συμβαίνει κάθε φορά που έρχεστε σε επαφή με κάποιο σκυλί, όσο άκακο ή χαριτωμένο κι αν είναι. Ενώ πια το παιδί προτιμά συγκεκριμένες διαδρομές βγαίνοντας από το σπίτι κι αποφεύγει άλλες, γιατί γνωρίζει ότι σε αυτές είναι πολύ πιθανό να συναντήσει κάποιο σκύλο. Όποιο δρόμο κι αν πάρει για το σχολείο όμως, θα βρει σκυλιά με τους ιδιοκτήτες τους, που κάνουν την πρωινή τους βόλτα. Δεν μπορεί να αποφύγει την επαφή μαζί τους. Γι’ αυτό το λόγο, εδώ και κάποιο καιρό, δεν θέλει να πάει στο σχολείο, ενώ παραπονιέται πως πονάει η κοιλιά του.

Πώς δημιουργούνται οι φοβίες; Είναι πολύ πιθανό να δημιουργηθεί μια φοβία από μία τραυματική εμπειρία του παιδιού. Για παράδειγμα, μπορεί το παιδί να αρχίσει να αναπτύσσει φοβία για τα σκυλιά ,μετά από δάγκωμα που δέχτηκε από κάποιο σκύλο. Επιπλέον μια φοβία μπορεί να αναπτυχθεί, αφού το παιδί συνδέσει δύο αρχικά ανεξάρτητα μεταξύ τους ερεθίσματα. Φανταστείτε ένα παιδί να βρίσκεται στο ασανσέρ την ώρα ενός σεισμού. Ακόμα κι αν το ασανσέρ δεν σταματήσει, το παιδί συνδέει το φόβο που βίωσε εξαιτίας του σεισμού μέσα σε ένα κλειστό χώρο με τον κλειστό χώρο, με αποτέλεσμα τελικά να αναπτύξει φοβία για τους κλειστούς χώρους (κλειστοφοβία).

Ο πιο συχνός τρόπος, που δημιουργούνται οι φοβίες στα παιδιά είναι μέσω των ενηλίκων και μάλιστα μέσω των «σημαντικών» για εκείνα ενηλίκων. Τα παιδιά μαθαίνουν να φοβούνται πράγματα ή καταστάσεις, τα οποία φοβούνται οι γονείς τους. Οι γονείς μεταδίδουν και τα παιδιά λαμβάνουν κάθε τους φόβο είτε αυτός εκφράζεται λεκτικά είτε όχι. Αν για παράδειγμα ένας πατέρας αρπάζει βίαια το παιδί του κάθε φορά που αντικρύζει κάποιο έντομο που πετάει, το πιο πιθανό είναι το παιδί να φοβηθεί. Αν επιπλέον ο ίδιος τρέχει κάθε φορά, που πλησιάζει μια σφήκα και αντιδρά με έντονο άγχος, αν καταστρώνει ολόκληρο σχέδιο για το πώς θα αποφύγουμε ενδεχόμενη επίθεση από σφήκα ή τι ακριβώς θα κάνουμε μετά το τσίμπημά της και όλο αυτό είναι υποχρεωμένη να το ακολουθεί ολόκληρη η οικογένεια, το πιο πιθανό είναι να μάθουν να φοβούνται τις σφήκες και τα παιδιά. Όσο πιο συστηματικές, έντονες και παράλογες είναι οι αντιδράσεις σε συγκεκιμένα ερεθίσματα στο περιβάλλον του παιδιού, τόσο πιο πιθανό είναι ο φόβος του να γίνει φοβία. Το συμπέρασμα είναι πως τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, όταν έρχονται αντιμέτωπα με τις συνέπειες των συναισθημάτων των ενηλίκων του περιβάλλοντος τους (τις αντιδράσεις τους), αλλά πιο πολύ των γονιών τους.

Πώς θα καταλάβετε ότι ο φόβος του για κάτι έχει μετατραπεί σε φοβία, έτσι ώστε να αναζητήσετε βοήθεια από ειδικό;
Αναζητήστε βοήθεια αν:
> Οι αντιδράσεις του παιδιού είναι επίμονες και υπερβολικές.
> Οι αντιδράσεις του είναι έντονα δυσανάλογες σε σχέση με το ερέθισμα ή την κατάσταση που τις προκάλεσε.
> Οι αντιδράσεις του παρουσιάζουν αντοχή στο χρόνο και είναι συστηματικές.
> Οι αντιδράσεις του συνοδεύονται από σωματικά ενοχλήματα.
> Αποδιοργανώνουν το παιδί.
> Εμποδίζουν καθημερινές δραστηριότητες ή αγαπημένες δραστηριότητες.

Η έγκαιρη αντιμετώπιση αλλά κυρίως η αντιμετώπιση των φοβιών είναι καθοριστικής σημασίας για την φυσιολογική συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Το πιο σημαντικό δηλαδή για την αντιμετώπιση των φοβιών είναι να αναζητήσουν τελικά βοήθεια οι γονείς για το παιδί τους. Κι αυτό, γιατί μία φοβία είναι πολύ πιθανό να ενταθεί ακόμη περισσότερο, άρα να ενταθεί το άγχος του παιδιού και άλλα σωματικά συμπτώματα αλλά και οι αποφυγές του (π.χ να μην θέλει να πάει σχολείο). Είναι όμως εξίσου πιθανό να γενικευτεί, δηλαδή οι φοβίες να γίνουν περισσότερες, πράγμα που θα οδηγούσε σε σημαντικότατη έκπτωση της λειτουργικότητας του παιδιού και θα έβαζε εμπόδια στη φυσιολογική συναισθηματική και κοινωνική του ανάπτυξη. Επιπλέον, είναι συχνό φαινόμενο παιδικές φοβίες, που δεν αντιμετωπίζονται να εδραιώνονται και να συνοδεύουν τα παιδιά και στην ενήλική τους ζωή. Οι φοβίες είναι αγχώδεις διαταραχές και πρέπει να αντιμετωπίζονται από ειδικούς. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς υποστηρικτικά, όπως στην περίπτωση των απλών φόβων.

Αν είστε γονείς ή έρχεστε σε καθημερινή επαφή με παιδιά δράστε προληπτικά! Ένα παιδί, που του δίνεται η ευκαιρία να δράσει μόνο του, να πάρει πρωτοβουλίες, ένα παιδί αυτόνομο για την ηλικία του, ένα παιδί που ζει σε μια ζεστή οικογένεια ή ένα συναισθηματικά ασφαλές περιβάλλον και όχι υπερπροστατευτικό, είναι ένα παιδί λιγότερο ευάλωτο στην εκδήλωση φοβιών. Φαίνεται πως όσο πιο πολύ ενθαρρύνετε την αυτάρκεια του παιδιού σας, τόσο πιο πολύ το προστατεύετε από τις φοβίες. Τι ειρωνεία!

Τι φοβούνται τα παιδιά;

Ο φόβος άραγε είναι καλός ή κακός; Οι περισσότεροι θα προτιμούσαμε να μην φοβόμασταν. Τι θα συνέβαινε όμως, αν δεν υπήρχε ο φόβος; Ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απειλή. Όταν αντιληφθούμε, ότι απειλείται η προσωπική μας ασφάλεια (ότι κι αν σημαίνει αυτό), αντιδρούμε με φόβο. Γιατί; Για να προστατευτούμε. Ο φόβος υπάρχει, για να μας εξασφαλίσει την ετοιμότητα με στόχο να καταφέρουμε να αποφύγουμε τους κινδύνους. Όταν φοβόμαστε, παίρνουμε τα μέτρα μας, προετοιμαζόμαστε. Θα υπήρχε άραγε άνθρωπος ακόμα πάνω στη γη, αν ζώντας εκεί στις σπηλιές δεν είχε βοηθό το φόβο; Όχι. Θα τον είχαν κατασπαράξει τα θηρία. Ο φόβος λοιπόν είναι κάτι φυσιολογικό και όχι κάτι, που πρέπει να εξαλείψουμε. Όλη η συζήτηση γύρω από το φόβο γίνεται, για να μάθουμε να τον αντιμετωπίζουμε αλλά και για να τον χρησιμοποιούμε με τρόπο θετικό και όχι για να τον σταματήσουμε μια για πάντα.

Οι περισσότεροι φόβοι, που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, είναι στα πλαίσια της φυσιολογικής τους ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει, πως τα παιδιά αντιμετωπίζουν κοινούς φόβους ανάλογα με την ηλικία τους. Καθώς μεγαλώνουν και ωριμάζουν, αλλάζουν και οι φόβοι τους:

>Σε ένα νεογέννητο μπορούμε να προκαλέσουμε φόβο, κάνοντας ένα δυνατό θόρυβο.

>Μετά τον έβδομο μήνα παρατηρείται φόβος για τα ξένα πρόσωπα αλλά και άγχος αποχωρισμού από τους ανθρώπους που το φροντίζουν το οποίο υποχωρεί συνήθως μέχρι το τρίτο έτος.

>Από τον πρώτο έως τον τρίτο χρόνο τα παιδιά έρχονται σε επαφή με νέες καταστάσεις. Έτσι αναπτύσσονται συνήθως φόβοι που έχουν να κάνουν με τα ζώα ή το γιατρό.

>Μετά τα δύο τους χρόνια τα παιδιά γίνονται όλο και πιο αυτόνομα, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται και η φαντασία τους. Δεν φοβούνται πια μόνο πραγματικές καταστάσεις, φοβούνται ότι δεν μπορούν να ελέγξουν. Αρχίζουν δηλαδή φόβοι που σχετίζονται με το σκοτάδι, τις αστραπές, τους κεραυνούς.

>Από τριών έως τεσσάρων ετών η φαντασία αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο, γι’αυτό και φοβούνται τα τέρατα, τις μάγισσες και τα φαντάσματα. Παράλληλα μαθαίνουν συνεχώς καινούργια πράγματα με αποτέλεσμα να φοβούνται την αποτυχία και την ασθένεια κ.α.

>Από τα έξι τους χρόνια κι έπειτα, τα παιδιά φοβούνται πράγματα και καταστάσεις που αφορούν περισσότερο την καθημερινή τους ζωή, όπως μήπως χτυπήσουν ή πάθουν κάτι οι γονείς τους. Στην ίδια ηλικία εμφανίζεται και ο φόβος του θανάτου.

>Μετά τα οκτώ ή εννιά χρόνια αρχίζουν να ελαττώνονται τέτοιοι φόβοι.

Αν και οι φόβοι αυτοί είναι φυσιολογικοί και αναμενόμενοι για τα παιδιά (άρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας), αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να κάνουμε τίποτα γι’αυτούς. Δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ανάγκη να δίνουμε σημασία στα παιδιά, όταν τους εκφράζουν. Υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε, ώστε οι φόβοι αυτοί να υποχωρήσουν φυσιολογικά:

Μην πανικοβάλλεστε! Δεν είναι αναγκαίο να δίνετε προσοχή σε κάθε εκδήλωση φόβου του παιδιού, μεγαλοποιώντας τον.

Μην μεταδίδετε στο παιδί τους δικούς σας φόβους. Υπάρχουν φόβοι οι οποίοι μαθαίνονται στα παιδιά. Ότι φοβάστε εσείς, είναι πολύ πιθανό να μάθει να το φοβάται κι εκείνο.

Κάποιοι φόβοι μπορεί να είναι πραγματικά παράλογοι κι αστείοι για μας, αλλά για τα παιδιά όχι. Γι’αυτό μην τα ειρωνεύεστε και μην τα αποπαίρνετε. Ακούστε τι έχουν να σας πουν και προσπαθήστε να τα καταλάβετε με στόχο να τα ανακουφίσετε.

Μην χρησιμοποιείτε το φόβο για να οριοθετήσετε τα παιδιά σας. «Θα έρθει ο μπαμπούλας, αν δεν φας το φαγητό σου!». Αν το κάνετε, μην απορείτε, που φοβούνται τον μπαμπούλα.

Προσπαθήστε να διερευνήσετε την πηγή του φόβου. Αφού την βρείτε, δώστε στο παιδί σας να καταλάβει, γιατί δεν υπάρχει λόγος να φοβάται. Εξηγήστε του δηλαδή, γιατί δεν υπάρχει κίνδυνος.

Μην το φέρνετε σε επαφή με αυτό που φοβάται χωρίς να το περιμένει και χωρίς να το έχετε προετοιμάσει. Δεν θα το κάνετε έτσι πιο δυνατό. Θα καταφέρετε να φοβηθεί περισσότερο αλλά και να πληγώσετε τη σχέση εμπιστοσύνης, που έχετε με το παιδί σας.

Διαβάστε μαζί παραμύθια με ήρωες που φοβούνται κάτι και τελικά ξεπερνούν τους φόβους τους. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες των παραμυθιών. Αυτός είναι ο στόχος σας κι εδώ. Να ταυτιστεί με τον ήρωα που καταφέρνει να ξεπεράσει το φόβο του, ώστε να τον ξεπεράσει και το ίδιο.

«Παίξτε» τους φόβους του με κουκλάκια και φιγούρες. Αφήστε το να φτιάξει μια ιστορία με το φόβο του και παίξτε μαζί. Κατατροπώστε τη μάγισσα ή το τέρας με ένα φανταστικό ήρωα με πανίσχυρες δυνάμεις. Βοηθήστε με τις δικές σας «δυνάμεις», όπου χρειάζεται. Με αυτό τον τρόπο, το παιδί αποκτά τον έλεγχο του φόβου του. Σκοτώνει το τέρας, μεταμορφώνει την κακιά μάγισσα σε βάτραχο και νικά το φόβο του.

Να είστε παρατηρητικοί και δεκτικοί. Το παιδί σας μπορεί να σας μιλήσει το ίδιο για το φόβο του, μπορεί και όχι. Μπορεί να σας μιλήσει με αφορμή κάτι που είδε ή άκουσε. Μπορεί να σας μιλάει με σημάδια: κακή διάθεση, αποφυγές, εφιάλτες, ανεξήγητα κλάματα, παράξενες για εσάς ερωτήσεις, μπορεί να ζητά συνέχεια την αγκαλιά, το κρεβάτι, την παρηγοριά σας. Έχετε τα μάτια και τα αυτιά σας ανοιχτά. Μοιραστείτε τους δικούς σας φόβους. Εξηγήστε στο παιδί, ότι όλα τα παιδιά της ηλικίας του σε όλο τον κόσμο φοβούνται περίπου τα ίδια πράγματα με εκείνο αυτή τη στιγμή. Το ίδιο συνέβη και σε εσάς, όταν ήσασταν μικρό παιδάκι. Είναι φυσιολογικό να φοβάσαι. Το ξέρω, θα προτιμούσες να μη φοβάσαι. Ο φόβος σου, όσο μεγάλος κι αν είναι, σε λίγο καιρό θα φύγει. Θα φύγει, όσο μεγαλώνεις. Ξέρω όμως κι ένα τρόπο να τον διώξουμε μαζί, αν θέλεις. Ξέρω έναν τρόπο μαγικό, που μπορεί να νικήσει τον φόβο και να τον διώξει μακριά!
Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας και μην τα αποπαίρνετε κι αυτά θα αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, θα παίρνουν πρωτοβουλίες, θα γίνουν αυτόνομα. Εσείς πρέπει να είστε πάντα εκεί, για να νιώθουν προστατευμένα, για να ξέρουν ότι μπορούν να μοιραστούν το βάρος που αισθάνονται, για να τα ανακουφίζετε. Μην προσπαθείτε να αποφύγουν την επαφή με καθετί που πιστεύετε, πως θα τους προκαλούσε φόβο. Αυτό που καταφέρνετε είναι να τους δημιουργείτε περισσότερο φόβο. Τα παιδιά, για να μην φοβούνται έχουν ανάγκη να αισθανθούν, ότι αποκτούν τον έλεγχο, ότι μπορούν να τα καταφέρουν. Αφήστε τα να φοβηθούν, για να μάθουν να μην φοβούνται.

Σελίδα 2 από 3123