Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility 31 Ιανουαρίου 2015 - Φύσσα Έφη

31 Ιανουαρίου 2015

Αισθάνομαι καλά, άρα μαθαίνω (Μέρος 3ο)

Αναρωτιέστε γιατί το παιδί σας δεν προοδεύει στο σχολείο, ενώ είναι έξυπνο; Μήπως η δασκάλα του σας λέει πως «το βάζει εύκολα κάτω»; Μήπως έχετε παρατηρήσει ότι μετά από ένα τσακωμό στο σχολείο ή ένα κακό βαθμό επιστρέφει κατσουφιασμένο και δεν έχει όρεξη να διαβάσει; Μήπως αυτή η στάση του παρατείνεται στο χρόνο ή είναι αρκετά συχνή; Αν ναι, χρειάζεται να ασχοληθείτε με τα συναισθήματά του.

Το πόσο θα μάθει κανείς δεν επηρεάζεται μόνο από το δείκτη διανοητικής νοημοσύνης (IQ) αλλά και από τον αντίστοιχο δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης του (EQ). Τα συναισθήματά μου θα επηρεάσουν θετικά τη μάθησή μου, αν εγώ μπορώ να τα επεξεργαστώ με ωφέλιμο για μένα τρόπο, όταν έχω πάρει ένα κακό βαθμό. Αν συνεχίζω να επιμένω ακόμα και όταν τα πράγματα είναι δύσκολα, αν πιστεύω πως θα τα καταφέρω, αν είμαι αισιόδοξος, αν μπορώ να κατανοήσω πως το ότι δυσκολεύτηκε πολύ στο διαγώνισμα ο συμμαθητής μου από το άλλο τμήμα, δεν σημαίνει πως κι εγώ θα δυσκολευτώ (κατανοώ τον άλλο, χωρίς να επηρεάζομαι), αν έχω φίλους που με στηρίζουν στις δυσκολίες ή φίλους για να περνώ καλά, αν μπορώ να συνεργαστώ με τους συμμαθητές μου σε εργασίες, τότε μπορώ να μάθω πιο εύκολα.

Το «χτίσιμο» της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών μας ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης τους και δεν σταματά ποτέ. Η αγάπη, η αποδοχή, η φροντίδα, το βασικό πρόγραμμα, τα όρια στη συμπεριφορά των παιδιών, αν δίνονται, δείχνονται, εφαρμόζονται με σταθερότητα και συνέπεια, μεγαλώνουν παιδιά χαρούμενα, ασφαλή, με αυτοπεποίθηση, κοινωνικά, παιδιά περίεργα,  που θέλουν να ανακαλύψουν τον κόσμο, παιδιά που θέλουν να μάθουν.

Το να αγαπάει κανείς τα παιδιά του, το να είναι σταθερός και συνεπής γονέας ή δάσκαλος δεν αρκεί για να μεγαλώσει συναισθηματικά έξυπνα παιδιά. Αυτό που χρειάζεται είναι να γίνουν ρητά τα συναισθήματα στη ζωή των παιδιών.

1. Μιλήστε για τα συναισθήματα. Μην σκέφτεστε την ηλικία. Βάλτε τα συναισθήματα τόσο στο πρόσωπο, όσο και στο λόγο σας από τη στιγμή της γέννησης του παιδιού σας και συνεχίστε έτσι. Στις μικρές ηλικίες μιλήστε εσείς για τα συναισθήματά σας αλλά και του παιδιού σας. Στις μεγαλύτερες, ενθαρρύνετε το παιδί σας να μιλάει για αυτά. Βάλτε στις προτάσεις σας λέξεις που δείχνουν τα συναισθήματά σας για αυτά που καταφέρνει το παιδί σας, για μια συμπεριφορά του που δεν την αποδέχεστε, για ένα γεγονός που σας έκανε χαρούμενη/ο ή λυπημένη/ο που όμως δεν συνδέεται με τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Αρπάξτε την ευκαιρία κάθε φορά που βλέπετε μια αλλαγή στο πρόσωπό του (αλλαγή συναισθήματος) και εξηγήστε του τι συμβαίνει και γιατί π.χ αν παρατηρήσατε ένα ξάφνιασμα κι έπειτα δυσφορία και κλάμα, γιατί το παιχνίδι έπεσε απο τον καναπέ και δεν μπορεί να το πιάσει, τότε πηγαίνοντας να το βοηθήσετε και πριν του δώσετε το παιχνίδι του, εξηγήστε τι συνέβη. «Ξαφνιάστηκες που έπεσε το παιχνιδάκι σου, αλλά μην στενοχωριέσαι, η μαμά θα σου το δώσει και θα σταματήσεις να κλαις. Έτσι δεν είναι;».

2. Μάθετε τα συναισθήματα στα παιδιά σας. Αν έχετε βάλει τα συναισθήματα στο λόγο σας το πιο πιθανό είναι να έχετε εφοδιάσει και το λόγο των παιδιών σας με αυτά. Όμως καλό θα ήταν να χρησιμοποιήσετε και έναν πιο άμεσο τρόπο για την εκμάθησή τους. Προμηθευτείτε λοιπόν με τα κατάλληλα εργαλεία: παραμυθάκια ή άλλα βιβλιαράκια που μιλούν για μεμονωμένα ή τα βασικά συναισθήματα, λευκές κόλλες, χαρτόνια, μαρκαδόρους, νερομπογιές και ότι άλλο μπορείτε να φανταστείτε που να θυμίζει ή να είναι υλικό χειροτεχνίας. Ο στόχος σας είναι να μάθει το παιδί σας κάθε μέρα και ένα καινούργιο συναίσθημα. Διαβάστε μαζί τι σημαίνει π.χ φόβος, άγχος, ζήλεια. Μιλήστε για αυτό. Πείτε του παραδείγματα που νιώσατε αυτά τα συναισθήματα, ενθαρρύνετε και το παιδί σας να μιλήσει. Εξηγήστε στο παιδί σας ποια είναι τα σημάδια που μπορούμε να παρατηρήσουμε στο σώμα μας, ώστε να καταλάβουμε πολύ γρήγορα τι αισθανόμαστε. Όταν είμαστε θυμωμένοι η καρδιά μας χτυπάει σα ταμπούρλο, σφίγγουμε δυνατά το δόντια μας και τις γροθιές μας, συνοφριωνόμαστε. Το να ξέρει αλλά και να παρατηρεί το παιδί σας τα σημάδια για τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι η βάση για να μπορεί να αυτορρυθμιστεί, να μπορεί δηλαδή να ελέγξει τον εαυτό του. Έπειτα ζωγραφίστε μαζί τα συναισθήματα στο χαρτί. Αφήστε την φαντασία σας ελεύθερη και κατασκευάστε ανθρωπάκια ή ολόκληρες οικογένειες που έχουν διαφορετικά μεταξύ τους συναισθήματα και μιλήστε για τους λόγους που προκάλεσαν τα συναισθήματα αυτά.

3. Δώστε την ευκαιρία στο παιδί σας να εκφράσει τα συναισθήματά του για ένα ουδέτερο συναισθηματικά γεγονός, για ένα γεγονός στο οποίο δεν είχε συμμετοχή (είδε κάτι στην τηλεόραση), αλλά και για γεγονότα φορτισμένα ιδιαίτερα αρνητικά γιατί συμμετείχε και το ίδιο. Το να εκφράζει συναισθήματα για ουδέτερα γεγονότα είναι πιο εύκολο τόσο για εκείνο, όσο και για εσάς. Γι’αυτό το λόγο κάντε την παρακάτω άσκηση συχνά, ώστε να μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα αποτελέσματά της σε πιο δύσκολες καταστάσεις για εσάς και το παιδί σας. Αν είδε κάτι στην τηλεόραση που του έκανε εντύπωση, κάντε του ερωτήσεις: τι συνέβη, ποια η σειρά των γεγονότων, γιατί ήταν αυτή η σειρά, πώς αισθάνθηκαν οι πρωταγωνιστές την ώρα των γεγονότων, γιατί αισθάνθηκαν έτσι, τι έκαναν γι’αυτό, συμφωνείς με αυτό, εσύ πως αισθάνθηκες και γιατί, θα έκανες κάτι διαφορετικό και ποιο είναι αυτό, γιατί θα επέλεγες αυτό, πώς θα σε έκανε να αισθανθείς, τι θα κατάφερνες; Αυτές οι ερωτήσεις είναι οι ερωτήσεις που μας βοηθούν να κάνουμε την επεξεργασία που χρειάζεται για να κατανοήσουμε ένα γεγονός, τι συναισθήματα μας προκάλεσε αλλά και τι θα κάνουμε γι’αυτά. Είναι η επεξεργασία που θα έπρεπε να κάνει κάθε ενήλικας στη ζωή του, ο οποίος είναι υπεύθυνος να τη βάλει και στη ζωή των παιδιων του. Αυτή είναι η επεξεργασία που χρειάζεται να κάνει το παιδί σας με τη δική σας βοήθεια, για όσο την έχει ανάγκη, όταν επιστρέφει στο σπίτι από το σχολείο με πεσμένο ηθικό γιατί δεν έγραψε καλά στο διαγώνισμα. Αυτή θα τον βοηθήσει να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του, να κατανοήσει τις πραγματικές αιτίες που τα προκάλεσαν και να αποφασίζει με ποιο τρόπο θα προχωρήσει για να ξεπεράσει το εμπόδιο.

Τα συναισθήματα είναι στη ζωή των παιδιών σας και επηρεάζουν τον τρόπο που σκέφτονται και δρουν. Βοηθήστε τα να τα βιώσουν με τρόπο παραγωγικό, να τα φέρουν στις πραγματικές τους διαστάσεις, να μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για να δημιουργήσουν, να ανακαλύψουν, να μάθουν.

 

Γίνετε παιδί με το παιδί σας

Παιχνίδια υπάρχουν σε όλα τα σπίτια, που ζουν παιδιά. Το παιχνίδι για τα παιδιά ξεκινά από τη στιγμή της γέννησής τους. Μπορεί να μην παίζουν τα ίδια με τα παιχνίδια τους, παίζετε όμως εσείς για εκείνα. Καθώς μεγαλώνουν αρχίζουν να μπορούν και να θέλουν να παίζουν και μόνα τους. Γιατί όμως εσείς πρέπει να τα συνοδεύετε σε πολλά από τα παιχνίδια τους, ιδιαίτερα αν έχετε παιδιά προσχολικής ηλικίας; Γιατί πρέπει να συνεχίζετε να παίζετε με τα παιδιά σας, καθώς εκείνα μεγαλώνουν;

Παίξτε, παίξτε, παίξτε

Έχετε στο νου σας, πως τα παιδιά σας εκτός από το φαγητό, το μπάνιο τους και τον ύπνο τους έχουν ανάγκη το παιχνίδι. Όταν διαβάζετε «παιχνίδι» μην έχετε στο μυαλό σας μόνο κάποιο αντικείμενο. Το παιχνίδι μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Παίζουμε και όταν διαβάζουμε, παίζουμε και όταν τραγουδάμε, παίζουμε και όταν σηκώνουμε το παιδί μας ψηλά μέχρι το ταβάνι, ξανά και ξανά, παίζουμε και όταν αλλάζουμε την πάνα του ή το κάνουμε μπάνιο, παίζουμε και όταν το παίρνουμε στην πλάτη και κάνουμε το άλογο και τον αναβάτη του. Το παιχνίδι δηλαδή δεν χρειάζεται να είναι πάντα οργανωμένο, για να είναι παιχνίδι. Βάλτε τη φαντασία σας να δουλέψει, αφεθείτε και παίξτε. Παρατηρήστε το παιδί σας. Πολλές φορές εφευρίσκουν παιχνίδια, που εμείς δεν θα αναμέναμε. Παίξτε όπως παίζει και προσθέστε κι εσείς κάτι σ’αυτό.

Με το παιχνίδι είτε είναι οργανωμένο, είτε ελεύθερο το παιδί μαθαίνει, ωριμάζει γνωστικά, σωματικά  αλλά και συναισθηματικά. Μαθαίνει δηλαδή, πώς να οργανώνει τις κινήσεις του, ώστε να πετύχει ένα σκοπό, γυμνάζει τα δάχτυλα, τα χέρια και τα πόδια του, αναπτύσσει το λόγο του μαθαίνοντας τα ζώα, τους αριθμούς, τα χρώματα κ.α.  Μαθαίνει όμως να χάνει αλλά και να κερδίζει. Μαθαίνει ότι είναι δυνατό, μαθαίνει ότι είναι έξυπνο, ότι αν προσπαθήσει μπορεί να τα καταφέρει, μαθαίνει να μοιράζεται, να κάνει υπομονή, να περιμένει τη σειρά του. Μαθαίνει πώς να μαθαίνει. Μαθαίνει όμως και ότι δύο ζευγάρια μάτια, αυτά που αναζητά περισσότερο στον κόσμο, είναι εκεί και το προσέχουν, είναι εκεί και το αγαπάνε και ακριβώς γι’αυτό το λόγο εκείνο συνεχίζει να παίζει και να παίζει και να παίζει, άρα να μαθαίνει και να είναι χαρούμενο.

Παίξτε με το παιδί σας, σα να είστε κι εσείς παιδί. Μην παίζετε, σα να μιλάτε στο διευθυντή σας, μην παίζετε δηλαδή σοβαρά. Το παιχνίδι μας θέλει παιχνιδιάρηδες και σκανταλιάρηδες, όπως ακριβώς κάνει κι ένα παιδί. Γελάστε, κάντε παράξενες φωνές, πείτε μπράβο δυνατά, χτυπήστε παλαμάκια. Το πιο σημαντικό απ’όλα όμως είναι να διασκεδάζετε με τα λάθη του παιδιού σας ή όταν αυτό δυσκολεύεται. Τι σημαίνει αυτό; Όταν βλέπετε ότι το παιδί σας δυσκολεύεται ή κάνει λάθος και δυσανασχετεί, δεν αρκεί να του λέτε «δεν πειράζει, ξαναπροσπάθησε». Κάντε ένα βήμα παραπάνω και γελάστε με το λάθος με στόχο να παρασύρετε κι εκείνο να γελάσει με το λάθος του. Στόχος δηλαδή είναι το ίδιο το παιδί να πει στον εαυτό του «ε, και τι έγινε;!», «απλά την πάτησα!» και να γελάσει με τον εαυτό του. Θυμηθείτε! Όταν εκείνο είναι έτοιμο να κλάψει ή να θυμώσει, εσείς βάλτε δυνατά τα γέλια. Γιατί το κάνουμε αυτό; Για να δώσουμε ένα μάθημα ζωής στα παιδιά μας. Δεν έρχεται και το τέλος του κόσμου, αν κάνουμε ένα λάθος. Το ότι κάναμε ένα λάθος δεν σημαίνει ότι δεν είμαστε καλοί ή ότι δεν θα τα καταφέρουμε. Με τα λάθη μας γελάμε και συνεχίζουμε.

Συνεχίστε να παίζετε με τα παιδιά σας ακόμη κι αν θεωρείτε ότι είναι αρκετά μεγάλα για να παίζετε μαζί τους. Το παιχνίδι κάνει την οικογένεια χαρούμενη, ιδιαίτερα αν παίζετε όπως παραπάνω, χωρίς κλάματα και φωνές. Το παιχνίδι δένει την οικογένεια. Σας κάνει να ξεχνάτε τις σκοτούρες ή γιατί θυμώσατε με το γιο σας πριν από λίγο. Σας υπενθυμίζει, ότι αυτό είναι το παιδί σας και το αγαπάτε. Το ίδιο όμως συμβαίνει και με τα παιδιά σας. Καθώς μοιράζονται με τους γονείς τους και τα αδέλφια τους χρόνο παιχνιδιού, η χαρά που τους προσφέρει αυτό το μοίρασμα τους υπενθυμίζει την ασφάλεια που νιώθουν δίπλα σας και ξεχνούν τους τσακωμούς σας ή τις διαφωνίες που έχουν μαζί σας.

Παίξτε με τα παιδιά σας αλλά και με τους φίλους σας. Μη χάνετε το παιδί που έχετε μέσα σας. Αυτό το παιδί είναι που μας ανανεώνει και μας κρατάει ζωντανούς. Μην τα παίρνετε όλα σοβαρά, μη δίνετε σε όλα σημασία. Παίξτε σα παιδί με το παιδί σας με το κάθετί χωρίς ντροπή!

«Μαμά μου, μη φεύγεις!» Όταν τα παιδιά αναπτύσσουν άγχος αποχωρισμού (Μέρος 2ο)

Το μωράκι σας κλαίει ή δυσφορεί έντονα κάθε φορά που φεύγετε ή σας αποχωρίζεται; Μήπως είναι 8 έως 24 μηνών; Αν ναι, τότε αυτό που του συμβαίνει είναι ότι βιώνει άγχος αποχωρισμού. Κάθε φορά που απομακρύνεστε αγχώνεται και το εκφράζει με κλάμα. Άγχος σε τόσο μικρή ηλικία; Μην ανησυχείτε! Το άγχος αυτό εντάσσεται στα πλαίσια της φυσιολογικής του ανάπτυξης. Πρόκειται δηλαδή για ένα άγχος φυσιολογικό και αναμενόμενο για τα παιδιά της ηλικίας του (δίχως αυτό να σημαίνει ότι δεν δίνουμε την πρέπουσα σημασία).

Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να παραταθεί;

Αν και από μόνο του το άγχος αποχωρισμού δεν αποτελεί διαταραχή, όταν εντάσσεται στα πλαίσια της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού, αν το άγχος αυτό συνεχίζεται και μετά τα δύο του έτη, τότε μπορεί να γίνει διαταραχή. «Φυσιολογικό» θεωρείται το άγχος αποχωρισμού όταν υπάρχει μέχρι τους 24 μήνες ζωής του παιδιού. Όταν το άγχος ξεπεράσει αυτό το ηλικιακό όριο θα πρέπει να αρχίσει να μας προβληματίζει. Μέχρι αυτή την ηλικία το παιδί πρέπει να έχει καταλάβει ότι οι γονείς του θα ξαναγυρίσουν στο σπίτι, όταν εκείνοι φεύγουν από αυτό. Αυτή η συνειδητοποίηση μειώνει δραστικά το άγχος. Αν το παιδί δεν έχει κατανοήσει πως το ότι φεύγουν οι γονείς του από το σπίτι δεν σημαίνει πως δεν θα ξαναγυρίσουν, ενώ είναι πάνω από 24 μηνών, αν δηλαδή συνεχίσει να βιώνει έντονο άγχος, τότε πρέπει άμεσα να αναζητήσουμε τις αιτίες που μπλοκάρουν αυτή την κατανόηση ή αλλιώς τις αιτίες που τροφοδοτούν και παρατείνουν το άγχος του παιδιού. Ζητήστε βοήθεια από κάποιο ειδικό, ψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο.

Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να ξαναέρθει κάποια στιγμή στη ζωή του παιδιού;

Είναι πολύ πιθανό σε περιόδους έντονου άγχους το παιδί σας να ξαναβιώσει άγχος αποχωρισμού. Είναι πολύ πιθανό δηλαδή ξανά κατά τη διάρκεια της ζωής του παιδιού σας και ενώ είναι 5 ή 7 ή 10 ετών να αρχίσει να φοβάται ότι θα σας χάσει ή να μην θέλει να σας αποχωριστεί. Πότε μπορεί να συμβεί αυτό; Τα παιδιά βιώνουν έντονο άγχος, όταν έρχονται αντιμέτωπα με καταστάσεις μη οικείες σε αυτά (νέες, άρα και άγνωστες, το άγνωστο μπορεί να προκαλέσει φόβο) και ειδικά, όταν τα αναγκάζουν να τις αντιμετωπίζουν μακριά από τους γονείς τους. Για παράδειγμα, ένα παιδί σε οποιαδήποτε ηλικία θα βίωνε έντονο άγχος, αν αναγκαζόταν για λόγους υγείας να εισαχθεί σε νοσοκομείο. Η ασθένεια, ο πόνος και ο ίδιος ο χώρος οδηγούν το παιδί στο να έχει μεγάλη ανάγκη για παρηγοριά, άρα στο να έχει περισσότερη ανάγκη τους γονείς του. Γι’αυτό ακριβώς το λόγο, είναι ανάγκη να είστε παρόντες κατά τη διάρκεια ιατρικών εξετάσεων ή άλλων διαδικασιών, που λαμβάνουν χώρα σε ένα νοσοκομείο, όσο πιο πολύ μπορείτε. Η παρουσία σας και μόνο μπορεί να μειώσει τον πόνο του παιδιού σας, γιατί πολύ απλά η παρουσία σας θα μειώσει το άγχος του.

Αν παρατηρήσετε στο παιδί σας σε περιόδους άγχους:

> Έντονη δυσφορία, όταν σας αποχωρίζεται.

> Εφιάλτες

> Άρνηση να πάει στο σχολείο ή σε άλλες δραστηριότητες, που απαιτούν τον αποχωρισμό.

> Άρνηση να πάει για ύπνο χωρίς εσάς (αν δηλαδή πηγαίνει για ύπνο μόνο στο κρεβάτι σας).

> Παράπονα για σωματικά συμπτώματα.

> Μεγάλη ανησυχία από τη μεριά του παιδιού σας ότι μπορεί να σας συμβεί κάτι.

Τότε είναι πολύ πιθανό να βιώνει άγχος αποχωρισμού λόγω κάποιου παράγοντα στο περιβάλλον του. Αυτός ο παράγοντας θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε. Ένας πρόσφατος χωρισμός στην οικογένεια ή ένας επερχόμενος χωρισμός, ένας θάνατος συγγενικού προσώπου, μία ασθένεια στην οικογένεια ή φιλικού προσώπου, ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια, η μετάβαση του παιδιού από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο ή σε οποιαδήποτε επόμενη τάξη κ.α, μπορούν να γεμίσουν το παιδάκι σας με έντονο άγχος, με άγχος που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Το άγχος αυτό, όταν κατακλύσει το παιδί, θα φέρει μαζί του το άγχος αποχωρισμού, την έγνοια του παιδιού για την ασφάλεια των γονιών του (είναι η μαμά μου κοντά, θα γυρίσει ο μπαμπάς στο σπίτι, τι θα γίνει αν πάθει κάτι η μαμά), που ισοδυναμεί με την έγνοια για τη δική του ασφάλεια.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Όποια κι αν είναι η πηγή του άγχους του παιδιού σας, όποια ηλικία και να έχει, είναι ανάγκη να ψάξετε να την βρείτε με ή χωρίς το παιδί σας (εξαρτάται από την ηλικία). Σκεφτείτε τι άλλαξε πρόσφατα στη ζωή του παιδιού σας (καθημερινότητα, πρόσωπα, η δική σας διάθεση). Συνήθως εκεί βρίσκεται η αιτία του άγχους. Οποιαδήποτε αλλαγή στη ζωή ενός ανθρώπου μπορεί να φέρει άγχος είτε πρόκειται για θετική είτε πρόκειται για αρνητική αλλαγή. Ακόμη περισσότερο, όταν η αλλαγή αφορά τη ζωή ενός παιδιού.

Τα παιδιά εξαρτώνται απόλυτα από τους γονείς τους ιδιαίτερα αν μιλάμε για μικρές ηλικίες. Δεν είναι ούτε γνωστικά ούτε συναισθηματικά τόσο ώριμα όσο εμείς για να μπορέσουν να διαχειριστούν μόνα τα συναισθήματά τους. Πολύ απλά, δεν ξέρουν τον τρόπο. Με το να εκφράζουν το άγχος τους μας εκφράζουν μια βαθιά τους ανάγκη. Μαμά, μπαμπά βοηθήστε με! Η ανάγκη αυτή πρέπει να καλυφθεί, για να μειωθεί και να εξαλειφθεί το άγχος του παιδιού. Είναι λοιπόν στα δικά σας χέρια η ανακούφισή του. Το άγχος είναι ανάγκη να εκφραστεί, να γίνει κατανοητό από εσάς, να επεξεργαστεί, άρα να γίνει κατανοητό και από το παιδί. Το άγχος μπορεί να εκφραστεί με λόγια, με παιχνίδι, παραμύθια ή ζωγραφιές, κουκλοθέατρο ή θέατρο. Παίξτε με το παιδί «την οικογένεια», ακούστε το πολύ, παρατηρήστε το περισσότερο, να παρεμβαίνετε λιγότερο. Με άλλα λόγια ακούστε προσεκτικά τι σας λέει και τι σας δείχνει το παιδί με την επιλογή των λέξεων, εκφράσεων, πράξεων στο παιχνίδι του. Δείξτε κατανόηση, ενσυναίσθηση. Δείξτε με τα λόγια και τις πράξεις σας ότι κατανοείτε τα συναισθήματα και τις σκέψεις του παιδιού σας. Να είστε όμως αυθεντικοί. Δείτε τη δική του πλευρά. Δείτε αυτό που βιώνει το παιδί με τα δικά του μάτια και όχι τα δικά σας. Μην ερμηνεύετε τα λόγια του. Κατανοήστε τα.

Είναι ανάγκη να είστε στοργικοί, ενθαρρυντικοί, ανοιχτοί σε συζητήσεις, με κεραίες έτοιμες να πιάσουν οποιαδήποτε συναισθηματική αλλαγή του παιδιού σας. Να είστε έτοιμοι και διαθέσιμοι να καλύψετε οποιαδήποτε συναισθηματική ανάγκη του παιδιού σας. Ο φόβος του ότι θα σας χάσει θα φύγει μόνο, όταν αισθανθεί σιγουριά μαζί σας, μόνο όταν καταφέρετε να του παρέχετε συναισθηματική ασφάλεια.

Αν παρ’όλες τις προσπάθειές σας το πρόβλημα συνεχιστεί ή ενταθεί αναζητήστε άμεσα βοήθεια από ειδικό, ψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο.