TAG: φόβος

«Δεν θέλω να σε αποχωριστώ!»Διακοπές με τον άλλο γονιό

Η ώρα των διακοπών για το παιδί σας φτάνει και μάλιστα η ώρα των διακοπών με το γονιό, που δεν έχει την επιμέλειά του. Αν και υπό φυσιολογικές συνθήκες οι διακοπές φέρνουν χαρά σε όλα τα μέλη της οικογένειας, στη συγκεκριμένη περίπτωση είτε ο γονιός, που έχει την επιμέλεια είτε το παιδί, δεν διακατέχονται από αυτό το συναίσθημα. Αντίθετα, είτε ο ένας είτε ο άλλος είτε και οι δύο διακατέχονται από συναισθήματα άγχους και φόβου. Η μητέρα ή ο πατέρας (όποιος έχει την επιμέλεια του παιδιού) δυσκολεύεται να αποχωριστεί το παιδί ή και το παιδί το ίδιο. Γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό και πώς θα το διαχειριστώ;

Τι φόβους μπορεί να έχει ο γονιός, που έχει την επιμέλεια.

> Φοβάμαι ότι θα του λείπω.

> Φοβάμαι ότι θα είναι λυπημένο.

> Φοβάμαι μήπως στην πραγματικότητα το «χάσω»(συναισθηματικά).

> Φοβάμαι ότι δεν θα με αγαπάει πια.

> Φοβάμαι ότι θα αγαπήσει περισσότερο τον άλλο γονιό.

Το κλειδί της διαχείρισης αυτών των φόβων είναι η βαθιά κατανόησή τους. Δείτε τους κατάματα και ρωτήστε τον εαυτό σας, γιατί. Π.χ: «Γιατί φοβάμαι ότι το παιδί μου θα είναι λυπημένο; Από που πηγάζει αυτός ο φόβος; Έχω συγκεκριμένα δεδομένα; Έχει υπάρξει ξανά λυπημένο σε παρόμοια κατάσταση και γιατί τότε; Έφταιγε το περιβάλλον, ο άλλος γονιός ή μήπως εγώ που επίσης ήμουν λυπημένη/ος; Η λύπη είναι ένα φυσιολογικό ή μη φυσιολογικό συναίσθημα; Έχω δικαίωμα να λυπάμαι ή όχι; Φοβάμαι περισσότερο τη λύπη, μήπως λυπηθεί ή να μην λυπηθεί ή να την αντιμετωπίσω; Τι κάνει συνήθως ο άλλος γονιός, όταν διαπιστώνει ότι το παιδί του είναι λυπημένο; Το αντιμετωπίζει ή κάνει ότι δεν συμβαίνει; Έχω πει στο παιδί μου ότι θα είμαι πάντα διαθέσιμη/ος στο τηλέφωνο, όταν με χρειάζεται; Εγώ τι κάνω συνήθως όταν έρχομαι αντιμέτωπη/ος με ένα δυσφορικό συναίσθημα του παιδιού μου; Είμαι διαθέσιμη/ος και έτοιμη/ος να μάθω κι εγώ και το παιδί μου τι είναι αυτό που βιώνει αλλά και τι να κάνει με αυτό; Βιώνω συχνά στρες λόγω του παιδιού; Βιώνω συχνά στρες γενικά;» Αυτή είναι μια πιθανή σειρά ερωτήσεων, για να μπορέσει να αξιολογήσει ο γονιός το φόβο του για τη λύπη του παιδιού του. Βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα ή σε άλλους φόβους; Τι θα κάνει λοιπόν ένας γονιός για τους φόβους του;

Η απάντηση στο τι να κάνω, κρύβεται στο πώς αντιλαμβάνομαι γενικότερα τα συναισθήματα αλλά και στο τι κάνω συνήθως για αυτά. Αν τα δυσάρεστα συναισθήματα τα βιώνω ως κάτι αρνητικό στη ζωή μου, σαν κάτι που δεν έπρεπε να βιώνω, το μόνο που καταφέρνω είναι να τα εγκλωβίζω, με αποτέλεσμα αυτά να μεγαλώνουν σε ένταση και εύρος, να με κατακλύζουν και να εδραιώνουν ένα γενικότερο, δυσάρεστο συναίσθημα, που έχω ξεχάσει τελικά πότε και πως ήρθε, πράγμα που εμποδίζει ή και επηρεάζει αρνητικά τη δράση μου. Όλα τα συναισθήματα είναι καλά, ακόμη και αυτά για τα οποία δυσφορώ. Όλα τα καλοδέχομαι, όλα τα βιώνω με την ένταση, την οποία φέρουν.  Αν λοιπόν αντιληφθείτε το φόβο, τη λύπη, το άγχος, το θυμό ως κάτι καλό που ήρθε στη ζωή σας, τότε έχετε αφήσει τον δρόμο ανοιχτό, για να μπορέσουν με τη δική σας συμβολή να τον ακολουθήσουν αποχαιρετώντας σας.

Άρα δεν αρκεί η αντίληψη των δυσάρεστων συναισθημάτων ως κάτι καλό στη ζωή σας, χρειάζεται να κάνετε κάτι με αυτά. Χρειάζεται εκτός από το καλωσόρισμα, να τα γνωρίσετε κιόλας. Εκφραστείτε. Ανοίξτε διάλογο. Ποιος είσαι; Από που ήρθες; Τι θέλεις από μένα; Αυτό που θέλει στην πραγματικότητα το συναίσθημα είναι να το γνωρίσετε καλά, χωρίς να βάζετε εμπόδια στην επικοινωνία σας μαζί του αλλά και να μάθετε, πώς θα το αντιμετωπίσετε την επόμενη φορά, που θα το δείτε, χωρίς να φοβάστε, ότι θα σας κάνει κακό. Αυτό είναι το μάθημα, που θέλει να σας δώσει, σπουδαίο εφόδιο τόσο για εσάς, όσο και για το μεγάλωμα του παιδιού σας. Πολύ χρήσιμος θα ήταν εκτός από τον «εσωτερικό διάλογο» και ένας «εξωτερικός». Εκφράστε τα συναισθήματά σας σε όλο τους το βάθος, αδειάστε, σε πρόσωπο που έχετε εμπιστοσύνη. Τα συναισθήματα είναι εδώ, μαζί τα βιώνουμε, μαζί τα αντιμετωπίζουμε, μαζί μαθαίνουμε.

Αφού λοιπόν βιώσατε σε όλο του το εύρος το συναίσθημα που σας προκαλεί δυσφορία, το αξιολογήσατε, το κατανοήσατε, πιθανά να φτάσατε στο συμπέρασμα, ότι βασίζεται για κάποιους σε πραγματικά δεδομένα και για κάποιους άλλους στην δική σας αντίληψη για την πραγματικότητα, που θα βιώσει το παιδί σας, η οποία επηρεάζεται από την τωρινή συναισθηματική σας κατάσταση (στρες). Είστε λοιπόν έτοιμη/ος για δράση βλέποντας την πραγματικότητα ξεκάθαρα πια.

Τι θα κάνω όμως αν συμβαίνει το αντίθετο; Αν αυτό που δεν θέλει να αποχωριστεί το γονιό του και να πάει διακοπές είναι το παιδί;

Για ακόμη μια φορά είναι ανάγκη να κατανοήσετε τα συναισθήματα του παιδιού, ενώ παράλληλα χρειάζεται να ελέγξετε και τη δική σας συναισθηματική κατάσταση. Ακούστε το παιδί, αφουγκραστείτε το παιδί. Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα; Δεν θέλει να σας αποχωριστεί ή δεν θέλει να πάει διακοπές με τον άλλο γονέα; Αναρωτηθείτε το γιατί και στις δύο περιπτώσεις. Ψάξτε για απαντήσεις. Τι κάνει το παιδί να μην θέλει να σας αποχωριστεί; Είναι μια συνήθης συμπεριφορά; Είναι κάτι που βλέπετε για πρώτη φορά; Πώς θα χαρακτηρίζατε την περίοδο που βιώνει; Βιώνει στρες γενικότερα ή αυτό που εκφράζει τώρα είναι κάτι καινούργιο; Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση σας; Με ποιο τρόπο μπορεί να επηρεάσει τη βούλησή του να σας αποχωριστεί; Είναι άραγε έτοιμο και γιατί; Εσείς πώς αισθάνεστε για τις διακοπές που έρχονται; Πόσο τελικά έχουν επηρεάσει τα συναισθήματά σας την απροθυμία του παιδιού σας; Ποια είναι η σχέση του με τον άλλο γονιό; Τον βλέπει συχνά; Ξέρει το παιδί ακριβώς τι θα συμβεί εκεί; Έχει μιλήσει με τον άλλο γονιό;

Η άρνηση ενός παιδιού να φύγει από το σπίτι του και να αποχωριστεί το γονιό που το μεγαλώνει, μπορεί να κρύβει την ύπαρξη δυσκολιών στη σχέση του με τον ένα αλλά και με τον άλλο γονιό (συναισθηματική ασφάλεια/ εμπιστοσύνη), την ύπαρξη δυσάρεστων συναισθημάτων για ό τι πρόκειται να συμβεί από τη μεριά του γονέα, που αποχωρίζεται το παιδί του, τα οποία το παιδί μπορεί να διαγνώσει, την απουσία κατανόησης από την πλευρά του παιδιού της νέας κατάστασης «διακοπές με τον άλλο γονιό», γιατί κανείς δεν του έχει εξηγήσει, την προσπάθειά του να ελέγξει το περιβάλλον του, που ξαφνικά αλλάζει και να εξασφαλίσει, ότι δεν θα αλλάξει οριστικά (αναμένει να του πει ο γονιός του, ότι θα ξαναγυρίσει, ότι θα τον ξαναδεί ή ότι θα επικοινωνούν όποτε το παιδί το έχει ανάγκη). Σε κάθε περίπτωση η άρνηση του παιδιού να αποχωριστεί το γονιό του είναι ένας τρόπος για να εκφράσει το παιδί τα δικά του συναισθήματα, για αυτό που του ζητούν ή αναμένουν να κάνει. Το παιδί ζητά να το ακούσουν, ζητά να το κατανοήσουν, ζητά βοήθεια για να καταλάβει και εκείνο τι αισθάνεται και για ποιο λόγο αλλά και τι μπορεί να κάνει με αυτό που αισθάνεται. Για να γίνει αυτό πραγματικότητα είναι ανάγκη ο γονιός να μπορεί να κάνει αυτή τη διαδικασία μόνος του, στον εαυτό του, για τα δικά του συναισθήματα, ώστε αυτά να μην εμποδίσουν την κατανόηση των συναισθημάτων του παιδιού του.

Τα συναισθήματα, όποια κι αν είναι, δεν αποτελούν εχθρό, μόνο αν εσείς έτσι τα αντιμετωπίσετε. Μην τα αντιμετωπίζετε λοιπόν ως τέτοια φοβούμενοι μήπως φοβηθείτε ή αγχωθείτε, φοβούμενοι ότι θα φοβηθεί ή θα αγχωθεί το παιδί σας. Όσο τα φοβάστε ο εχθρός μεγαλώνει και ενδυναμώνεται. Τα συναισθήματα θα μπορούσαν να είναι οι εν δυνάμει φίλοι μας, που μπορούν να γίνουν, αν δώσουμε ευκαιρία στη σχέση μας μαζί τους, αν τα γνωρίσουμε.  Σας χτυπούν την πόρτα. Τι θα κάνετε;

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο www.singleparent.gr

 

«Οι άντρες δεν κλαίνε!» Όταν οι γονείς εμποδίζουν τα συναισθήματα

Ένα αγοράκι 3 περίπου ετών περιμένει στο χώρο υποδοχής ενός μικροβιολογικού εργαστηρίου μαζί με τη μαμά και τη γιαγιά του, να έρθει η σειρά του για αιμοληψία. Κάθεται ήρεμο στο καρότσι του έτοιμο να επικοινωνήσει, αν κάτι ή κάποιος του κάνει εντύπωση. Στρέφεται στη γιαγιά του και τη ρωτά: «Το δικό σου μίμι, πού είναι;», «Δεν έχω πια», του απαντά. «Πού είναι;», καμία απόκριση. Το αγοράκι συνεχίζει: «Θα κάνει και ο Βασίλης μίμι;», «Θα κάνει αύριο», λέει η γιαγιά. «Ο άλλος ο Βασίλης πόνεσε χθες;», «Όχι, ούτε κι εσύ θα πονέσεις!», λέει κατηγορηματικά η γιαγιά και συνεχίζει: «Δεν φοβήθηκε, γιατί είναι μεγάλος. Ούτε κι εσύ θα φοβηθείς, γιατί είσαι άντρας! «Που είναι το μίμι σου;», ρωτά ξανά το αγοράκι και αρχίζει να ξύνει το χεράκι του από την εσωτερική πλευρά του αγκώνα (από την περιοχή που γνωρίζει, ότι θα γίνει η λήψη αίματος). Η γιαγιά δεν απαντά. Το αγοράκι επιμένει: «Πού είναι το μίμι σου;», «Δεν έχω», απαντά και το αγοράκι εμφανώς αγχωμένο ξύνει με περισσότερη ένταση το χεράκι του, που έχει πια κοκκινίσει έντονα. «Μην ξύνεις το χέρι σου, το κοκκίνισες!», λέει η γιαγιά έντονα. «Θα πονέσω!» λέει το αγοράκι συνοφρυωμένο. «Δεν θα πονέσεις! Οι άντρες δεν πονάνε!», απαντά η γιαγιά. «Πού είναι το αίμα;», ρωτά και δεν παίρνει απάντηση. «Τι θα κάνουμε;» ρωτά με ανησυχία. «θα κάνεις λίγο τζιν», απαντά σχετικά αδιάφορα η γιαγιά. Το αγοράκι συνεχίζει να ξύνει το χεράκι του έντονα. Η πόρτα ανοίγει. «Ο επόμενος!». Οι τρεις τους, μαμά, γιαγιά και αγοράκι μπαίνουν στον κυρίως χώρο του εργαστηρίου. «Θα πονέσω!», επιμένει το αγοράκι. «Όχι! Οι άντρες δεν πονάνε!», ξαναλέει η γιαγιά. Η αιμοληψία γίνεται, το αγοράκι δεν αντιδρά, όλοι το επιβραβεύουν, που δεν έκλαψε και εκείνο αποχωρεί χαρούμενο.

 

Ο μικρός μας φίλος είναι εμφανώς φοβισμένος και αγχωμένος με ό τι πρόκειται να συμβεί. Με τις συνεχείς ερωτήσεις του για το σημάδι της γιαγιάς και άλλων, για το αίμα αλλά και για το τι θα συμβεί, εκφράζει τα συναισθήματά του, τη δυσκολία του να τα επεξεργαστεί και να τα κατανοήσει, υπό το κράτος της αγωνίας του για το άγνωστο. Καλεί τη γιαγιά του να τον βοηθήσει να κατανοήσει, τι θα συμβεί, καλεί τη γιαγιά του να τον βοηθήσει να αντιμετωπίσει τον φόβο του για κάτι, που γνωρίζει ήδη, ότι πονάει. Κάνει προσπάθεια να δείξει ότι είναι έτοιμο να μάθει, θέλει να μάθει. Και τι παίρνει; Προσπάθεια να εμποδιστεί η έκφραση, η επεξεργασία και η κατανόηση των βαθύτερων συναισθημάτων του καθώς και των σκέψεών του για αυτό, που βιώνει και πρόκειται να βιώσει, αναπαράγοντας στερεότυπα σχετικά με τη σημασία έκφρασης συναισθημάτων αλλά και το φύλο («δεν θα πονέσεις», «οι άντρες δεν πονάνε», «δεν θα φοβηθείς, οι άντρες δεν φοβούνται» και επιβράβευση, που δεν έκλαψε).

Όλα αυτά δεν είναι πρωτόγνωρα. Αποτελούν δυστυχώς κομμάτι της κουλτούρας μας. Η καθημερινή προσπάθεια αποφυγής των συναισθημάτων μας, των παιδιών μας, των αγαπημένων μας και άλλων χαρακτηρίζει τους περισσότερους.  Μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι δεν πρέπει να κλαίμε, να φοβόμαστε, να αγχωνόμαστε, να θυμώνουμε, πόσω μάλλον να το εκφράζουμε. . «Δεν ντρέπεσαι να κάνεις έτσι, μας κοιτάει ο κόσμος! Δεν είπαμε, δεν θυμώνουμε;». «Μη φοβάσαι, τώρα πια είσαι μεγάλος». «Σταμάτα να κλαις τώρα, πάει πέρασε». Η κατάσταση δυσκολεύει, όταν η αποφυγή των συναισθημάτων συνδέεται με την αξία. «Έλα τώρα! Σταμάτα, αφού εσύ είσαι καλό παιδί!». «Θα σε πάρω αγκαλιά, μιας και σήμερα ήσουν καλό παιδί, δεν έκλαψες καθόλου, ούτε με δυσκόλεψες», «Η Ιωάννα ξέρει, ότι δεν κάνουμε έτσι, γιατί είναι καλό παιδί». Όσο εμείς συνδέουμε τη μη έκφραση συναισθημάτων με την αξία του παιδιού, τόσο εκείνη ισχυροποιείται. Ποιο παιδί άλλωστε δεν θέλει να είναι καλό; Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο πολύπλοκα, όταν η αποφυγή των συναισθημάτων συνδέεται με αντιλήψεις για το φύλο. «Σα κοριτσάκι κάνεις τώρα, σταμάτα να κλαις», » Ησύχασε! Δεν είπαμε, οι άντρες δεν κλαίνε;» . Όσο εμείς επιμένουμε να συνδέουμε την αποφυγή συναισθημάτων με το πόσο καλά ανταποκρίνεται ένα αγοράκι στα χαρακτηριστικά του φύλου του (που εμείς δώσαμε), τόσο η αποφυγή εδραιώνεται. Παράλληλα τα κορίτσια που έρχονται σε επαφή με αυτές τις αντιλήψεις, μαθαίνουν ότι μάλλον «είναι κακό, ντροπιαστικό να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, μιας και είμαστε κορίτσια και να είμαστε κορίτσια!». Ας μην ξεχνάμε φυσικά ότι αυτά τα κορίτσια, θα μεγαλώσουν την επόμενη γενιά και αν δεν καταφέρουν να αμφισβητήσουν αυτές τις αντιλήψεις, απλά θα τις αναπαράγουν.

Η έκφραση συναισθημάτων και ό τι θα μπορούσε να την ακολουθεί, εμποδίζεται και από μια κυρίαρχη σκέψη, ότι η λογική θα έπρεπε να επικρατεί. «Καλά, δεν καταλαβαίνεις;». «Δεν καταλαβαίνεις, ότι αυτό που κάνεις, δεν σε συμφέρει;». «Δεν καταλαβαίνεις, ότι θυμώνοντας δεν θα καταφέρεις κάτι, παρά μόνο να θυμώσω κι εγώ;». «Δεν καταλαβαίνεις, ότι κλαίγοντας δεν θα καταφέρεις να βρεις λύση;». «Τώρα παραλογίζεσαι! Δεν βγαίνει πουθενά να αγχώνεσαι τόσο». «Έλα τώρα σταμάτα να φοβάσαι, βάλε κάτω τη λογική σου και θα δεις». Στην πραγματικότητα όμως, «για να επικρατήσει η λογική» είναι ανάγκη να εκφραστεί το συναίσθημα και μάλιστα αφού αυτός, που το εκφράζει συνδεθεί με κάποιον.

Τι μαθαίνουμε στα παιδιά ακολουθώντας τα παραπάνω;

> Ότι υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα.

> Ότι τα κακά, τα αποφεύγουμε. Καλό είναι να μην τα νιώθουμε. Καλό είναι να μην τα εκφράζουμε.

> Ένα κύριο χαρακτηριστικό του να είσαι άνδρας είναι να μην εκφράζεις αρνητικά συναισθήματα. Το αντίθετο σημαίνει, ότι θα έπρεπε να ντρέπεσαι αλλά και ότι υπολείπεσαι των άλλων ανδρών.

> Ένα κύριο χαρακτηριστικό του να είσαι κορίτσι ή γυναίκα είναι να εκφράζεις ανεξέλεγκτα αρνητικά συναισθήματα, τα οποία φυσικά δεν θα έπρεπε να έχεις, ούτε και να εκφράζεις. Το αντίθετο θα φέρει ντροπή, την οποία τα κορίτσια έτσι κι αλλιώς θα έπρεπε να αισθάνονται μιας και ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους ( να εκφράζουν ανεξέλεγκτα αρνητικά συναισθήματα) είναι εκ των πραγμάτων ντροπιαστικό.

> Η λογική πρέπει να υπερισχύει του συναισθήματος.

Όλα θα ήταν καλά, αν εμείς και τα παιδιά μας ήμασταν μηχανές, που λειτουργούσαν με εργοστασιακές ρυθμίσεις. Ευτυχώς όμως δεν είμαστε. Κι έτσι δεν είναι όλα καλά. Τι συμβαίνει, όταν εμποδίζουμε το συναίσθημά μας, όταν δεν το αφήνουμε να εκφραστεί, όταν αυτό γίνεται παράλληλα με μια προσπάθεια να το συνδέσουμε με την αξία ως άνθρωποι ή με το φύλο; Το συναίσθημα άπαξ και βιωθεί, υπάρχει και θα υπάρχει όσο δεν εκφράζεται λειτουργικά, όσο δεν επεξεργάζεται, όσο δεν κατανοείται. Δεν υπάρχει καμία στρόφιγγα, που τη στρίβεις και αδειάζεις. Το αποτέλεσμα είναι το συναίσθημα αυτό να «φουσκώνει», να εντείνεται και να επεκτείνεται, να μεταλλάσεται, να αναπαράγεται, να παράγει και να αναπαράγει άλλα ίσως πιο δυσάρεστα για το άτομο, που τα βιώνει, συναισθήματα. Αυτά με τη σειρά τους θα παράγουν και θα αναπαράγουν σκέψεις και συμπεριφορές και τελικά το ένα θα τροφοδοτεί το άλλο με τη «βοήθεια» πάντα και εκείνου στον οποίο όλα κάποια στιγμή, με κάποιο τρόπο θα εκφραστούν.

Πιο απλά, όταν δεν αφήνουμε τα παιδιά μας να εκφραστούν συναισθηματικά, όταν δεν είμαστε αυτοί, που θα τα βοηθήσουν να τα κατανοήσουν και να τα αντιμετωπίσουν, μεγαλώνουμε παιδιά, που «βράζουν» από συναισθήματα, που τους προκαλούν δυσφορία από τη μια, που δεν μπορούν να τα κατανοήσουν (τι αισθάνομαι, γιατί το αισθάνομαι) και να τα αντιμετωπίσουν από την άλλη. Μεγαλώνουμε παιδιά, που στην προσπάθειά τους να δείξουν την ανημπόρια τους να αντιμετωπίσουν τη δυσφορία τους, εκφράζονται τελικά με συμπεριφορές, που «δεν μπορώ να καταλάβω από που και με ποιο τρόπο ξεπήδησαν«. Αντιστέκονται σε ότι πάει αντίθετα από τη φύση τους, με το να συμπεριφέρονται με τρόπο ακατανόητο για τους γονείς, στην προσπάθειά τους με κάποιο τρόπο να εκφράσουν επιτέλους τις ανάγκες τους. Μεγαλώνουμε παιδιά με μπλοκαρισμένα συναισθήματα, δυσφορία από τη μία, ντροπή για τη δυσφορία από την άλλη, που ποτέ κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά, «τι άλλο θα μου βγάλουν;» . Φράσεις γονέων που απορούν: «Πώς φτάσαμε ως εδώ; Το παιδί μου ήταν ήρεμο και υπάκουο». Μεγαλώνουμε παιδιά που είναι έρμαιο των συναισθημάτων τους, γιατί δεν φροντίσαμε να τους δείξουμε τον τρόπο να τα κατανοούν και παιδιά που ζουν εγκλωβισμένα στα συναισθήματά τους, γιατί φροντίσαμε να τα κάνουμε να ντρέπονται γι’αυτά κι έτσι καταπνίξαμε και την πιθανότητα να προσπαθήσουν να τα εκφράσουν λειτουργικά. Παιδιά ευάλωτα. Παιδιά που δεν έχουν μάθει να προστατεύουν και να φροντίζουν τον εαυτό τους συναισθηματικά. Παιδιά που είναι πολύ πιθανό να νοσήσουν συναισθηματικά αργά ή γρήγορα.

 

 

Πώς να αντιμετωπίσετε το φόβο του παιδιού σας για το σκοτάδι

Ο φόβος για το σκοτάδι είναι ένας κοινός φόβος στα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Είναι ένας από τους φόβους, που έρχονται, ως συνέπεια της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών (παιδιά 3-4 ετών). Αυτό σημαίνει, πως ο φόβος για το σκοτάδι, όπως και άλλοι φόβοι, είναι φόβοι που αναμένουμε να αναπτυχθούν στα παιδιά μας. Μη σας κάνει εντύπωση λοιπόν, αν το παιδάκι σας ξαφνικά εμφανίσει π.χ. δυσκολία να πάει για ύπνο ή ζητά επίμονα να κοιμηθεί στο δικό σας κρεβάτι ή κλαίει απαρηγόρητο λέγοντας, πως δεν μπορεί να κοιμηθεί, ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν σας είχε προβληματίσει καθόλου με τη συμπεριφορά του σχετικά με τον ύπνο ή φαινόταν θαρραλέο, όταν βρισκόταν σε σκοτεινά δωμάτια.

Μην ανησυχείτε! Ο φόβος για το σκοτάδι είναι παροδικός και υποχωρεί με το χρόνο, όπως υποχώρησε και όταν ήσασταν εσείς μικρό παιδί. Θυμάστε τότε, που φοβόσασταν κι εσείς; Αντιμετωπίστε τον σαν μια νέα πρόκληση-έχετε να μάθετε άλλωστε από αυτό- και όχι σαν κάτι μη φυσιολογικό, που ήρθε για να σας αναστατώσει.

Το ότι ο φόβος για το σκοτάδι είναι ένα φαινόμενο παροδικό και φυσιολογικό, αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να ασχοληθούμε καθόλου με αυτόν. Το παιδί σας έχει ανάγκη τη βοήθειά σας και τη γνώση σας. Εσείς είστε αυτοί που θα του δώσετε τα κατάλληλα εφόδια για να τον αντιμετωπίσει. Μην αφήσετε σε καμία περίπτωση το παιδί σας αβοήθητο. Η στάση σας θα του δημιουργήσει πολύ μεγαλύτερο άγχος από το αναμενόμενο για την ηλικία του, με αρνητικές συνέπειες στην ομαλή συναισθηματική του ωρίμανση.

Τι να αποφύγετε να κάνετε:

> Να λέτε στο παιδί σας ότι δεν πρέπει να φοβάται. Δεν καταλαβαίνει τι του λέτε, γιατί εκείνο πράγματι φοβάται και θα φοβάται.
> Να αντιμετωπίζετε το φόβο του χρησιμοποιώντας στερεότυπα. Να λέτε, αν είναι αγόρι, «οι άντρες δεν φοβούνται» και αν είναι κορίτσι «είσαι μεγάλο κορίτσι πια για να φοβάσαι». Το πως αντιμετωπίζουμε και το αν θα αντιμετωπίσουμε το φόβο για το σκοτάδι δεν έχει να κάνει με το φύλο. Τα αγόρια δεν είναι πιο θαρραλέα από τα κορίτσια. Άρα δεν έχει νόημα να υπενθυμίζετε στο παιδί σας το φύλο του. Δεν του προσφέρετε τίποτα. Αντίθετα του προκαλείτε ενοχές και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, γιατί το μήνυμα που του περνάτε είναι, πως αν και είναι άντρας δεν καταφέρνει να μην φοβάται. Επιπλέον, η απλή υπενθύμιση της ηλικίας δεν μαθαίνει τίποτα στα παιδιά. Άλλωστε, αυτή είναι η ηλικία, που αναπτύσσεται αυτός ο φόβος και όχι κάποια άλλη.
> Να το ειρωνεύεστε και να το επικρίνετε. Μπορεί στα δικά σας μάτια ο φόβος αυτός να είναι παράλογος, όμως για το παιδί σας δεν είναι. Είναι ένας φόβος υπαρκτός και χρειάζεται να τον αντιμετωπίσετε μαζί.
> Να το μαλώσετε. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνετε να κάνετε το παιδί σας να μην σας ξαναμιλήσει για τα συναισθήματά του. Καταφέρνετε να μη θελήσει άλλη φορά να μοιραστεί τους φόβους του ή άλλα δυσάρεστα συναισθήματα, που δεν μπορεί μόνο του να διαχειριστεί (ποιο παιδί μπορεί, άλλωστε;), γιατί θα φοβάται την αντίδρασή σας, θα φοβάται εσάς. Καταφέρνετε επίσης να αποφύγετε την αναστάτωση, που σας προκαλεί το παιδί με την εκδήλωση ανησυχίας. Έτσι όμως δεν θα καταφέρει να μην φοβάται. Ο φόβος δεν σταματά με τη φωνή, δεν σταματά με τη δημιουργία ενός άλλου φόβου. Αναρωτηθείτε τι πραγματικά θέλετε. Να «ησυχάσετε» εσείς ή να «ησυχάσει» το παιδί σας;
> Να πανικοβληθείτε ή να μεγαλοποιήσετε το φόβο για το σκοτάδι. Ο φόβος είναι ήδη μεγάλος για το παιδί. Δεν έχει ανάγκη να αντιμετωπίσει και τους δικούς σας. Περιορίστε ή καλύτερα βάλτε στην άκρη το δικό σας φόβο, για το πώς θα το αντιμετωπίσετε και ανασυγκροτηθείτε. Εσείς είστε ο ενήλικας!

Τι να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου;
> Να είστε υποστηρικτικοί και παρηγορητικοί. Το παιδί σας θέλει τη ζεστή σας αγκαλιά κάθε μέρα. Τώρα όμως την έχει απόλυτη ανάγκη.
> Να είστε ανοικτοί και διαθέσιμοι για συζήτηση ή να αναζητάτε τη συζήτηση με το παιδί σας για το φόβο του. Ακούστε τι έχει να σας πει, αφουγκραστείτε το.
> Εξηγήστε στο παιδί σας ότι αυτός ο φόβος είναι φυσιολογικός και πως όλα τα παιδάκια στην ηλικία του σε όλο τον κόσμο φοβούνται το σκοτάδι, ακόμα κι εσείς όταν ήσασταν μικρή/ός. Μετά όμως από λίγο καιρό γίνεται κάτι μαγικό και ο φόβος εξαφανίζεται. Εξαφανίζεται από όλα τα παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι μεγάλωσες! Έτσι θα εξαφανιστεί και από εσένα! Έτσι ξαφνικά εξαφανίστηκε, όταν ήμουν κι εγώ μικρή/ός. Αυτό σημαίνει πως θα έχεις νικήσει το φόβο, θα τα έχεις μεγαλώσει!
> Πάρτε παραμύθια με ήρωες παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι ή φοβούνται να κοιμηθούν μόνα τους και διαβάστε τα μαζί. Το παιδί σας θα ταυτιστεί με τον ήρωα. Θα βιώσει με τρόπο ελεγχόμενο το βίωμα και τα παθήματά του. Κάθε παραμύθι προσφέρει στο τέλος μία λύση στο πρόβλημα του ήρωα. Δίνει ιδέες και εναλλακτικούς τρόπους σκέψης. Με το παραμύθι το παιδί θα αρχίσει να επεξεργάζεται το φόβο του, άρα να τον αντιμετωπίζει.

Το παιδί σας έχει ανάγκη μεγάλη δύναμη για να νικήσει το φόβο του. Τη δύναμη αυτή θα τη βρει στη φαντασία του. Μπορεί τη νύχτα να μετατρέπεται σε υπερήρωα, να πολεμάει με το φόβο και να τον νικάει. Μπορεί να έχει πάντα μαζί του ένα αγαπημένο του αντικείμενο, που θα το προφυλάσσει από το φόβο, γιατί με ένα μαγικό ραβδί αυτό τη νύχτα μετατρέπεται π.χ από χελωνάκι σε ένα τεράστιο και δυνατό δεινόσαυρο. Βάλτε τη φαντασία σας να δουλέψει, χρησιμοποιήστε την απεριόριστη φαντασία του παιδιού σας. Μαζί θα νικήσουμε το φόβο!

Άλλο φόβος, άλλο φοβία;

«Άλλο φόβος και άλλο φοβία; Ποια η διαφορά; Πώς δημιουργούνται οι φοβίες; Ποια είναι τα σημάδια που μπορώ να παρατηρήσω στο παιδί μου, για να αναζητήσω βοήθεια;», αποτελούν πιθανές ερωτήσεις γονέων που ανησυχούν βλέποντας τα παιδιά τους να φοβούνται.

Ο φόβος είναι ένα από τα συναισθήματα του ανθρώπου, προστατευτικού χαρακτήρα, μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού, μπροστά σε μία πραγματική ή πλασματική απειλή ή κίνδυνο. Αντίθετα, η φοβία είναι ο αδικαιολόγητος, επίμονος, έντονος, παράλογος φόβος που βιώνει ο άνθρωπος και τον οδηγεί να αποφεύγει καταστάσεις που πιστεύει, πως θα του δημιουργούσαν αυτό το φόβο ή όταν τελικά έρχεται αντιμέτωπος με αυτές, βιώνει έντονο άγχος.

Όταν το παιδί έρθει αντιμέτωπο με το φοβικό ερέθισμα π.χ κάποιο σκυλί, αντιδρά άμεσα με έντονο άγχος, εφίδρωση, ταχυπαλμία, τρόμο, κλάμα, δεν θέλει σε καμία περίπτωση να έρθει σε επαφή με το σκύλο και αναγκάζεστε να περάσετε στο απέναντι πεζοδρόμιο για να συνεχίσετε την πορεία σας. Το ίδιο συμβαίνει κάθε φορά που έρχεστε σε επαφή με κάποιο σκυλί, όσο άκακο ή χαριτωμένο κι αν είναι. Ενώ πια το παιδί προτιμά συγκεκριμένες διαδρομές βγαίνοντας από το σπίτι κι αποφεύγει άλλες, γιατί γνωρίζει ότι σε αυτές είναι πολύ πιθανό να συναντήσει κάποιο σκύλο. Όποιο δρόμο κι αν πάρει για το σχολείο όμως, θα βρει σκυλιά με τους ιδιοκτήτες τους, που κάνουν την πρωινή τους βόλτα. Δεν μπορεί να αποφύγει την επαφή μαζί τους. Γι’ αυτό το λόγο, εδώ και κάποιο καιρό, δεν θέλει να πάει στο σχολείο, ενώ παραπονιέται πως πονάει η κοιλιά του.

Πώς δημιουργούνται οι φοβίες; Είναι πολύ πιθανό να δημιουργηθεί μια φοβία από μία τραυματική εμπειρία του παιδιού. Για παράδειγμα, μπορεί το παιδί να αρχίσει να αναπτύσσει φοβία για τα σκυλιά ,μετά από δάγκωμα που δέχτηκε από κάποιο σκύλο. Επιπλέον μια φοβία μπορεί να αναπτυχθεί, αφού το παιδί συνδέσει δύο αρχικά ανεξάρτητα μεταξύ τους ερεθίσματα. Φανταστείτε ένα παιδί να βρίσκεται στο ασανσέρ την ώρα ενός σεισμού. Ακόμα κι αν το ασανσέρ δεν σταματήσει, το παιδί συνδέει το φόβο που βίωσε εξαιτίας του σεισμού μέσα σε ένα κλειστό χώρο με τον κλειστό χώρο, με αποτέλεσμα τελικά να αναπτύξει φοβία για τους κλειστούς χώρους (κλειστοφοβία).

Ο πιο συχνός τρόπος, που δημιουργούνται οι φοβίες στα παιδιά είναι μέσω των ενηλίκων και μάλιστα μέσω των «σημαντικών» για εκείνα ενηλίκων. Τα παιδιά μαθαίνουν να φοβούνται πράγματα ή καταστάσεις, τα οποία φοβούνται οι γονείς τους. Οι γονείς μεταδίδουν και τα παιδιά λαμβάνουν κάθε τους φόβο είτε αυτός εκφράζεται λεκτικά είτε όχι. Αν για παράδειγμα ένας πατέρας αρπάζει βίαια το παιδί του κάθε φορά που αντικρύζει κάποιο έντομο που πετάει, το πιο πιθανό είναι το παιδί να φοβηθεί. Αν επιπλέον ο ίδιος τρέχει κάθε φορά, που πλησιάζει μια σφήκα και αντιδρά με έντονο άγχος, αν καταστρώνει ολόκληρο σχέδιο για το πώς θα αποφύγουμε ενδεχόμενη επίθεση από σφήκα ή τι ακριβώς θα κάνουμε μετά το τσίμπημά της και όλο αυτό είναι υποχρεωμένη να το ακολουθεί ολόκληρη η οικογένεια, το πιο πιθανό είναι να μάθουν να φοβούνται τις σφήκες και τα παιδιά. Όσο πιο συστηματικές, έντονες και παράλογες είναι οι αντιδράσεις σε συγκεκιμένα ερεθίσματα στο περιβάλλον του παιδιού, τόσο πιο πιθανό είναι ο φόβος του να γίνει φοβία. Το συμπέρασμα είναι πως τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, όταν έρχονται αντιμέτωπα με τις συνέπειες των συναισθημάτων των ενηλίκων του περιβάλλοντος τους (τις αντιδράσεις τους), αλλά πιο πολύ των γονιών τους.

Πώς θα καταλάβετε ότι ο φόβος του για κάτι έχει μετατραπεί σε φοβία, έτσι ώστε να αναζητήσετε βοήθεια από ειδικό;
Αναζητήστε βοήθεια αν:
> Οι αντιδράσεις του παιδιού είναι επίμονες και υπερβολικές.
> Οι αντιδράσεις του είναι έντονα δυσανάλογες σε σχέση με το ερέθισμα ή την κατάσταση που τις προκάλεσε.
> Οι αντιδράσεις του παρουσιάζουν αντοχή στο χρόνο και είναι συστηματικές.
> Οι αντιδράσεις του συνοδεύονται από σωματικά ενοχλήματα.
> Αποδιοργανώνουν το παιδί.
> Εμποδίζουν καθημερινές δραστηριότητες ή αγαπημένες δραστηριότητες.

Η έγκαιρη αντιμετώπιση αλλά κυρίως η αντιμετώπιση των φοβιών είναι καθοριστικής σημασίας για την φυσιολογική συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Το πιο σημαντικό δηλαδή για την αντιμετώπιση των φοβιών είναι να αναζητήσουν τελικά βοήθεια οι γονείς για το παιδί τους. Κι αυτό, γιατί μία φοβία είναι πολύ πιθανό να ενταθεί ακόμη περισσότερο, άρα να ενταθεί το άγχος του παιδιού και άλλα σωματικά συμπτώματα αλλά και οι αποφυγές του (π.χ να μην θέλει να πάει σχολείο). Είναι όμως εξίσου πιθανό να γενικευτεί, δηλαδή οι φοβίες να γίνουν περισσότερες, πράγμα που θα οδηγούσε σε σημαντικότατη έκπτωση της λειτουργικότητας του παιδιού και θα έβαζε εμπόδια στη φυσιολογική συναισθηματική και κοινωνική του ανάπτυξη. Επιπλέον, είναι συχνό φαινόμενο παιδικές φοβίες, που δεν αντιμετωπίζονται να εδραιώνονται και να συνοδεύουν τα παιδιά και στην ενήλική τους ζωή. Οι φοβίες είναι αγχώδεις διαταραχές και πρέπει να αντιμετωπίζονται από ειδικούς. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς υποστηρικτικά, όπως στην περίπτωση των απλών φόβων.

Αν είστε γονείς ή έρχεστε σε καθημερινή επαφή με παιδιά δράστε προληπτικά! Ένα παιδί, που του δίνεται η ευκαιρία να δράσει μόνο του, να πάρει πρωτοβουλίες, ένα παιδί αυτόνομο για την ηλικία του, ένα παιδί που ζει σε μια ζεστή οικογένεια ή ένα συναισθηματικά ασφαλές περιβάλλον και όχι υπερπροστατευτικό, είναι ένα παιδί λιγότερο ευάλωτο στην εκδήλωση φοβιών. Φαίνεται πως όσο πιο πολύ ενθαρρύνετε την αυτάρκεια του παιδιού σας, τόσο πιο πολύ το προστατεύετε από τις φοβίες. Τι ειρωνεία!

Τι φοβούνται τα παιδιά;

Ο φόβος άραγε είναι καλός ή κακός; Οι περισσότεροι θα προτιμούσαμε να μην φοβόμασταν. Τι θα συνέβαινε όμως, αν δεν υπήρχε ο φόβος; Ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απειλή. Όταν αντιληφθούμε, ότι απειλείται η προσωπική μας ασφάλεια (ότι κι αν σημαίνει αυτό), αντιδρούμε με φόβο. Γιατί; Για να προστατευτούμε. Ο φόβος υπάρχει, για να μας εξασφαλίσει την ετοιμότητα με στόχο να καταφέρουμε να αποφύγουμε τους κινδύνους. Όταν φοβόμαστε, παίρνουμε τα μέτρα μας, προετοιμαζόμαστε. Θα υπήρχε άραγε άνθρωπος ακόμα πάνω στη γη, αν ζώντας εκεί στις σπηλιές δεν είχε βοηθό το φόβο; Όχι. Θα τον είχαν κατασπαράξει τα θηρία. Ο φόβος λοιπόν είναι κάτι φυσιολογικό και όχι κάτι, που πρέπει να εξαλείψουμε. Όλη η συζήτηση γύρω από το φόβο γίνεται, για να μάθουμε να τον αντιμετωπίζουμε αλλά και για να τον χρησιμοποιούμε με τρόπο θετικό και όχι για να τον σταματήσουμε μια για πάντα.

Οι περισσότεροι φόβοι, που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, είναι στα πλαίσια της φυσιολογικής τους ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει, πως τα παιδιά αντιμετωπίζουν κοινούς φόβους ανάλογα με την ηλικία τους. Καθώς μεγαλώνουν και ωριμάζουν, αλλάζουν και οι φόβοι τους:

>Σε ένα νεογέννητο μπορούμε να προκαλέσουμε φόβο, κάνοντας ένα δυνατό θόρυβο.

>Μετά τον έβδομο μήνα παρατηρείται φόβος για τα ξένα πρόσωπα αλλά και άγχος αποχωρισμού από τους ανθρώπους που το φροντίζουν το οποίο υποχωρεί συνήθως μέχρι το τρίτο έτος.

>Από τον πρώτο έως τον τρίτο χρόνο τα παιδιά έρχονται σε επαφή με νέες καταστάσεις. Έτσι αναπτύσσονται συνήθως φόβοι που έχουν να κάνουν με τα ζώα ή το γιατρό.

>Μετά τα δύο τους χρόνια τα παιδιά γίνονται όλο και πιο αυτόνομα, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται και η φαντασία τους. Δεν φοβούνται πια μόνο πραγματικές καταστάσεις, φοβούνται ότι δεν μπορούν να ελέγξουν. Αρχίζουν δηλαδή φόβοι που σχετίζονται με το σκοτάδι, τις αστραπές, τους κεραυνούς.

>Από τριών έως τεσσάρων ετών η φαντασία αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο, γι’αυτό και φοβούνται τα τέρατα, τις μάγισσες και τα φαντάσματα. Παράλληλα μαθαίνουν συνεχώς καινούργια πράγματα με αποτέλεσμα να φοβούνται την αποτυχία και την ασθένεια κ.α.

>Από τα έξι τους χρόνια κι έπειτα, τα παιδιά φοβούνται πράγματα και καταστάσεις που αφορούν περισσότερο την καθημερινή τους ζωή, όπως μήπως χτυπήσουν ή πάθουν κάτι οι γονείς τους. Στην ίδια ηλικία εμφανίζεται και ο φόβος του θανάτου.

>Μετά τα οκτώ ή εννιά χρόνια αρχίζουν να ελαττώνονται τέτοιοι φόβοι.

Αν και οι φόβοι αυτοί είναι φυσιολογικοί και αναμενόμενοι για τα παιδιά (άρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας), αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να κάνουμε τίποτα γι’αυτούς. Δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει ανάγκη να δίνουμε σημασία στα παιδιά, όταν τους εκφράζουν. Υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε, ώστε οι φόβοι αυτοί να υποχωρήσουν φυσιολογικά:

Μην πανικοβάλλεστε! Δεν είναι αναγκαίο να δίνετε προσοχή σε κάθε εκδήλωση φόβου του παιδιού, μεγαλοποιώντας τον.

Μην μεταδίδετε στο παιδί τους δικούς σας φόβους. Υπάρχουν φόβοι οι οποίοι μαθαίνονται στα παιδιά. Ότι φοβάστε εσείς, είναι πολύ πιθανό να μάθει να το φοβάται κι εκείνο.

Κάποιοι φόβοι μπορεί να είναι πραγματικά παράλογοι κι αστείοι για μας, αλλά για τα παιδιά όχι. Γι’αυτό μην τα ειρωνεύεστε και μην τα αποπαίρνετε. Ακούστε τι έχουν να σας πουν και προσπαθήστε να τα καταλάβετε με στόχο να τα ανακουφίσετε.

Μην χρησιμοποιείτε το φόβο για να οριοθετήσετε τα παιδιά σας. «Θα έρθει ο μπαμπούλας, αν δεν φας το φαγητό σου!». Αν το κάνετε, μην απορείτε, που φοβούνται τον μπαμπούλα.

Προσπαθήστε να διερευνήσετε την πηγή του φόβου. Αφού την βρείτε, δώστε στο παιδί σας να καταλάβει, γιατί δεν υπάρχει λόγος να φοβάται. Εξηγήστε του δηλαδή, γιατί δεν υπάρχει κίνδυνος.

Μην το φέρνετε σε επαφή με αυτό που φοβάται χωρίς να το περιμένει και χωρίς να το έχετε προετοιμάσει. Δεν θα το κάνετε έτσι πιο δυνατό. Θα καταφέρετε να φοβηθεί περισσότερο αλλά και να πληγώσετε τη σχέση εμπιστοσύνης, που έχετε με το παιδί σας.

Διαβάστε μαζί παραμύθια με ήρωες που φοβούνται κάτι και τελικά ξεπερνούν τους φόβους τους. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες των παραμυθιών. Αυτός είναι ο στόχος σας κι εδώ. Να ταυτιστεί με τον ήρωα που καταφέρνει να ξεπεράσει το φόβο του, ώστε να τον ξεπεράσει και το ίδιο.

«Παίξτε» τους φόβους του με κουκλάκια και φιγούρες. Αφήστε το να φτιάξει μια ιστορία με το φόβο του και παίξτε μαζί. Κατατροπώστε τη μάγισσα ή το τέρας με ένα φανταστικό ήρωα με πανίσχυρες δυνάμεις. Βοηθήστε με τις δικές σας «δυνάμεις», όπου χρειάζεται. Με αυτό τον τρόπο, το παιδί αποκτά τον έλεγχο του φόβου του. Σκοτώνει το τέρας, μεταμορφώνει την κακιά μάγισσα σε βάτραχο και νικά το φόβο του.

Να είστε παρατηρητικοί και δεκτικοί. Το παιδί σας μπορεί να σας μιλήσει το ίδιο για το φόβο του, μπορεί και όχι. Μπορεί να σας μιλήσει με αφορμή κάτι που είδε ή άκουσε. Μπορεί να σας μιλάει με σημάδια: κακή διάθεση, αποφυγές, εφιάλτες, ανεξήγητα κλάματα, παράξενες για εσάς ερωτήσεις, μπορεί να ζητά συνέχεια την αγκαλιά, το κρεβάτι, την παρηγοριά σας. Έχετε τα μάτια και τα αυτιά σας ανοιχτά. Μοιραστείτε τους δικούς σας φόβους. Εξηγήστε στο παιδί, ότι όλα τα παιδιά της ηλικίας του σε όλο τον κόσμο φοβούνται περίπου τα ίδια πράγματα με εκείνο αυτή τη στιγμή. Το ίδιο συνέβη και σε εσάς, όταν ήσασταν μικρό παιδάκι. Είναι φυσιολογικό να φοβάσαι. Το ξέρω, θα προτιμούσες να μη φοβάσαι. Ο φόβος σου, όσο μεγάλος κι αν είναι, σε λίγο καιρό θα φύγει. Θα φύγει, όσο μεγαλώνεις. Ξέρω όμως κι ένα τρόπο να τον διώξουμε μαζί, αν θέλεις. Ξέρω έναν τρόπο μαγικό, που μπορεί να νικήσει τον φόβο και να τον διώξει μακριά!
Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας και μην τα αποπαίρνετε κι αυτά θα αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, θα παίρνουν πρωτοβουλίες, θα γίνουν αυτόνομα. Εσείς πρέπει να είστε πάντα εκεί, για να νιώθουν προστατευμένα, για να ξέρουν ότι μπορούν να μοιραστούν το βάρος που αισθάνονται, για να τα ανακουφίζετε. Μην προσπαθείτε να αποφύγουν την επαφή με καθετί που πιστεύετε, πως θα τους προκαλούσε φόβο. Αυτό που καταφέρνετε είναι να τους δημιουργείτε περισσότερο φόβο. Τα παιδιά, για να μην φοβούνται έχουν ανάγκη να αισθανθούν, ότι αποκτούν τον έλεγχο, ότι μπορούν να τα καταφέρουν. Αφήστε τα να φοβηθούν, για να μάθουν να μην φοβούνται.

Γιατί το παιδί μου λέει ψέματα;

Ανησυχούμε, όταν τα παιδιά μας λένε ψέματα. Ανησυχούμε περισσότερο, όταν το κάνουν συστηματικά. Θέλουμε να μεγαλώσουμε παιδιά ειλικρινή και ειδικά με εμάς. Γι’ αυτό πρέπει να δούμε τι κρύβεται πίσω από το ψέμα. Άλλωστε δεν είναι όλα τα ψέματα ίδια, ούτε είναι όλα ψέματα.

Το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί σας είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες, που οφείλετε να λάβετε υπόψη σας, όταν θέλετε να αξιολογήσετε ένα ψέμα. Τα παιδιά δεν γεννιούνται ξέροντας ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος. Δεν γεννιούνται με δικό τους ηθικό κώδικα. Ο ηθικός κώδικας είναι κάτι που κατακτιέται χρόνο με το χρόνο. Θα τον αποκτήσουν έχοντας ως πρότυπο εσάς, θα τον αποκτήσουν βιωματικά μέσα από την καθημερινή τους περιπέτεια μαζί σας και με όσους έρχονται καθημερινά σε επαφή. Αυτό σημαίνει, πως η εσωτερική τους ανάγκη να είναι ειλικρινή αλλά και η κατανόηση του τι είναι ψέμα αναπτύσσεται σταδιακά.

> Από τη γέννηση μέχρι τα 3 τους χρόνια, ζουν σε ένα κόσμο, στον οποίο η επιβίωσή τους εξαρτάται αποκλειστικά από τους μεγάλους. Γι’ αυτό, όταν λένε ψέματα, αυτό θα μπορούσε να είναι ένα απλό λαθάκι, μια προσπάθεια να προστατέψουν τον εαυτό τους ή να ηρεμήσουν τους «μεγάλους». Γιατί με τα δικά τους μάτια, ποιος θα μπορούσε να τα βάλει με αυτούς από τους οποίους εξαρτάται; Τι θα κάνω, αν η μαμά και ο μπαμπάς πάψουν να με αγαπάνε; Γι’ αυτό είναι προτιμότερο να μην τους πω, ότι εγώ ήμουν αυτός που έσπασε εκείνο το μεγάλο βάζο.

> Από τα 3 έως τα 7 τους χρόνια, προσπαθούν να ξεχωρίσουν το πραγματικό από το φανταστικό. Σε αυτή τη φάση τα παιδιά είναι ιδιαίτερα δημιουργικά και η φαντασία τους πραγματικά οργιάζει. Δημιουργούν δηλαδή στο παιχνίδι και όχι μόνο, κόσμους φανταστικούς με τρομερές λεπτομέρειες, στους οποίους καμιά φορά συμμετέχετε κι εσείς. Εκεί είναι που μπερδεύουν το ψέμα με την αλήθεια, το φανταστικό με το πραγματικό. Και τώρα είναι η ώρα, που εσείς είναι ανάγκη να τους εξηγήσετε, πότε μπορούμε να φτιάχνουμε ιστορίες και αυτό να είναι υπέροχο και πότε όχι.

> Από τα 5 περίπου μέχρι τα 10 τα παιδιά αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι είναι το ψέμα. Αν έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι κανόνες ήταν απλοί και ξεκάθαροι, τότε θα δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό για να κάνουν το σωστό.

> Πάνω από 10 τα παιδιά ξέρουν πολύ καλά τι είναι αλήθεια και τι ψέμα, πότε ψεύδονται και πότε λένε τη μισή αλήθεια.

Υπάρχουν κι άλλοι λόγοι που τα παιδιά λένε ψέματα και δεν έχουν σχέση με την ανάπτυξη:

> Ο φόβος. Πολύ συχνά τα παιδιά λένε ψέματα, γιατί φοβούνται τις αντιδράσεις των μεγάλων (κι εμείς δεν το κάνουμε άλλωστε, όταν ο φόβος μας για την αντίδραση κάποιου είναι μεγαλύτερος από την πίστη στον εαυτό μας;). Όταν αυτός ο «μεγάλος» είναι αυταρχικός, επιθετικός, πιεστικός, κακοποιητικός, τότε το φοβισμένο παιδί δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο από το να πει ψέματα.

> Για να ξεφύγουν από κάτι που δεν θέλουν να κάνουν. Τελείωσες τις ασκήσεις σου στα Μαθηματικά; Ναι, τελείωσα. Δεν έχει κάνει τίποτα, φυσικά. Σκέφτεται πως είναι προτιμότερο να πει ψέματα από το να αντιμετωπίσει για άλλη μια φορά την άγνοιά του στα μαθηματικά, από το να αντιμετωπίσει δηλαδή τον «όχι και τόσο καλό εαυτό του»(όπως το ίδιο το παιδί πιστεύει και όχι μόνο το παιδί τις περισσότερες φορές).

> Δεν μπορούν να κατανοήσουν, πότε είναι κοινωνικά αποδεκτό ή απαραίτητο να πουν ψέματα. Για παράδειγμα, όταν κάποιος μας ρωτά, αν είμαστε καλά, το αναμενόμενο είναι να απαντήσουμε πως είμαστε. Τι γίνεται όμως αν στην πραγματικότητα δεν είμαστε καλά; Τι γίνεται, αν αυτός που μας ρωτάει το κάνει για τυπικούς λόγους; Είναι ψέμα να πούμε πως είμαστε καλά, ενώ συμβαίνει το αντίθετο; Τι κάνουμε, δηλαδή, αν κάποιος μας ρωτάει κάτι αλλά δεν περιμένει ειλικρινή απάντηση; Όλο αυτό είναι δύσκολο να το επεξεργαστούν και να το κατανοήσουν τα παιδιά.

> Για να γίνουν αποδεκτά στην ομάδα. Αυτό είναι κάτι που συνήθως συμβαίνει στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Έφηβοι οι οποίοι δεν είναι ευρέως αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους, προσπαθούν με όλους τους τρόπους να μπουν σε μια ομάδα (αυτή η συμπεριφορά δεν υπάρχει αποκλειστικά σε τέτοιους εφήβους, ούτε όλοι οι έφηβοι που δεν γίνονται αποδεκτοί από τις διαφορές ομάδες καταφεύγουν σε τέτοιες συμπεριφορές). Ένας από τους τρόπους για να μπεις στην ομάδα είναι το ψέμα, γιατί αυτό- το να ψεύδεσαι- σε κάνει πιο «κουλ», μεταξύ των εφήβων, σε κάνει πιο φυσιολογικό και όχι το αντίστροφο.

> Οι γονείς είναι αυταρχικοί και οι κανόνες στο σπίτι ανάλογοι του τρόπου διαπαιδαγώγησης που επέλεξαν. Όταν οι γονείς πιστεύουν πως τα παιδιά τους δεν είναι ικανά να επιλέγουν, να έχουν άποψη, να παίρνουν πρωτοβουλίες, όταν απαιτούν το άριστα γιατί αυτό είναι υποχρεωμένα να κάνουν τα παιδιά, αλλιώς δεν θα βγεις το σαββατοκύριακο, όταν δεν αφήνουν προσωπικό χώρο και χρόνο στα παιδιά τους εκείνα θα το κάνουν με το δικό τους τρόπο (μήπως τελικά αυτό είναι το φυσιολογικό;). Θα πουν ψέματα για να μπορέσουν να κάνουν πράγματα που έτσι κι αλλιώς κάνουν όλα τα παιδιά ή όλοι οι έφηβοι ή θα το κάνουν από αντίδραση στην αφόρητη πίεση (άκαμπτα, απόλυτα και όχι αναμενόμενα για την ηλικία των παιδιών όρια) που ασκείται από τους γονείς τους και δεν τα αφήνει να αναπτυχθούν φυσιολογικά και ομαλά.

Έτσι, κάθε φορά που θα «πιάνετε» ένα ψεματάκι, σκεφτείτε πριν δράσετε. Σε ποια φάση της ανάπτυξης βρίσκεται το παιδί μου; Για ποιο πράγμα μου είπε ψέματα; Γιατί μου είπε γι’ αυτό και όχι για κάτι άλλο; Μήπως δεν έχω καταλάβει κάτι καλά; Μήπως έμμεσα μου ζητάει κάτι; Μήπως μου ζητά να καλύψω κάποια συναισθηματική του ανάγκη (άνευ όρων αγάπη, πλήρη αποδοχή, φροντίδα, προσοχή, σεβασμός επιλογών, όρια βασισμένα στις δικές του ανάγκες); Μήπως χρειάζεται να αναθεωρήσω τον τρόπο που σκέφτομαι γι’ αυτό ….; Μήπως τα όρια που του έχω θέσει χρειάζονται αναπροσαρμογή; Μήπως ξεχάστηκα και έχει μεγαλώσει;