Πολλοί γονείς πιστεύουν, ότι η εφηβεία έρχεται με την έναρξη της ήβης, δηλαδή με την έναρξη των σωματικών αλλαγών, που θα κάνουν το παιδί σταδιακά ώριμο σεξουαλικά και ικανό για αναπαραγωγή ενήλικα. Η αλήθεια είναι, ότι η εφηβεία έρχεται συνήθως λίγο πριν. Η λεγόμενη προεφηβεία ξεκινά στα περισσότερα παιδιά στα 9-12 χρόνια. Αυτή είναι η πρώτη περίοδος της εφηβείας, μιας περιόδου γεμάτη σωματικές, γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές αλλαγές για το παιδί, κατά τη διάρκεια της οποίας αυτό μεταβαίνει από την παιδική στην ώριμη ενήλικη ζωή.
Το κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι η ξεκάθαρη τάση και πρόθεση του παιδιού για ανεξαρτησία. Αναζητά αρχικά και στη συνέχεια διεκδικεί ή και απαιτεί το δικό του προσωπικό χώρο, το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα στις σκέψεις και τις απόψεις, τα συναισθήματα, τις επιθυμίες, τις αποφάσεις. Οι γονείς δεν παίζουν πια τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή του- όσο κι αν αυτό μας πληγώνει- αλλά οι φίλοι του (γι’ αυτό μην τσακώνεστε γι’αυτούς με το παραμικρό, θα χάσετε). Την ίδια περίοδο είναι, που το παιδί δίνει ιδιαίτερη σημασία στη γνώμη, που έχουν οι φίλοι του γι’αυτό αλλά και οι άλλοι συνομήλικοι. Στο πώς αντιλαμβάνονται το ίδιο και την εικόνα του. Οι αποφάσεις των παιδιών επηρεάζονται άμεσα από τη γνώμη της παρέας, παρά από τη δική σας. Αντιστέκονται σταδιακά αυξανόμενα στον γονεϊκό έλεγχο. Είναι καλή ώρα λοιπόν να αναρωτηθείτε:
> Μήπως είμαι πολύ ελεγκτικός;
> Ακούω πραγματικά, τι έχει να μου πει το παιδί μου;
> Αφήνω περιθώριο έκφρασης διαφορετικής άποψης στο σπίτι;
Να τι οφείλετε να κάνετε για να «επιβιώσετε» αυτή την περίοδο:
Ενημερωθείτε. Ανατρέξτε σε βιβλία για την εφηβεία ή σε ενημερωμένα για την εφηβεία site που εμπιστεύεστε, ώστε να μάθετε, όσα δεν είναι δυνατό να ξέρετε. Η προετοιμασία σας δίνει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσετε σοφότερα ότι έρχεται. Κάντε αναδρομή στο δικό σας παρελθόν. Πώς περάσατε εσείς τη δική σας εφηβεία; Πώς σκεφτόσασταν; Πώς αισθανόσασταν; Πώς βιώσατε την αλλαγή και πώς τελικά προσαρμοστήκατε; Μοιραστείτε σκέψεις με τον/την σύντροφό σας. Βγάλτε συμπεράσματα και πάρτε αποφάσεις για κοινή γραμμή.
Μιλήστε στο παιδί νωρίτερα αλλά και συχνότερα. Από πολύ μικρότερες ηλικίες τα παιδιά μαθαίνουν για το σώμα τους, τις διαφορές μεταξύ φύλων, πώς γίνονται τα μωρά. Μαθαίνουν κάθε φορά που ρωτάνε τους γονείς τους για τα παραπάνω. Σίγουρα σας έχουν δοθεί ευκαιρίες να μιλήσετε στα παιδιά για το σώμα τους, αν δεν τις εκμεταλλευτήκατε, θα σας δοθούν κι άλλες. Η συζήτηση όμως για τις αναμενόμενες αλλαγές στο σώμα του παιδιού είναι αναγκαία, πριν αυτές συμβούν. Ένα καλό βιβλίο για το σώμα ή την ήβη και την εφηβεία για αγόρια και κορίτσια είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για συζήτηση. Μην βομβαρδίσετε το παιδί με πληροφορίες. Απαντήστε μόνο σε ότι σας ρωτάει, απλά και ξεκάθαρα. Δεν υπάρχουν κακές λέξεις, λέξεις που δεν πρέπει να χρησιμοποιήσετε. Καμιά λέξη δεν ενοχοποιείται ή δεν πρέπει να ενοχοποιείται. Η ντροπή ή το άγχος από μέρους σας δεν θα ωφελήσει τη συζήτηση. Αντίθετα, θα δώσει το μήνυμα στο παιδί ότι αυτό που συζητιέται πρέπει να του προκαλεί άγχος ή ντροπή ή ότι αυτά τα πράγματα δεν πρέπει μάλλον να συζητιούνται μεταξύ γονιού και παιδιού. Μεταφέρετε στο παιδί με τη στάση σας, την παρουσία σας το μήνυμα, ότι αυτά που συζητάμε είναι φυσιολογικά, είναι φυσικά.
Εκπαιδευτείτε στην ενσυναίσθηση. Προσπαθήστε καθημερινά και με κάθε αφορμή να βλέπετε αυτό που σας λέει ή κάνει το παιδί σας από τη δική του πλευρά, με τα δικά του μάτια. Προσπαθήστε δηλαδή να κατανοήσετε πραγματικά το παιδί σας, απλά ρωτώντας το. Μην λέτε κατάλαβα ή ξέρω πριν ρωτήσετε γιατί ή τι εννοείς. Άλλο τι λέω και άλλο τι εννοώ. Ψάξτε λοιπόν να βρείτε τι εννοεί, ψάξτε να βρείτε τι κρύβετε πίσω από τις λέξεις. Παράλληλα, έχετε τις κεραίες σας ανοιχτές, για να κατανοήσετε τι και πώς αισθάνεται. Ρωτήστε, αναγνωρίστε, επιβεβαιώστε τα συναισθήματα του παιδιού σας. Να είστε ανοιχτοί. Πείτε στο παιδί σας ότι τα συναισθήματά του είναι φυσιολογικά και αναμενόμενα. Όλα τα παιδιά στην εφηβεία, μια αισθάνονται καλά και μια άσχημα. Εξηγήστε ότι αυτό είναι παροδικό, θα φύγει. Εγώ θα είμαι εδώ για σένα.
Επιλέξτε τις «μάχες», που θα δώσετε με προσοχή, σα να είστε έμπειρος στρατηγός. Μην είστε έτοιμοι για τσακωμό με το παραμικρό. Οι ευκαιρίες στις εφηβεία καθημερινές. Μην απορρίπτετε βεβιασμένα και με θόρυβο προτάσεις ή απόψεις των παιδιών σας. Και τα δύο απαιτούν σεβασμό και έξυπνους ελιγμούς. Οι προτάσεις που σας κάνουν, αυτές που ίσως δεν πιστεύετε ότι τις ακούτε, συνήθως γίνονται για να σας προκαλέσουν, για να σας σοκάρουν. Μην ψαρώνετε! Κρατηθείτε και δώστε μάχες για πράγματα, που έχουν πραγματική ουσία και σχετίζονται με την ασφάλεια των παιδιών σας, όπως το αλκοόλ, το τσιγάρο, τα ναρκωτικά. Δώστε μάχες για πράγματα μόνιμα και όχι για όσα μπορούν εύκολα να αλλάξουν, όπως ένα χρώμα μαλλιών.
Αξιολογήστε διπλά τις προσδοκίες σας. Ελέγξτε αν οι προσδοκίες, που έχετε για τα παιδιά σας, είναι μη ρεαλιστικές. Ποιος έχει πραγματικά ανάγκη να καταφέρουν τα παιδιά αυτά που προσδοκάτε; Τα παιδιά ή εσείς; Ή τα παιδιά αλλά και εσείς; Αν η ανάγκη δεν αναφέρεται αποκλειστικά στα παιδιά, ήρθε η ώρα να αναθεωρήσετε. Η εφηβεία είναι περίοδος δύσκολη και απαιτητική για τα παιδιά από κάθε άποψη. Μην προσθέτετε κι άλλο βάρος στις πλάτες τους, για να καλύψετε μια δική σας ανάγκη ή μια συμβατική ανάγκη (κοινωνική).
Ενημερωθείτε και ενημερώστε! Ενημερωθείτε για τους κινδύνους με τους οποίους είναι πιθανό να έρθουν σε επαφή οι έφηβοι. Γνωρίστε τους σε βάθος. Μάθετε για αυτούς και τις συνέπειές τους. Μάθετε τρόπους αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων. Ενημερώστε και τα παιδιά σας για αυτούς νωρίς, στην έναρξη της εφηβείας. Είναι επίσης αναγκαίο να μιλήσετε για τη δική σας άποψη, που αφορά αυτούς τους κινδύνους, πείτε τι πιστεύετε εσείς για αυτούς.
Να έχετε μια επαφή με τους φίλους τους. Σεβόμενοι πάντα την ιδιωτικότητά τους, προσπαθήστε να γνωρίσετε τους φίλους ή τους καινούργιους φίλους των παιδιών σας. Άλλωστε πάντα λίγο- πολύ τους ξέρατε.
Σεβαστείτε τον «προσωπικό τους χώρο». Μην φυτρώνετε εκεί που δεν σας σπέρνουν. Σεβαστείτε το δωμάτιό του, τα mail του, το κινητό και τα μηνύματά του. Μην κατακρίνετε τις επιλογές τους, μην κοροϊδεύετε τις επιθυμίες ή τα όνειρά τους, μην απορρίπτετε τους φίλους τους. Έχετε εμπιστοσύνη στο παιδί σας. Αν όμως αυτή με κάποιο τρόπο διαρραγεί, μην αφήσετε να διαρραγεί και η σχέση με το παιδί σας. Ξαναχτίστε ότι χάλασε με επιμονή και σταθερά όρια. Να είστε ευέλικτοι.
Θέστε όρια σταθερά και συνεπή. Οι έφηβοι συνεχίζουν να έχουν ανάγκη από καλό ύπνο 8-9 ωρών. Οι ανάγκες του για ξεκούραση είναι μεγάλες. Θέστε λοιπόν τον καλό ύπνο σαν κανόνα. Οι έφηβοι έχουν πια λιγότερο ανάγκη να βρίσκονται με την οικογένεια. Είναι απόλυτη ανάγκη όμως να περνούν χρόνο με την οικογένεια. Ορίστε Ώρες Οικογένειας. Μια καλή ευκαιρία είναι το φαγητό στο οικογενειακό τραπέζι. Τρώμε όλοι μαζί Σαββατοκύριακα, μεγάλες γιορτές και αργίες. Περάστε χρόνο με τα παιδιά σας κάνοντας κάτι ξεχωριστό με το καθένα από αυτά κάθε εβδομάδα. Σας έχουν ακόμα ανάγκη, αλλά διαφορετικά. Ένας έφηβος δεν είναι ανάγκη πια να σας ακολουθεί, όπου πάτε. Αφήστε σε εκείνο την πρωτοβουλία, μην θεωρείτε την παρουσία του δεδομένη.
Η περίοδος της εφηβείας είναι και αυτή μια πρόκληση σας όλες τις άλλες που έχετε περάσει με τα παιδιά σας. Προετοιμαστείτε και αλληλεπιδράστε με τον έφηβό σας σα να είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος από εσάς, με τις δικές του αντιλήψεις, τις δικές του επιθυμίες, τις δικές του ανάγκες, που όλα απαιτούν σεβασμό αλλά και αγάπη, αν δεν το έχετε κάνει ήδη. Την εφηβεία θα την περάσουμε μαζί. Εσύ μπορείς να είσαι εκεί, αν αυτό θέλεις. Να ξέρεις όμως πως εγώ θα είμαι εδώ για σένα, όπως ήμουν πάντα.